परिवर्तनया संवाहक मजुइगु जनगणना

नरेशवीर शाक्य

मुलुक गणतन्त्रय् प्रवेश जुइधुंकाः न्हापां राष्ट्रिय जनगणना जुइत्यंगु दु। नेपाःया इतिहासय् थ्व स्वयां न्ह्यः झिक्वः तक जनगणना जुइधुंकूगु दु। थुकथं थ्व जनगणनाया ज्या नेपाः दुने सच्छिदँ पूवनेधुंकूगु दु। हरेक झिदँय् छकः जुइगु थुज्वःगु जनगणनाया आज्जु हरेक जनगणना दुने फरक फरक जुइगु यानाच्वंगु दु। दकलय् न्हापां वि.सं १९६८ स याःगु जनगणनाया उद्देश्य निहित प्रयोजनया निंतिं खःसा लिपा वनाः थुकिया आज्जु झं झं चकना वंगु खंके फइ। थज्याःगु जनगणनां पिदंगु लिच्वःयात राज्यं थीथी विकास कार्य प्रयोजनया निंतिं छ्यलेगु यानाच्वंगु दु। तर पंचायती व्यवस्थाया इलय् थुज्वःगु लिच्वःयात प्रायोजित यानाः मुलुकया तथ्याङ्कयात हे तोडमरोड यानाः मुलुकय् भाषा, जाति व धर्मया खँय् राज्यं दमन व शोषण यात धयागु द्वपं नेपाःया बहुसंख्यक आदिवासी जनजातितय्गु दु ।

नेपाः थीथी भाषाभाषी, जातजाति व धर्मावलम्वीतय्गु देय् खः। नेपाःया संविधान च्वयेगु ज्याय् थज्याःगु हे जनगणनाया लिधंसाय् मुलुकया स्थिति चित्रण याइगु खः। नेपाः दुने अनेक जातजाति व भाषाभाषीत दुगु व छुं नं जाति व भाषीतय्गु बहुसंख्यक ल्याः मदुगु कारणं हे नेपाः छगू बहुभाषिक, बहुभाषिक देय् खः धकाः नेपाःया संविधान २०४७ य् स्पष्ट रुपं न्ह्यथनेत संविधान निर्माणकर्तात बाध्य जूगु खः। पंचायती शासनय् नेपाः दुने ८० प्रतिशतं मल्याक मनूत हिन्दू धर्मावलम्वी दु धयागु गलत तथ्याङ्क पिथनाः उकिया लिधंसाय् थ्व देय्या संविधानय् नेपाः हिन्दू राष्ट्र खः धकाः न्ह्यथनेगु कुतःयात आम जनतां ब्यापक विरोध याःगु खः। उगु तथ्याङ्कय् नेपाःया विविध भाषाभाषीतय्सं न्ववाइगु भाय्, जाति व धर्मयात पंचायती राज्यया नीतिकथं 'छगू भाय्, छगू धर्म, छगू संस्कृति'या नीतियात बः बी कथं राष्ट्रिय जनगणनायात छ्यःगु खँ पुलां मजूनि। थ्व कारणं आः जुइत्यंगु राष्ट्रिय जनगणनायात नं ध्यान बियाः थुकिं पिदनीगु लिच्वःयात गलतरुपं मछ्यलेमा धयागु ध्यान सकसियां वनेमाःगु खनेदु ।

मुलुकय् अनेक राजनीतिक परिवर्तन वयेधुंकूगु दु। जणगणनाया गलत व प्रायोजित लिच्वःया लिधंसाय् राज्यं देय्या बहुसंख्यक आदिवासी जनजातितय्त भाषा, जाति व धर्मया खँय् उत्पीडनय् लाकूगु कारणं हे मुलुकय् तःधंगु राजनीतिक उथलपुथल जुगू खँय् सकसिनं ध्यान वनेमाः। मुलुक गणतन्त्र जुयाः संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक संविधान निर्माण यायेगु झ्वलय् देय् न्ह्यानाच्वंगु दुसां आः नं छगू जाति व वर्गया मनूतय्सं थःपिनिगु निहित सोच दुने मुलुकयात चित्रण यानाः थःपिनि जातीय वर्चश्व न्ह्यथनेगु कुतः जुयाच्वंगु सकसिनं वाःचायेकाच्वंगु खँ खः। मुलुक आः संघीयताय् प्रवेश जुइधुंकाः आःया जनगणना थ्व संघीयतायात बल्लाकेत छ्यलेमाःगु खँय् विवाद मदु। तर संघीयताया विरोधी व यथास्थितिवादीत मुलुकय् अझं परिवर्तन हयेत लःलः धयाच्वंगु मदु। परिवर्तनया लिउने थःपिंत व्यक्तिगत रुपं जुइगु घाटायात आंकलन यानाः समस्त देय्यात हे बन्दी दयेकेगु ज्या यानाच्वंगु दु ।

