दने मते, द्यना हे च्वँ !

सुइलाल याकः

मेट्रो एफ. एम.य् न्यंकाच्वंगु नेवाः राज्यया म्येँ 'दने धुन झी दने धुन, झीगु लागाय् जः जुयाः झी दने धुन, झीगु लागाय् झी स्वयम् जः जुयाः' नेवा राज्य, नेवाः स्वाधिनताया लागिं थ्व म्येँ यक्व हे च्वछाये बह जू। तर म्येँ न्यँन्यं हे जि थम्हं थःके न्यनाच्वना, 'नेवाःत धाथें गबलय् दनीगु? वा दनीगु हे मखुला? वा द्यना हे च्वनीगु ला? वा दनेगु धयागु गज्याःगु? द्यना च्वनागुलिं दनेमाःगु खःसा गज्याःगुयात द्यनाच्वनागु धायेगु?

गणतान्त्रिक नेपाःया संविधान दयेगुली संविधानसभा तक्यनाच्वंगु स्वदँ दइन तर संविधान वइगु खने मदु। संविधानसभा, संविधान सभासद् अले देश स्वयम् हे द्यनाच्वंगु अवस्था मखुला? धर्म निरपेक्ष राष्ट्र घोषित जुइधुंकूगु देय् छगू वर्ग पुचःत हानं हिन्दू राष्ट्र घोषणा यायेमाःगु माग ज्वना वयाच्वंगु धइगु हानं द्यना हे धाःगु ला मखुला? वा थ्यना हे तयेगु चालबाजी ला मखुला?
देय्या थीथी जनजाति आदिवासीया थीथी स्वायत्त, सार्वभौम सम्पन्न जुइगु नैसर्गिक हक अधिकारं बञ्चित यायेगु धइगु हे द्यना च्वँ, दने मते धयागु अभिव्यक्ति मखुला? देय्या थीथी जनजाति, आदिवासी थें तुं नेवाः राज्य, नेवाः हक अधिकारया लागिं झी नेवाः स्वयम् दनेमाःगुली विवाद हे मदु तर मू न्ह्यसः नेवाःत गज्याःगु ख्यलय् दनेमाःगु, अले गज्याःगु ख्यलय् द्यनाच्वंगु खः उकियात दकलय् न्हापां चायेकेमाःगु दु ।

