मौलिक अधिकारय् जनजाति अधिकार

कृष्ण प्रजापति

हरेक आन्दोलन, युद्ध व संघर्ष थःपिनि अधिकार स्थापितया लागिं जुइगु गतिविधि हे खः। देशय् आः तक जुया वयाच्वंगु थीथी आन्दोलनयात दुवाला स्वयेगु इलय् नं अथे हे अधिकार प्राप्तिया लागिं हे आन्दोलन जुया वयाच्वंगु खनेदु। तर स्वनिगलय् ताः ई न्ह्यवंनिसें च्वनाच्वंपिं आदिवासी नेवाःत धाःसा थीथी इलय् जुइगु आन्दोलनय् निर्णायक भूमिका म्हितूसांतबि अधिकारं बञ्चित जुयाच्वनेमाःगु अवस्था सिर्जना जुयाच्वंगु दु। थ्व सलंसःदँ न्ह्यवंनिसें थःपिं अधिकारं बञ्चित जुयाच्वनेमाःगु कारणं यानाः अधिकार प्राप्त जुल नं उगु अधिकारयात उपयोग याये मसयाच्वंगु कमजोरीया कारणं जूगु खयेफु। थौं उकियात थुइकाः राजनीतिक व मौलिक अधिकार झी जनजाति व आदिवासीया सर्वमान्य अधिकार खः धइगु प्रमाणित याना क्यने माःगु ई वःगु दु। नेपाःया अन्तरिम संविधानय् आदिवासी जनजातियात वैधानिक अधिकार छु गुलि दु, न्हापां उकी हे दुवाले माःगु खनेदु। अले अन बिया तःगु अधिकार झीत मगाः मचाः जुल धाःसा सः तयेत नं झी न्ह्यचिलेमाःगु अवस्था वयेफु ।

न्हूगु संविधान तयार यायेगु निंतिं संविधानसभाया झिंछगुलिं समितिं तयार याःगु मस्यौदाय् नं आदिवासी जनजातियात उचित स्थान बियातःगु दु कि मदु धइगु खँय् आदिवासी नेतातय्सं जक मखु कि सम्पूर्ण आदिवासीतय्सं नं थुइकाच्वनेमाःगु खनेदु। मखुत धाःसा झीथाय् न्ह्याक्व हे राजनीतिक परिवर्तन जुल धाःसां झीत थःपिनि मौलिक व राजनीतिक अधिकारं बञ्चित याइगु खनेदु। ताः ई तक संघर्ष यानाः पंचायती व्यवस्थाया अन्त्य यातं नं जनतायात वास्तविक रुपं मौलिक अधिकार चूलाःगु खने मदुगुलिं हे २०५२ सालय् छथ्वः राजनीतिक पुचलं जनयुद्धया घोषणा याःगु खः। अथे जुयाः जनतायात हे दकलय् केन्द्रय् तयाः ज्या यायेगु परिपाटी विकास मजूतले थन वःगु थीथी राजनीतिक परिवर्तनया छुं हे अर्थ दइ मखु। थौं हरेक जाति जनजातिया थः सु धइगु परिचय व पहिचानया मुद्दा हे विश्व राजनीतिया दकलय् तःधंगु मुद्दा जुयाच्वंगु दु। अथे जुयाः हे आः स्वंगूगु विश्वयुद्ध जुल हे धाःसां उगु हे मुद्दायात कयाः जुइ धकाः थीथी राजनीतिक विश्लेषकतय्सं अनुमान यायेधुंकूगु दु ।

नेपालय् अन्तरिम संविधान जारी जूगु प्यदँ न्यादँ हे दइन। तर उकिया लिधंसाय् तयार याइगु नेपाःया न्हूगु संविधान अझ तयार जुइगु खः वा मखु धाये फुगु स्थिति मदुनि। थज्याःगु अवस्थाय् झी यथास्थितिइ च्वनेगु वा अग्राधिकारया लागिं थप संघर्षय् कुहां वयेगु धइगु महत्वपूर्ण सवाल जुयाच्वंगु दु। थीथी राजनीतिक पार्टी दथुइ अन्यौल व द्वन्द्व चले हे जुयाच्वंगुलिं यानाः थन संविधानसभा बारम्बार रद्द जुयाच्वंगु स्थिति दु। माःगु निर्णय यायेत ई बी मफइगु तर छम्ह व्यक्ति व छगू निगू पदया लागिं ताः ई तक वार्ता, सम्झौता, सहलह व विवाद जुयाच्वनीगु थ्व देशय् राष्ट्रया मौलिक परिवर्तन यानाः थन मौलिक व राजनीतिक हक अधिकार स्थापित यायेत अझ ताः ई लगे जुइगु खने दयावःगु दु। न्हूगु संविधान जारी यानाः उकिया आधारय् आम निर्वाचन जुयाःलिं हे तिनि थन परिपक्व व स्थायी सरकार दयाः संघर्षयात संस्थागत याये फइगु खः। तर जनतां ल्वानाः ज्यान पानाः हयातःगु अधिकारय् नं नेतातय्सं थौं हिया होलि म्हिताच्वंगु स्थिति दु। हथासं संविधान जारी यानाः फुर्सदय् पश्चाताप याना च्वनेगु नं मिले जूगु खँ मखु। अथे जुयाः थ्व हे तालं संविधान जारी यायेगु नं तःधंगु घाटा जूवनेफु ।

