नाय्खिं च्वयेके माल

तिमिला रञ्जित

नेपाः देय्या धर्म, कला, संस्कृति व प्राकृतिक सुन्दररता खनाः सकसियां ल्वः वं। प्रजातन्त्रया जः लानाच्वंगु झीगु देशय् प्रजातन्त्र कथंया स्वतन्त्रता धाःसा द हे मदु।
नेपाःया आन्तरिक संविधान - २०६३ कथं नेपाःयात धर्म निरपक्ष, समावेशी व पूर्ण लोकतान्त्रिक, अले बहु जातीय बहुभाषिक, बहुधार्मिक व बहुसाँस्कृतिक देय् धकाः परिभाषित याःगु दु। नेपाःमि भाषा, धर्म शिक्षा, संस्कृतिइ गुलि जागरण, गुलि थःगु भाषा, धर्म, कला, संस्कृति व देय्प्रति थःगु व थः धकाः नाला काये सः वा मसः धइगु ला जनगणनां हे प्रमाणित याइ। लुँ म्हसीकेत कसिइ चुलाः स्वः थें स्वये माःगु ई वल। व जनगणनाया तथ्यांक कायेत वःपिं सत्य व तथ्यं त्वाथः गगं न्ह्याः वने माःगु दु ।

नेपाःमि, नेवाः जाति व बौद्ध धर्मय् पलाः न्ह्याकाच्वनादीपिं सकल भाजु-मय्जुपिंसं नं आः ला सत्यताय् पलाः न्ह्याकेत वाःचायेकेमाःगु दु। थौं वयाः नं थःगु परिचय खः कथं बी मफुत धाःसा थम्हं हे म्हमसियाः न्हाय्कंया न्ह्यःने दं वने मालेफु ।

झीसं मसःगु, मसिउगु वा मथूगु, गबलें गन धयाच्वंसा झी नेवाःत हे भ्वजं द्याः थें जनगणनां द्याका च्वनेमाली। तथ्यांक अध्ययन याइपिं विद्धानपिंपाखें अधिकार धकाः धायेकाच्वने म्वाःलेमा ।

नेपाःया आदिवासी जनजाति धयाच्वंपिं नेवाःत धर्म, कला, संस्कृति, भाषा, साहित्य, संगित, वास्तुकला, लिपिइ तःमिपिं खः तर जनगणनाय् वयाः कम प्रतिशत जक हयाः गंसि जुया च्वनेमाःपिं नं खः। भाषा, जातिया समान अधिकार रेडियो, नेपाल टेलिभिजन, गोरखापत्र, कान्तिपुर थेंज्याःगु संचार संस्थानया लँपुइ नेवाःतय्गु थाय् ला द हे मदु। जि जक जिउसा घःचाः हिउ थें हीकाः थःगु पाः कयाः बं पुइके माःगु खः। तर छु याये, इलं नं मबिल। झीसं नं वाःचायेके मफुत। धायेत नं छु धायेगु, झी नेवाः जातिया पहःचहः थःतः माःगु ज्याय् च्वयेत, ब्वनेत, कनेत धाःसा मलाः तर भ्वय् नयेत, कतःया खँ ल्हायेत, उगुंथुगुं ज्याया निंतिं धाःसा खूब लाः। थःतः माःगु वहे नेतातय्सं पूवंका बी धइगु आशां पियाच्वेनगु बानी दु झी। व नेतातय् धाःसा खःगुं, मखुगुं खँय् ल्वा जक ल्वानाः थः फ्यतुनागु त्वाथलं चुलु ब्याइ कथं गणतन्त्र व लोकतन्त्रय्, न्हू नेपाः धइगु नाराय् दुने ब्वलनीगु जनगणनाय् सत्यता पिदंकेगु ला ध्यान हे मदु। थथे देय्या निंतिं ग्यसुलाःगु विचाः ला गन दइ? ६०१ म्ह थःपिं हे गति मलाः, जनतां श्राद्ध याकाः म्वानाच्वनेमाः। लिसा लिसा कयाः संविधानसभाया म्याद तनाः देय्या लाफः पियाः ननं हे लाःगु मखु। ज्या ला कां थें ज्या याइपिं ला ख हे मखु। जि जक जिउसा तुफिं पुइ म्वायेक फसं हे पुइके मन दु थःपिंत ।

नेपाःया संविधान २०६३ कथं नेपाःयात धर्म, जात कथं परिभाषित याःगु द हे दु। खः, नेपाः विश्वय् धार्मिक, सामाजिक व साँस्कृतिक विविधता दुगु देय् खः। थन आपालं धार्मिक व थीथी जातिया पुचः दु। नेपाःया जनजाति २०५८ या दफा २ (क) कथं थ्वया न्हाय्कं स्वये जिउ। राष्ट्रिय जनगणना २०५८ कथं १०१ जनजाति व ९२ भाषा खनेदु ।

वि.सं. २०५८ या जनगणनाय् नेपाःया जनसंख्यायात हिन्दू, बौद्ध, मुस्मां, इसाइ, किरात व मेमेगुली ब्वथला तःगु दु। जनगणना कथं हिन्दू-८०.६० प्रतिशत, बौद्ध-१०.७४ प्रतिशत, मुस्मां-४.२ प्रतिशत, किरात-३.६ प्रतिशत, इसाइ-०.४५ व मेमेगु ०.४५ प्रतिशत खनेदु। झी नेपाःमिया पुचलय् राष्ट्रया सम्पत्ति, धर्म, संस्कृति व भाषाय् गुलि ग्यसु ग्यं। नेपाः देय्या नेवाःत गुलि तःमि, गुलि गुथिगाना, द्यः, देगः दु झी जःपिं नं उलि हे यक्व दु। झी नेपाःमित सिद्धार्थ गौतम बुद्ध व दीपंकर बुद्धयात हनीपिं खः। तर २०५८ सालया जनगणनाय् थज्याःपिं बौद्धतय् ल्याः हे सर्गः पाःताः पाः थें पाक्क पिथनातल ।

यदि वइगु २०६८ सालया जनगणनाय् नं २०५८ सालया जनगणनाय् थें सत्य तथ्य मवयेक जनगणनाया ल्याः पिकाल धाःसा उकिया लिच्वः बांलाइ मखु। सही ज्या याना नये मफुसा, मफु जक धाःसां गाः तर गलत ढंगं छता तथ्यांक पित मबीत इनाप यानाच्वना। मखुसा पुलांगु पहलं देय् छगुलिं त्वाः त्वालय् नं छक्वः नाय्खिं च्वयेकाः बाजं थानाः देय् चाःहीकाः जनतायात न्ह्यलं चायेके बी माल। जिपिं सही तथ्यांकया प्रतिक्षाय् पियाच्वनागु दु, होश यानादिसँ ।

More Stories Like this