आःया जनगणना मुलुकय् वःगु परिवर्तनयात आत्मसात यानाः परिवर्तनं प्राप्त जूगु उपलब्धियात संस्थागत यायेगु कुतलय् न्ह्यायेमाःगु खँय् विवाद मदु। राज्य कोषं १ अर्ब १८ करोड तका खर्च यानाः थ्व झिंछक्वःगु जनगणना पूवंकेगु तातुना तःगु दु। तर अपशोचया खँ धायेमाः आःया थ्व जनगणना नं परम्परां पिहां वनाः जुइ फयाच्वंगु मदु। वैज्ञानिक पद्धतियात छ्यलेगु स्वयां न्हापा गुकथं जनगणना जुयाच्वंगु दु आः नं उकथं हे जक ज्या पूवंकेगु कुतः जुयाच्वंगु आभास ब्वलनाच्वंगु दु ।

नेपाःया वर्तमान आज्जु संघीयताया निर्माण खः। मुलुकय् सलंसःदँ न्ह्यवंनिसें भाषा, जाति, संस्कृति व धर्मय् जुयाच्वंगु उत्पीडनपाखें मुक्ति खः। स्वनिगः थौं अव्यवस्थित बसोवासया कारणं थनया जीवन कष्टकर जुयाच्वंगु दु। थनया आदिवासी नेवाः लगायतया मेमेगु जातिया मनूतय्सं जातीय स्वशासन सहितया संघीयताया माग यानाच्वंगु दु। तर आःया जनगणनां स्वनिगः दुने पिने वयाः वसोवास याना वयाच्वंपिं मनूत गुलि दु, थनया आदिवासी जनता गुलि दु धयागु खँया लिच्वः पिकायेगु खँय् ध्यान बियाच्वंगु मदु। स्वनिगः दुने ब्वलनाच्वंगु अनेक समस्याया मू कारण थन अनियन्त्रित रुपं पिनें वयाः वसोवास याना वयाच्वंपिं मनूतय्गु ल्याः अप्वः जूगु कारणं खः। थ्व कारणं यदि स्वनिगःया वसोवासया समस्या ज्यंकेगु खःसा थन पिनें वसोवास याः वयाच्वंपिं मनूत गुलि दु व थुपिं गनं वसोवास हिला वःपिं खः धयागु खँया यकिन जुइमाः। आःया जनगणना 'अक्सर बसोवास'या लिधंसाय् जुइगु खँ पिदनाच्वंगु दु। अथे धयागु सु मनू अप्वः गन वसोवास याइगु खः अन हे उम्ह मनूया लगत च्वनीगु जुल। थथे जुइबलय् स्वनिगः दुने वयाः वसोवास यानाच्वंपिं सकलें स्वनिगःवासीकथं गणना जुइगु कारणं थनया आदिवासी जनजाति रैथानेतय्गु ल्याः स्वभावत म्हो जुइगु निश्चित हे जुल। उकथं हे गन गन आदिवासीतय्सं पहिचानया लिधंसाय् जातीय राज्यया माग यानाच्वंगु खः अनया आदिवासी जनजातितय्गु ल्याः व पिनें दुहां वयाः वसोवास यानाच्वंपिं मनूतय्गु खण्डित जनसंख्या स्पष्ट मजुइगु कारणं अल्पसंख्यक मनूतय्गु आधारय् जातीय राज्य संभव जुइ मखु धयागु तर्कयात बः बीकथं थुगु जनगणनां ज्या याइगु निश्चित दु। खय्त ला जनगणनाया तालिका २ स न्हापा बसोवास यानाच्वनागु थाय्या विषयय् नं न्ह्यसः दु तर थुगु तालिका स्याम्पलिंगया निंतिं जक छ्यलीगु कारणं स्वनिगः दुने गनं गुलि व गबलय् मनूत दुहां वयाः वसोवास यानाः थनया आदिवासीतय्त अल्पसंख्याय् लाकल धयागु तथ्याङ्क आःया जनगणनां पिमदनीगु कारणं मुलुकय् वःगु परिवर्तनया संवाहक आःया जनगणना मजुइगु निश्चित दु ।

nshakya@gmail.com

More Stories Like this