नेवाः दुने वयेमाःगु जागरण

नरेशवीर शाक्य

वर्तमान स्थितिइ नेवाःतय् संख्या राज्यया नीति निर्माण यायेगु थासय्, प्रशासनिक व न्यायिक ख्यःया निर्णायक तहलय् अति हे म्हो दु। मुलुक राजनीतिकरुपं हे संवेदनशील जुयाच्वंगु थ्व इलय् निर्णायक थासय् सक्षम नेवाःतय्गु उपस्थिति म्हो जुयाच्वंगु सकसिनं हे वाःचायेकाच्वंगु खः। थ्व कारणं मुलुकय् वइगु आःया हिउपालय् नं नेवाःत थःपिनि अधिकारपाखें बंचित जुइ फइगु वा न्यायिकरुपं थःत दयेमाःगु अधिकारं नापं बन्चित जुइफइगु सम्भावना आपालं ब्वलनाच्वंगु दु। थज्याःगु स्थितियात ध्यानय् तयाः थःपिंत जूगु अन्याय प्रति सचेत जुइमाःगु आवश्यकता ब्वलनाच्वंगु दु ।

न्हापा पंचायती शासनया इलय् राज्ययात छुं नं मछिंगु खँ वल धाःसा प्रशासन वा न्यायिक ख्यलय् दुपिं नेवाःतय्त हे न्ह्यचिकाः राज्यं ज्या याइगु खँ सकसिनं सिउ। विशेश्वर प्रसाद कोईरालायात अदालतं फाँसी बीगु फैसला न्यंकेत छम्ह नेवाः न्यायाधीशयात न्ह्यःने हल। शिक्षा नीतिइ संस्कृत विषय अनिवार्य यायेत, सरकारी संचार माध्यमं संस्कृत भाषां समाचार प्रशारण यायेत देय्या फुक्कं भाषाया समान भाषिक अधिकार दयेमाः धकाः नेतृत्व यानाच्वंम्ह व्यक्तित्व पद्मरत्न तुलाधरयात मन्त्रिमण्डलय् यंकाः ब्रम्हूतय्सं थ्व नीति छ्यल। तर न्ह्यागु इलय् नं नेवाःतय्सं राज्यया हितयात ध्यान तयाः ज्या यात। नेवाःतय्सं थःगु 'नमकया सोझो' यायेगु संस्कार न्हापांनिसें हे याना वयाच्वंगु इतिहास दु। थःपिंसं यायेमाःगु ज्या इमान्दारीपूर्वक यायेगु झ्वलय् ज्यायात हे सर्वोपरि तायेका वयाच्वंगु दु। तर थथे ज्या याइपिंत नं अनेक पंगः थनाः ज्या याके मबीगु प्रबृत्ति नेपाः दुने दु। थुकिया ज्वलन्त दसु आः नेवानिया कार्यकारी अध्यक्ष सुगतरत्न कंसाकारयात जुयाच्वंगु मुद्दां हे नं थुइके फइ। कंगालप्रायः जुइधुंकूगु नेवानियात जीवन बीत निगः जहाज दंगु भावं न्यायेगु कुतः यातं नं अनेक षडयन्त्र यानाः सुगतरत्नयात जेलय् कुनेगु ज्या तकं यात। सुनां याये मफुगु ज्या छम्ह नेवालं याइन धइगु मानसिक विद्वैषया कारणं देय्या अर्थतन्त्रय् तकं धक्का लाकेगु ज्या अदृश्य शक्तिं यानाच्वंगु खनेदत ।

