संघीयता, नेवाः व झीगु भविष्य

महेश श्रेष्ठ

संविधान तयार जुइ कि मजुइ थ्व थौंतक अन्यौलया विषय जुयाच्वंगु दु। गुलिं संविधान तयार जुइ धाइपिं दु गुलिं जुइ मखु। तर, जुइ व मजुइया द्वन्द्व छखे दुसां आः तकया विकासक्रमयात दुवालाः स्वयेबलय् व संविधानसभां तकं पास याये धुंकूगु ल्याखं झीथाय् संघीयता अपरिहार्य जुइधुंकल। थ्व सत्य खः। संघीयताया विरोधय् गुलिखे मनूत सक्रिय जुयाच्वंगु दु तर, व छगू कथं निस्तेज प्रायः जुइधुंकल धाःसां छुं मपाः। अथे खःसां नेवाःतय्गु भविष्य धाःसा न्हिथं स्यना वनाच्वंगु धाःसां मपाः। गुगु थौं संघीयताया समर्थन वा विरोधय् नेवाःत कानाच्वंगु कारणं मखुसें नेवाःतय्गु अदूरदर्शिताया उपज धायेमाः। खय्त ला सुयां विरोधय् सः थ्वयेकेगु धइगु तसकं अःपु धाइ। अले च्वःप्वः मदय्क विरोध याना नं जुइ। तर, थन विरोधया नामय् विरोध वा च्वःप्वः मदय्क विरोधया सवाल सिबें झीथाय् जुया वयाच्वंगु थीथी गतिविधि अले उपेक्षाया शिकारया कारणं थथे धायेमाःगु खः। थौं संघीयता जुइ धायेधुंकाः नं थौं तकं झीसं छुं कथं अवधारणा दयेके फूगु मदु। मात्र थीथी खलः पुचः मुनाः स्वायत्त नेवाः प्रदेशया दछि धकाः निगू कार्यक्रम बाहेक मेता छुं याये फुगु मदु। उपलब्धि स्वःसा भाषा ख्यलय् सक्रियपिं छम्ह निम्हेसिया नां पत्रपत्रिकाय् पिदनेगु जक। छु थ्व प्रक्रियां झीसं संघीयता काये फइला? जबकि मेमेगु भाषिक वा जातीय समुदायं थःगु लागाय् यक्व कथंया अभ्यास याना च्वनेधुंकल। झी धाःसा क्वथाय् खापा तिनाः खँ ल्हायेगुली जक सीमित ।

थनथाय् लाक्क धायेत्यनागु छु धाःसां संघीयताया अभ्यासया निंतिं झीसं छु पलाः च्वयेकेमाः धकाः थौं तक सामान्य सिबें सामान्य सल्लाह साउति याःगु खने मदु। म्हिगः पंचायतकाल वा बहुदलीय व्यवस्थाय् थें निगू प्यंगू खलः पुचः मुनाः सहलह यायेगु थें जा नं मब्यं क्येँ नं मब्यं थेंज्याःगु खँ ल्हायेगुली सीमित। जब कि झीगु न्हाय् क्वय् हे दं वयाच्वंगु संघीयतायात गथे यानाः नालेगु धइगु सामान्य योजना तकं मदु। थुकिया नितिं माःगु जनशक्ति गथे यानाः तयार यायेगु धइगु तकं झीके मदुसा संघीयता झीत गलः मजुइ ला? थ्व विचारणीय खँ खः। थन संघीयताया विरोधय् सः तयेत्यनागु मखु। मात्र थ्वयात कुशल अले सहज रुपं न्ह्याः यंके फयेमा धकाः चिउताः जक तये त्यनागु खः। झीसं थौंतकं न्याय प्रशासन, सामान्य प्रशासन, स्थानीय निकाय गथे यानाः न्ह्याकेगु धइगु सामान्य अभ्यास तकं मयानानि। अझ ला धाये झी न्हूदँया भिंतुना, नेपाल संवत् राष्ट्रिय संवत्, सरकारी मान्यता बी हे माः धइगु थेंज्याःगु नाराय् जक सीमित जुयाच्वना। थ्व झीगु विडम्बना खः। खय्त ला नेपालय् मेमेगु जाति पुचः सिबें झी सभ्य, सुसंस्कृत अले ब्वनातःपिं धायेगु याःसां झीके कन्हय् गथे यानाः न्ह्याः वनेगु धइगु चेत मदयाः माकःया ल्हातय् फ्पंसि मजुइ धाये मफु। वा अझ धाये नेवाःतय् दथुइ संघीयतायात वडा कार्यालय न्ह्याकेगु थें जक सोच दयेकाच्वंगु तायेका। छाय्धाःसां थौं तक झीसं संघीयताय् न्हापांगु पलाः कथं स्कूल शिक्षाय् नेवाः भाय् तयेकेगु नितिं छुं पलाः ल्ह्वंगु मदुनि। नेवाःतय्गु मंकाः संस्था धाःगु नेवाः देय् दबू निसें कयाः थीथी खलःपुचः वा राजनीतिक दलत नं थ्वहे लँय्। तर, सः धाःसा थथे यायेमाः अथे यायेमाः धायेगु त्वःमतू। थुकिया प्रमाण धइगु वंगु छुं दँ न्ह्यः छथ्वः भाषाप्रेमी शिक्षकतय्गु कुतलं येँया छुं सरकारी स्कूलय् नेवाः भाय् प्रवेश याकेगु बाहेक मेगु छुं जूगु मदु। जबकि यल, ख्वप, थिमि, पन्ति, भ्वँत, किपू थेंज्याःगु थासय् थुलि तक नं कुतः मजूनि। थुकें नं सी दु झी नेवाः नेतातय्गु शैक्षिक नीति छु खः धकाः। थुज्वःगु गतिविधिं झीसं संघीयतायात गुकथं न्ह्याका यंकेगु?

