जातीय राज्य: भ्रम व वास्तविकता

सानुराजा शाक्य

एफएमय् ज्याझ्वः न्ह्याकीम्ह रेडियो ज्याकःमिं छगू गामय् रेडियो संवाद ज्याझ्वलय् गामय् च्वंपिंके न्यन, 'संविधानसभाया राज्यपुनर्संरचना समितिं थीथी जातीय राज्य सहितया झिंप्यंगू प्रदेशया प्रस्ताव याःगु दु छिं स्वयेबलय् थुकथं जातीय राज्यय् विभाजित यायेगु पाय्छि जू ला?' लिसलय् गामय् च्वंम्हेसिनं धाल, 'थुकथं जातीय राज्य दयेकेबलय् मेगु जातीय मनूतसें विरोध याइगु जुल, थ्व ला पाय्छि मजुल।' थुकथं हे नेपाली कांग्रेस व नेकपा एमालेया नेतातसें नं ततःसलं भाषण बीगु याः जातीय राज्य गुगुं नं हालतय् स्वीकार जुइ मखु। थुकथं जातीय राज्यया विरोधया नामय् संविधानसभाया राज्य पुनर्संरचना समितिं लःल्हाःगु झिंप्यंगू प्रदेशया नं विरोध वय्कःपिंसं याना वयाच्वंगु दु। वय्कःपिनि विरोध विशेष यानाः नेवाः, लिम्बु, मगर, ताम्सालिङ आदि जातीय नामय् दुगु प्रदेशया विरोध खः धकाः स्पष्ट सीदु। थुकथं थन तप्यंक भ्रम ब्वलंकेगु ज्या जुयाच्वंगु दु थुकिया बांलाक प्रतिवाद नं याये फयाच्वंगु मदु ।

दकलय् न्हापां ला जातीय राज्य धइगु छु खः धकाः मथुइकं जातीय राज्यया नामय् फुक्कं कथंया राज्यपुनर्संरचनाया विरोध झीथाय् जुया वयाच्वंगु दु। जातीय राज्यया विरोध थन ब्रम्हूतसें जक मखु नेवाः लगायत आदिवासी जनजातितसें नं यायेमाः। जातीय राज्य धइगु छगू जातिया छगू राज्य दयेकेगु खः गन मेगु जातिया मनूत दइ मखु वा दुसां यक्व न्यून ल्याखय् जक दइ। थुकथंया जातीय राज्य छगू इलय् यूरोपय् निर्माण जूगु खः ।