थुकथं हे आः न्याय क्षेत्र चुस्त यायेगु व न्याय सर्वसुलभ जुइमा धकाः पलाः न्ह्याकाच्वंम्ह प्रधानन्यायाधीश रामप्रसाद श्रेष्ठया ज्यायात नं अनेक पंगः हयाः वय्कःयात ज्या हे याके मबीगु वातावरण ब्वलंकेगु कुतः जुयाच्वंगु आभास खने दयावःगु दु। देय्या धन लुटे यानाच्वंपिं भ्रष्टाचारीतय्त थःगु जिम्मेवारी अनुरुप ज्या यानाः न्हय्कः तक मन्त्री जुयाः अकुत धन कमे याःम्ह नेपाली कांग्रेसया नेता चिरञ्जीवी वाग्लेयात जेल सजाय व बिगो दां पुइकेगु निर्णय जुइवं भ्रष्ट मनूतय् दुने भुखाय् ब्वःगु खँ आः सर्वोच्च अदालतय् भ्रष्टाचारी मुद्दाय् लानाः पेशी जुयाच्वंपिं फुक्कं अभियुक्ततय्सं छप्वाः हे म्हुतु धयाथें थःपिनि मुद्दाया पेशी चीकेत सफल जूगुपाखें हे सीदु। प्रधानन्यायाधीश रामप्रसाद श्रेष्ठया इलय् मुद्दा पेशी जुल धाःसा भ्रष्टाचारीतय्त सजाय जुइ धयागु मानसिकता थुमिसं कयातःगु दुसा छखे नेवाः जातिया छम्ह मनुखं यायेत्यंगु स्वच्छ आचरणयात पनेगु कुतः कथं नं थुकियात वाःचायेकेमाः। अदालतय् पेशी जुइत्यंगु मुद्दा चीकेगु धयागु पूर्णरुपं मुद्दा पेशी जूगु इजलास व अनया कर्मचारीया स्वनिर्णयय् लिधनाच्वनीगु खः। तर सम्बन्धित कानून व्यवसायीतय्सं अनेक त्वहः तयाः पेशी लिछ्यायेत निवेदन यायेगु व उकिया स्वीकृति जुइगु नं चिन्ताया विषय खः। न्यनेदु कथं आः लिछ्याःगु पेशी तसकं लिपाया मिति जक पेशी जुइगु दिं क्वःछिना तःगु दु। आःया प्रधान न्यायाधीशया कार्यकाल ताःहाक ल्यं मदये धुंकूगु कारणं थ्वहे नियतं जक पेशी लिछ्याःगु खः कि धयागु न्ह्यसः स्वाभाविक रुपं ब्वलनेफु ।

नेवाःतय्सं इमान्दारीपूर्वक थःगु पदीय दायित्व कथं ज्या यायेत स्वःसां नं थन न्हापांनिसें हालिमुहालि यानाच्वंपिं छगू जातिया मनूतय्सं ज्या याके मबियाच्वंगु अनेक प्रसंगत खंके फइ। च्वय्या घटना प्रतिनिधिमूलक जक खः। थुकथं सार्वजनिक जुइमफुगु अनेक घटनात अझ नं दयाच्वनेफु। उच्च ओहदाया नेवाःतय्सं थुकथंया समस्या फयेमालीगु कारण थुमिगु लिउने छुं नं राजनीतिक पार्टीया पृष्ठभूमि मदइगुलिं खः। अथेहे जातिगत रुपं नेवाःत न्ह्याथाय् नं सक्षम, शिल्पी धाइगु खँ वाःचायेकाः जातिगतरुपं नं नेवाःतय्त प्रहार जुयाच्वंगु खँ वास्तविकता खः। थथे प्रहार याका च्वनेमाःगु व निरह जुया च्वनेमाःगुया कारण नेवाःत थीथी ख्यलय् संगठित जुइमफुगु कारणं खः। खय्फु छगू इलय् थुकथं संगठित जुइमाःगु आवश्यकता ब्वमलन जुइ, तर आः मेमेपिं मनूत संगठितरुपं न्ह्याः वयाच्वंगु आभास जुयाच्वनेधुंकाः थःपिनिगु प्रतिरक्षाया निंतिं हे नं संगठित जुइमाःगु आवश्यकता दया वयाच्वंगु दु। नेवाःतय्गु आदिभूमि नेपालमण्डल दुने हरेक ख्यलय्, चाहे व प्रशासनिकरुपं जुइमा वा जातिगतरुपं जुइमा, प्रहार यायेगु ज्या जुया हे च्वंगु दु। अनेक विकास निर्माणया नामय् थनया आदिभूमियात छ्यलाः अनुत्पादक ख्यलय् छ्यलेगु यानाहःगु दु। थनया कृषियोग्य भूमि आः सखाप हे जुइधुंकूगु स्थिति दु। विकासया नामय् थथे ज्या यायेत न्ह्यचीलिं अनेक मनूत मध्ये थनया आदिवासी नेवाःतय्गु उपस्थिति नं दयाच्वनी, तर अज्याःगु थासय् थ्यनाच्वंपिं मनूतय्सं दकलय् न्हापां थःपिनिगु अस्तित्व व भूमिया बारे न्हापांगु चिन्ता तयेमाःगु आवश्यकता आः ब्वलना वःगु दु ।

nshakya@gmail.com

More Stories Like this