तुति बग्गी (तुति बान्की)

रुकमणी श्रेष्ठ

सुसंस्कृति व सुसंस्कारया दुने लाना नं ज्वः मदुगु तजिलजिं जायाच्वंगु छगू नेवाः समाज खः । नेवाः समाजय् विभिन्न जात, धर्म, संस्कार दु थें नसा, तिसा, पुसा -वसः) या नं थःथःगु समाज दुने अलग अलग हे कथं छ्यलाबुला जुयाच्वंगु दु । नेवाः समाजय् विभिन्न वर्ग मध्ये स्यस्यः समाजया छगू अलग वर्ग दु । थुकिया दुने जोशी, प्रधान, श्रेष्ठ, भण्डारी, अमात्य, कर्माचार्य, गुर्वाचार्य, मल्ल, कायष्ठ, राजभण्डारी, मलेकू, पंमाय् आदी थरत दुथ्यानाच्वंगु दु । मेपिं नेवाः वर्गया स्वयाः अलग कथं थुपिं वर्गपिनि वसः, तिसा, अले पर्व पर्व बले न्यायेकीगु भ्वय्या ज्वलंनय् तकनं परंपरां निसें फरक कथं न्ह्यानाच्वंगु खनेदु । उकिं थ्व फरक पहिरहन व तिसा वसः व नसाः त्वंसां यानाः थ्व नेवाः थ्व वर्ग याम्ह धकाः म्हसीका कायेफु । स्यस्यः वर्ग व मेगु वर्गया थ्व फरक जुइगु कारण स्यस्यः वर्ग अप्पो यानाः न्हापां निसें सरकारी भारदारत व शासक वर्गत नाप सतीनाच्वंगुलिं थुमिगु रहन सहन नाप अपो भेले बुले माःवलय् थुमिगु प्रभावं स्यस्यः वर्गय् मचाय्क लानावनाः मेगु नेवाः वर्ग यापिं स्वयाः फरक खँ नं दूगु नं छगू कारण खः । तर आः थौं कन्हे वर्ग कथं विभेद मजुसे समन्वायत्मक धंगं हरेक क्षेत्रय् परम्परा हातेमालो जुया न्ह्याकाच्वंगु समाज खः । हरेक क्षेत्रय् सर्ववर्ग नेवाः सम्मीलित जुयाच्वंगु दु । उकिं आः थौं कने जाति विभेद कथं न्हापा न्ह्यानाच्वंगु नसा, तिसा, वसःया फरक न मदयाः वनाच्वंगु दु । थ्व समयानुकुल हिलत्वनिगु स्वाभाविक नं खः ।

थन न्ह्यः ब्वये त्यनागु छगू तिसा "तुति बग्गी" खः । थुकियात गुलिसिनं "तुतिबान्की" नं धाः । थ्व तिसा स्यस्यः वर्गय् जक परंपरां निसें न्ह्याना वयाच्वंगु खः । आः थौं कन्हे थ्व तिसा छय्लिपिं तसकं हे म्हो अथवा भदय धुंकल धाःसा जिउ । अझला थ्व तिसां यानाः, आकार तकं लोमंके धुंकल धासां जिउ । थ्व तिसा मिसापिं देवीपिं भगवति, लक्ष्मी, सरस्वति, कुमारी आदिया तुतिइ न्ह्याका तःगु दु । थ्व तिसा वहः यागु तुतिपालि बां लूगु जुया तुति बग्गी धाइगु खः । झी नेवाःतय् म्ह्याय् मचा बुलकि लक्ष्मी दत धाइगु चलन दु । अथेहे भौमचा दुकाय् वले लक्ष्मी दुकाय्गु धकाः पाथीं लुनाः सुकुन्दां आरति यानाः लसकुस याना छेँया धुकूया नाःचा प्वाँय् ज्वंकाः दुकया हइगु चलन आः तकनं त्वःमफिउनि । स्यस्यः वर्गया म्ह्याय्चा विया छ्वइवले पितविइ न्ह्यः दाजु किजा फुकी जाहान सकले नापं मां बौयात दकले लिपा पुतु ग्वय् वियाः विदा काय् धुंकलकि बौ जूम्हसिनं थःम्ह्याय्या तुति भिजंया बौ, म्ह्याय्या ससः बौ जुइम्हसित लः ल्हाना विइगु खः अले तुति फया कया ससः बौ -बाजु) नं तुति वग्गी न्ह्याका विइगु खः । थुलि ज्या सिधलकि बौम्हं म्ह्याय्यात पिखालुखुइ हया काःवःपिन्त लःल्हाना विइवं, म्ह्याय् मचा पितविइगु ज्या क्वचाइगु खः । थ्व वहःया तिसा तुतिवग्गी जीवन भरया छको जक भौमचा जुयाः पितविइ इलय् जक न्ह्याकीगु खः । थौं मया लसकुस यानाः दुकया थासे थ्यने धुंकल कि तुतिवग्गी तिसा त्वका काइगु खः । मेगु छुं पर्वय् नं थ्व तिसाया प्रयोग जुइ मखु । उकिं थ्व तिसा महत्वपूर्ण जू । थ्व तिसा स्वजाती दुने वैदिक विधी पुरा यानाः जुइगु विवाहले जक न्हयाकिगु चलन दु । स्वजाती जुसां थःखुसी विवाह याइपिन्त थ्व तुति बगी न्ह्याकेगु मयाः । थः खुसी जुयानं वैदिकविधी पुरा यानाः विवाह जूसा थ्व तिसा तिइकेगु याः । न्हापा न्हापा स्वजाती विवाह याइ वलय् वैदिक विधि पुरा यानानं छुं गथें थ्व तुति वग्गी मन्ह्याकुसा तःधंगु हे ल्वापु जुयाः म्ह्याय्मचा पित विइत तकं पनिइगु नं याः ।

आः थौं कन्हे स्वजाती जूसां थःखुसी व अन्तरजातिय विवाह अप्पो चलन दया वःगुलिं थ्व तुतिवग्गीया चलन तनां वनाच्वन थौं कन्हे छम्ह निम्ह सिनं जक वैदिकविधी पुरा यानाः परम्परा यात त्वफिके मज्यू धकाः यानाच्वंपिं दु । प्राय थ्व तिसा वेचल्ती हे जुल धाःसा जिउ । उकिं थ्व तिसाया आकार व महत्व तकं तना वना च्वन । थःगु हे अलग म्हसीका दूगु हलिमय् सुयां ज्वः मदुगु नेवाः तजिलजि दुने नं स्यस्यः समुदायलय् दुने जक छ्यलावुला जुया च्वंगु तिसा लोमंके मज्यू, थ्व नं छगू नेवाः म्हसीकाया दसु खः ।

More Stories Like this