हानं राज्य पुनर्संरचनाया खँ

सानुराजा शाक्य

न्हूगु संविधान हयेगु खँय् नेपाःया बहुसंख्यक जनताया चिउताःया खँ खः राज्य पुनर्संरचना। अन्तरिम संविधानं राज्य पुनर्संरचना यायेगु नितिं आयोग दयेकाः आयोगया सिफारिसय् संविधानसभां यायेगु व्यवस्था यानातःगु खः। तर मू राजनीतिक दल व सरकारय् थ्यनाच्वंगु दलतय् बेवास्ताया हुनिं आयोग मस्वं। अन्ततः संविधानसभा राज्य पुनर्संरचना व शक्ति बाँडफाँड समितिं १४ प्रदेश सहित छगू कथंया राज्य पुनर्संरचनाया अवधारणा बहुमतया लिधंसाय् संविधानसभाय् छ्वल। थ्वया दथुइ राज्य पुनर्संरचनाया खँ वल कि मू राजनीतिक दलया नेतृत्व पुचलं न्ह्याबलें आयोगया खँ हयाः पनेत स्वइगु खः। लिपांगु इलय् संविधानसभाया राज्य पुनर्संरचना समितिया अवधारणायात संवैधानिक समितिइ छ्वयेगु निर्णय जूगु दु। संवैधानिक समिति मछ्वसे राज्य पुनर्संरचना आयोग दयेकाः उकिया लिच्वःया लिधंसाय् जक राज्य पुनर्संरचना यायेमाःगु माग व आयोग दयेके लिबाये धुंकूगुलिं राज्य पुनर्संरचना समितिया अवधारणायात हे संवैधानिक समितिं सहलह यानाः ज्यंकेगु खँय् संविधानसभाया दलत विभाजित जूगु खने दत। न्हापांगु विचारया नेतृत्व नेपाली कांग्रेसं याःगु खने दत धाःसा आयोग दयेकाः च्वने म्वाःगु खँय् मधेसी दलत न्ह्यःने खने दत। एकीकृत माओवादी व नेकपा (एमाले)या बिचाः नं आयोग दयेकेगु इलं भाय् मल्हायेधुंकूगलिं मवंसा जिउ धइगु खने दयेवं राज्य पुनर्संरचना समितिं न्ह्यब्वःगु अवधारणाय् संवैधानिक समितिइ सहलह जुइगु जूगु दु ।

संवैधानिक समिति हे राज्य पुनर्संरचना बारे निर्णय यानाः संविधानसभाय् छ्वइगु संभावना ब्वलंगुलिं राज्य पुनर्संरचना आयोगया सम्भावना मदया वंगु खः। संविधान पित बीमाःगु ई जेठ १४ या ई यक्व हे सती धुंकूगुलिं आयोगया सम्भावना मदयावंगु खः। राज्य पुनर्संरचना समितिं तयार याःगु अवधारणा पत्रय् न्ह्यथनातःगु पहिचान व सामर्थ्यया लिधंसाय् प्रस्ताव यानातःगु १४ प्रदेशया नक्सा विशेष यानाः यथास्थितिवादी ब्रम्हू नेतातय् मयः। आदिवासी जनजाति वा उत्पीडनय् लानाच्वंपिनिगु दृष्टिकोणं स्वयेगु खःसा उकी प्रस्ताव जुयाच्वंगु सकारात्मक खँत गाःगु मखुनि तर अनुदारवादी ब्रम्हू नेतातसें प्रस्तावित जूगु उलि अधिकार बीत नं गुलि थाकु चायाच्वंगु दु धइगु क्यं। उकिं जिउसा व प्रस्तावयात हुया छ्वयाः राज्य पुनर्संरचनाया ज्या गबलें सिधयेके म्वायेका छ्वयेगु अनुदारवादीतसें ह्वःताः स्वयाच्वंगु खः। थ्वहे झ्वलय् राज्य पुनर्संरचना आयोग न्ह्यःने हयाः राज्य पुनर्संरचनाया ज्यायात लिउने लाका तयेगु दाउ खः। तर राज्य पुनर्संरचना आयोग मदयेकुसे हे संविधानसभा मार्फत यायेगु खँय् मधेसी दलतय् एकता आदिवासी जनजातितय् स्वयां प्रभावकारी जुइगु खने दयाच्वंगु दु। संघीयताया सवालय् मधेसीतसें मू भूमिका म्हितू थें हे आयोग मदयेकेगु सवालय् नं उमिगु हे भूमिका प्रभावकारी खनेदत ।