अथेहे झीसं स्थानीय खनिज, वन, वातावरण, जंगल व पर्यटनयात गुकथं छ्यलेगु धइगु सामान्य नीति तकं तयार यायेफुगु मदु। थ्व बारे झीसं सोच हे दयेकागु मदु। च्वय् नं धाये धुन छुं भाषिक कार्यकर्तां तिसः चबुइ थें च्वंक भाषण यायेगु बाहेक झीथाय् उपलव्धी छुं मदु। विज्ञतय्त थ्व बारे गुकथं न्ह्याः वनेगु धइगु आःतक योजना वा प्रारुप तयार याकेत झीसं गुब्सं कुतः याःगु दु ला? थन थाय्लाक्क धायेमाःगु खँ, संघीयता वइ ला मवइ ला धइगु संशयया कारणं थथे अध्ययन याये मफूगु धइगु वयेफु। तर, थ्व खँ थुइकेमाःकि झीगु भूमि, झीगु सीप, कला वन, खनिज, पर्यटन आदियात कयाः अध्ययन न्ह्याग्गु इलय् याःसां जिउ अले थुकिया लबः संविधानय् क्वःछिनातःगु व्यवस्थाय् जक जुइ धइगु मखु। मात्र, थन इच्छा शक्तिया खँ। थथे आधारभूत खँय् तकं झीसं थःगु सोच दयेके मफुत धाःसा कन्हय् संघीयता लागू यायेत राज्य बाध्य हे जुल धाःसा झीसं छु यायेगु? छम्ह माकः प्याखं ल्हुकीम्हेसिनं प्याखं ल्हुकू थें ल्हुयाच्वनेगु ला? विकल्प दु ला? अले मेता थौं मेमेगु भाषाभाषी वा जातजातिपिनि दथुइ थःगु सभ्यता, संस्कृति, कला आदि अध्ययन अनुसन्धानया निंतिं गुलि पलाः च्वयेके धुंकल वा ज्या न्ह्याके धुंकल, तर झीथाय् धाःसा थुज्वःगु छुं गतिविधि जूगु मदु। न त प्रोत्साहित हे याःगु खनेदु। छु झी इतिहासय् तनेगु नितिं हे कुतः खः ला थौंया तरल अवस्थाय्? गुकिं यानाः झी थ्व अवस्थाय् गुगु धरातलय् दनेगु विचारणीय खँ खः। उकिं थौं गुगु अन्यौल अले अन्यमन्यस्क अवस्थाय् झी लानाच्वंगु खः थुकिया जिम्मेवारी सुनां कायेगु? यदि जिम्मेवारी कायेमफु धइगु खःसा नेवाःतय्गु नामय् राजनीति वा ख्वाःपाः ब्वयाः न्ह्यमचिउसा हे जनता स्वस्फूर्त दना वइ। मखु धइगु खःसा नेवाःत हाकनं छकः इतिहासय् अयोग्य, पाखण्डी, जंगली, असभ्य, अवसर धइगु हे मसिउगु जाति कथं काइ। थःत नेवाः धायेत हे मछालाः पलायन जुइमालीगु अवस्था वइसा नेवाः धइगु शव्द प्रति हे घृणां जाइ ।

maheshrestha@yahoo.com

More Stories Like this