नेवाःत द्यनाच्वंगु ख्यः: थौं झीगु स्वनिगलय् नेवाःत अल्पसख्यक वर्गय् लाः वनेधुंकल। राजधानी जूगु कारणं देय्या थीथी लागां थन बसाइँ सरे जुया वइपिं बढे जूगु निश्चित खः तर थुकिया अर्थ नेवाः म्हसीका व स्वतन्त्रता तंकाच्वनागु धइगु हे झी द्यनाच्वंगुया पर्याय मखु ला? प्रशासनिक, राजनीतिक, लगायत मेमेगु ख्यलय् नेवाःतयगु पहुँचया पहल कदम मयायेगु, स्वनिगःया विकास, नीति निर्माणया सवालय् नेवाःतय्सं सरोकार मतयेगु, पिने वःपिंसं दयेकीगु नीति निर्माण, कार्यक्रमयात लागू याकीगु, गुगु कि झीगु नेवाः संस्कृति, परम्परा, चलनया विरुद्ध लानाच्वंगु दइ, उकियात नेवाःत द्यनाच्वंगु धायेगु कि मधायेगु? अले थज्याःगु अवस्थाय् नं नेवाःत अझ नं थःगु संस्कृति, परम्परा, गुथि, नखःचखः धकाः उकिया हे लिउलिउ ब्वाँय् वनाच्वंगुयात अझ दकलय् तःधंगु ग्यानापुसेच्वंगु द्यनाच्वंगु धायेगु कि मधायेगु? नेवाः संस्कृति परम्परा यक्व हे च्वछायेबहः जूगु खँय् विवाद मदु तर संस्कृति परम्परा धिसिलाक्क सुथांलाक्क न्ह्याकेगु लागिं समाजया जः (नेवाःतय्गु) आर्थिक, सामाजिक, शैक्षिक समृद्धि अपरिहार्य खःसा, देय्या प्रशासनिक, राजनीतिक अवस्थानाप ख्वातुगु स्वापू दयेमाः। अथे धायेबलय् नेवाः संस्कृति परम्पराया लिधंसाय् नीति निर्माण यायेगु आवश्यक खःसा, आर्थिक सामाजिक, प्रशासनिक ख्यलय् नेवाःतय्गु व्यापक रोजगारीया आवश्यकता दु। अथे हे राजनीतिक ख्यलय् नेवाःतय्गु भूमिका अप्वयेकेमाःगु दु। प्रशासनिक, राजनीतिक ख्यलय् नेवाःतय्गु पहुँच बिना, थःगु परम्परा संस्कृतियात ल्वःगु रोजगारी, नीति कार्यक्रम बिना परम्परा, संस्कृति जक धकाः जुइगु स्वयम् नेवाःतय्गु आत्महत्या बाहेक मेगु छु जुइ? वा नेवाःत कतःपाखें दमन व शोषित जूगु धायेगु सिबें थःगु परम्परा, नखःचखःपाखें जक शोषित जूगु ला मदुला? उकिं नेवाः थः स्वयम् द्यनाच्वंगु अवस्था सीकाः दनेगु कुतः यायेमाल। द्यनाच्वंगु धकाः वाःचायेके मफुगु आःयागु झीगु अवस्था खः लाकि? उकी दुने न फइगु अवस्था ला पक्का हे वइमखु ला? उकी द्यना हे च्वनेगु ला?
नेवाःत दने माःगु ख्यः: थौं नेवाः राज्य, संघीय गणराज्य, जातीय स्वशासन लगायत थीथी नारा थ्वयाच्वंगु इलय् नेवाः लगायत थीथी शहरवासीतय्सं थीथी कथंया माग न्ह्यब्वयेमाःगु दु। गथेकि जातीय स्वशासन, भाषिक हक अधिकार, रोजगारीया श्रृजना, सांस्कृतिक संवर्द्धनया परियोजना व उकियात ल्वःकथंया जनशक्ति व्यवस्थापन व शैक्षिक लागाय् आवश्यक परिवर्तनया माग जुइ। अझ दकलय् तःधंगु ला वस्ती लागाय् मत, लः, धः, स्वास्थ्य, दमकल आदिया व्यवस्था बिना न्हूगु वस्ती, हाउजिङ व्यवसाययात छुं दँया लागिं निषेध यायेमाःगु दु। अथवा छुं दँ लिपा, मत, लः, दमकल, स्वास्थ्य आदिया गज्याःगु परियोजना दु उकिया लिधंसा कयाः जक न्हूगु वस्ती, हाउजिङया ज्याझ्वःत हये माःगु दु। मखुसा थनया आदिवासी धाःपिं, अल्पमत जुइ हे धुंकलसा छुं दँ लिपा म्वायेगु अवस्था नं दइमखु। लः, मत, दमकल आदि आधारभूत सुविधा बिना वस्ती, शहर बढे यायेगु धइगु स्वयं हे आत्मघाती मखु ला? थ्व आत्मघाती पलाखय् नेवाः तक मखु मेमिपिं नं लाइगु निश्चित दु। उकिं थौं नेवाः राज्य, आदिवासी जनजाति लगायत मानव वस्तीया सुरक्षाया निंतिं अति आवश्यक दुगु ,लः, मत, धः, स्वास्थ्य, शैक्षिक माग कथं पूर्वाधार विकास बिना न्हूगु वस्ती, हाउजिङ व्यवसाय रोके यायेत नेवाःत दने माःगु दु। झीगु संस्कृति झीगु थाय्बाय् बचे यायेत जक मखु आममानवया नैसर्गिक हक अधिकार सुरक्षित यायेया लागिं नं थ्व माग हयेमाःगु दु ।

अथेहे झी नेवाःत खालि नखःचखः, संस्कृतिइ जक भुले जुयाः देय्या प्रशासनिक, राजनीतिक ख्यलय् लिउने लानाच्वंगु निर्विवाद खः। उकी थौं धाथें नेवाः स्वायत्त, आदिवासी हक हितया सवालय् खालि नखःचखलय् जक भुले मजुसे नेवाः जनमतया सवाल व थःगु विकासया लागि नीति निर्माण नं यायेमाःगु दु। उकिया लागिं झीगु संस्कृति म्वाका तयेगु खःसा उकिया पूर्वाधार कथं हे ल्वःकथंया शिक्षा, रोजगारी नं श्रृजना याये फयेकेमाः। रोजगारीया अवसर मदु, शिक्षा लगायत मेमेगु नीति कार्यक्रम दक्व हे नेवाः संस्कृति परम्पराया विरुद्ध खःसा गय् यानाः झीगु संस्कृति म्वाका तये फइ? उकिं नेवाः संस्कृति म्वाका तयेगु लागिं नं नेवाःत मेकथं हे जागृत जुइमाःगु दु ।

यदि आः नं नेवाःत दनेगु मखु, वा दनेमाः धकाः वाः मचायेकेगु खःसा नेवाः स्वायत्त राज्य धकाः हालां जक छुं दइ मखु। अले नेवाः जाति लोप जुइगु ई नं यक्व माली मखु जुइ। उकिं थौं झीगु नेवाः अन्तर्द्वन्द्व धइगु द्यना च्वनेगु लाकि दनेगु? थौं नं दनेगु मखुसा दने मते द्यना हे च्वँ। छितः नं याउँसे च्वनी, शोषकवर्गयात ला झन हे याउँसे च्वनी ।

More Stories Like this