इलय् संविधान मवःगु छगू कमजोरी जुइफु। तर अथे धायेवं हे पाके मजूगु अं नये थें परिपक्वतां मजाःगु संविधान जारी यायेगु खत धाःसा संविधानसभां जारी याःगु उगु न्हूगु संविधानयात संशोधन यायेत नं तसकं हे थाकुइ। अथे जुयाः इलय् हे बिचाः यानाः बरु ढिला हे जूसां व्यवस्थित, सर्वपक्षी व सर्वमान्य संविधान तयार यायेगु थौंया मू एजेण्डा जुइमाःगु खनेदु। तर नेतात अज्याःगु संविधान बीगु खँय् स्वयां प्रधानमन्त्री, गृहमन्त्री व मेगु कुर्सीया मामलाय् जक अप्वः तक्यनाच्वंगु दु। वास्तवय् सरकार व संविधान निर्माण अलग्ग अलग्ग खँ खः। थुकियात छथाय् ल्वाकछ्यानाः स्वयेगु मिले नं मजू। वर्तमान संविधानसभाय् आदिवासी जनजातितय् ल्याः अप्वः दु। तर अप्वः दुपिं थ्व आदिवासीतय्त नं एकसूत्र यायेगु ज्या धाःसा म्हो हे जक जुयाच्वंगु दु। आदिवासी अधिकार चूलाकेगु, महिला अधिकार चूलाकेगु व जनजाति अधिकार चूलाकेगु धकाः समानुपातिक रुपं प्रतिनिधित्व जुयावःपिं नेतात नं छुं न छुं दलया नेताया आउरे बाउरे जुयाच्वंगु ल्याखं नेतातय् हे जक गुणगान यानाः थःपिनि मौलिक हक अधिकारया खँयात गौण यायेगु परिपाटी उमिके सिर्जना जुयाच्वंगु दु। अथे जुयाः नं क्वातुक थःपिनि सः तये फयाच्वंगु मदु ।

हरेक निर्णय प्रक्रियाय् ब्वति कायेगु अधिकार चूमलाःतले कोटा वा समानुपातिक प्रतिनिधित्वया छुं नं अर्थ दइ मखु। अथे जुयाः नं संविधानसभाया सदस्यत स्वयां फरक ढंगं नं आदिवासी जनजातितय् सः संविधान दुने तयेमाःगु स्थिति वयाच्वंगु दु। राजनीतिक अधिकार चूलायेवं जक जनताया फुक्कं समस्या समाधान जुइगु खने मदु। उमित न्हियान्हिथंया समस्यायात गथे समाधान याये फइगु खः उकिया ग्यारेन्टी बी फयेकेमाः। ६०१ सभासद् मध्ये २०१ अथे धइगु स्वब्वय् छब्वया ल्याखय् जनजाति हे प्रतितिधित्व यानाच्वंगु दु। उमिगु एकता, समझदारी व प्रतिवद्धता मदयेकं छुं नं धारा उपधारा तयार याये मफइगु जुयाः नं थौं राजनीतिक अधिकार नापनापं जनजाति अधिकारया लागिं जनजाति सभासद्तय्सं सः तयेमाःगु स्थिति दु। थ्व अन्तर्राष्ट्रिय श्रम संगठन आइएलओ १६९ या प्रावधान कथं नं दयेमाःगु अधिकार खः। आत्मनिर्णयया अधिकार प्राप्त यानाः जनजातितय्सं थःगु थासय् थः यत्थें शासन व्यवस्था न्ह्याकेगु अधिकार प्राप्त जूसा हे जक थन थःगु थाय् थःगु बाय् याकनं विकास याये फइगु जुयाः नं थौं आदिवासी अधिकार व स्थानीय अधिकार बारे स्पष्ट धारणा कायम यायेमाःगु खनेदु। मखुत धाःसा स्थानीय निकाय बल्लायेवं जक अधिबासी अधिकार चूलाइ धइगु मानसिकता तयाच्वंपिं गुलिं राजनीतिक पार्टीत अमेरिकाय् स्थानीय आदिवासी जनजाति रेड इण्डियनत थें ध्याकुनय् लाकाः परतन्त्र चले जू थें जुइका च्वनेमाःगु नं स्थिति वयेफु ।

More Stories Like this