संविधान पित हयेगु खँय् विवाद खने दइगु निगू मू विषय धइगु शासकीय स्वरुप व राज्य पुनर्संरचना हे खः। शासकीय स्वरुपया खँय् नं लिपा वनाः दलतय् सहमति जुइ फइगु सम्भावना दु। एमालेपाखें प्रस्ताव याःगु निर्वाचित प्रधानमन्त्री जुइगु व्यवस्था दुगु शासन प्रणाली माओवादी व कांग्रेस निम्हेसितं सहमति याके फइगु बुँदा जुइफु। तर राज्य पुनर्संरचनाया खँय् धाःसा सहमति मयायेगु षडयन्त्र अनुदारवादीतय्पाखें जुइगु सम्भावना यक्व दु। राज्य पुनर्संरचनाया सवालय् संवैधानिक समितिं ज्यंकेगु धाःसा अझ नं राज्य पुनर्संरचनाया पक्षधरत लय्ताय्थाय् मदुनि ।

राज्य पुनर्संरचना समितिं हःथें संवैधानिक समिति नं उदार जुइ धाये थाय् मदु। छाय्धाःसा संवैधानिक समितिइ अप्वः धइथें राज्य पुनर्संरचना पहिचानया लिधंसाय् याये मजिउ धाइपिं दलया शीर्ष नेतात दु। उमित दवाव मबीकं अधिकार बी मखु धइगु खँ म्हिगःया यक्व अनुभवं क्यनाच्वंगु दु।
संवैधानिक समितिइ दुथ्याःम्ह एमालेया वरिष्ठ नेता माधव नेपालं संक्षिप्त संविधान जारी यायेगु खँ पित हःगु सार्वजनिक जूगु दु। संक्षिप्त संविधान धाइपिनि बिचाः स्वयेगु खःसा राज्य पुनर्संरचना दुमथ्याःगु ०४७ सालया संविधानया परिमार्जित रुप जक जुइ। खय्त ला संविधान धइगु संक्षिप्त व विस्तृत धइगु जुइ मखु। तर वय्कःपिनि बिचाः धइगु राज्य पुनर्संरचना, संघीयता व अधिकारया बाँडफाँड थेंज्याःगु खँ दुमथ्याःगुयात संक्षिप्त संविधान धायेत्यंगु खः। जेठ १४ दुने न्ह्याथे यानाः नं संविधान पिकायेगु बरु संघीयता खँ व राज्य पुनर्संरचना खँ लिपा बुलुहुँ दुथ्याकेगु धइगु बिचाः खनेदु। थ्व बिचाः अनुदारवादीतय् बिचाः खः। माधव नेपालया बिचाः उज्वःपिनिगु प्रतिनिधिमूलक बिचाः खः। गुलिसित लगे जुइफु, एमालेया हे दुजः खयाः नं सानुराजां माधव नेपालया विरोध यात धकाः। थुज्वःगु बिचाःया विरोध याये माःगु खः। वरिष्ठ नेता जुयाः पार्टीया धारणाया अःखः न्ववाः जुइगु मल्वः। एमालें संक्षिप्त संविधानया बिचाः हःगु मदु। वय्कलं प्रधानमन्त्री जुयाच्वंगु इलय् संविधानसभा जिमित यःगु हे विषय हे मखु, मात्र माओवादीयात ह्ययेकेत जक जिमिसं उकियात स्वीकार यानागु खः धकाः न्ववागु खःसा वय्कःया उगु खँयात नं उबलय् हे विरोध जूगु खः ।

More Stories Like this