थुकथंया जातीय राज्य संघीय राज्य दुनेया इकाइ स्वयां नं स्वतन्त्र देसत कथं म्हसिउ। तर झीथाय् वहस जुयाच्वंगु राज्य पुनर्संरचनाय् वइगु प्रदेश व जातीय राज्यय् यक्व पाः। थन पुनर्संरचना जुइगु प्रदेशत छुं नं कथंया जातीय राज्य मखु फुक्क बहुजातीय प्रदेशत खः। तर छुं जातिया नामं प्रदेश निर्माण जुइवं हे उगु प्रदेश जातीय राज्य जुइ मखु। तर थन उकथं नामाकरण जूगुयात नं जातीय राज्य दयेकीन धकाः भ्रम ब्वलंका बीत स्वयाच्वंगु दु। यदि प्रस्तावित जुयाच्वंगु जातीय प्रदेशत उगु जातिया मनूत जक च्वनीगु जूसा अन संघीयता, समानुपातिक निर्वाचन प्रणाली, अग्राधिकार, आरक्षण आदि छुं हे माली मखु। छाय्कि छगू जक जातिया मनूतय् दथुइ प्रतिस्पर्धा जुइगु जूगुलिं उज्वःगु प्रत्यक्ष प्रतिस्पर्धा जुइगु एकात्मक शासन प्रणाली हे काफी जुइ। तर राज्य पुनर्संरचना लिपा वइगु प्रदेशत बहुजातीय जुइगु जूगुलिं लिउने लाःगु राज्यया नीतिया कारणं जातीय, भाषिक लिधंसाय् उत्पीडनय् लानाच्वंगु जातीय समुदाययात अग्राधिकार, आरक्षण, समानुपातिक निर्वाचन प्रणाली आदि मार्फत राज्यया फुक्क अंगय् दुथ्याके माःगु खः। अर्थात थन गठन जुइगु प्रदेशत जातीय राज्य मजुइगु जूगुलिं हे अग्राधिकार लगायतया सकारात्मक विभेदया नीति नालेमाःगु खः। उकिं जातीय राज्यया भ्रमयात प्रतिवाद यायेमाःगु खः। तर थन जातीय राज्यया विरोधया नामय् उत्पीडनय् लाःपिंत अझं नं अधिकारं बंचित यायेगु षडयन्त्र जुयाच्वंगु दु।
छखे भ्रम व वास्तविकता थुकथं दुसा झी नेवाःतय् दथुइ खँ ल्हायेबलय् नं झीपिं स्वय्म नं भ्रमं मुक्त जुइ फुगु मदुनि गुकिं यानाः षडयन्त्रपूर्वक भ्रम न्यंकीपिंत थप साः तये थें जुयाच्वंगु दु। गथे छुं दिं न्ह्यः नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितिं प्रशिक्षण ज्याझ्वः न्ह्याकागु खः उगु प्रशिक्षण ज्याझ्वलय् पासापिंसं थुकथं चिन्ता प्वंकल 'देशया नेतात फुक्कं ब्रम्हू जूगुलिं संविधान वःसां उमिसं नेवाः राज्य अर्थात जातीय राज्य बी मखु उकिं थुकिया विरुद्ध संघर्षया विकल्प मदु'। थन नं छता भ्रम झीगु दथुइ दु व खः नेवाः राज्य धइगु झी नेवाःतय्गु जक नेवाः जातीय राज्य। थुकथंया भ्रमं नं झीपिं मुक्त जुइमाःगु खनेदु। नेवाः राज्यय् नेवाःत जक मखु मेगु थीथी जातिया मनूत नं दइ। तर थ्व थासय् जातीय व भाषिक लिधंसाय् नेवाःत उत्पीडनय् लाःपिं जूगुलिं थनया राज्य संचालनय् उमिगु हक संविधानं सुरक्षित याना बीमाः, उमिगु भाषायात मान्यता बीगु जक मखु सरकारी ज्याया भाषा दयेकाः भाषिक उत्पीडनं मुक्त यायेगु ज्या संविधानं हे याना बीमाः। थुकिया अर्थ थ्व नेवाः राज्य नेवाःतय्गु जक जुइगु मेपिं च्वने हे मदइगु मखु। तर थुलि अधिकार तक नं संविधानसभां बी कि बी मखु धइगु सवालय् सकारात्मक जुइगु थाय् मदु थ्व अर्थय् अझ नं संघर्ष यायेमानि धइगु संभावना ल्यनाच्वंगु वास्तविकता खः ।

नेवाःतसें जक मखु आदिवासी जनजातितसें नं नारा थ्वयेकेगु याःथःगु आदिभूमिइ थःगु स्वशासन। नेवाः जागरण मञ्चं नं थुकथंया नारा बियातःगु दु नेवाः लागाय् नेवाः स्वशासन। झीगु मेमेगु नारात खः स्वायत्तता, स्वशासन, आत्मनिर्णयया अधिकार, अग्राधिकार, आइ.एल.ओ. १६९ आदि। संविधानय् प्रदेशत स्वायत्त जुइ, उमित स्वशासन दइ, आदिवासी जनजातितय्त आत्मनिर्णयया अधिकार दइ धकाः जक च्वयेवं मगाः। उज्वःगु अधिकार दइगु खःसा संविधानया कार्यपालिका, व्यवस्थापिका व न्यायपालिका निसें ऐन कानून दयेकेबलय् थीथी धारा, उपधारा, दफां न्ववाका तःगु दुसा जक उज्वःगु अधिकार बियातःगु जुइ, मखु धइगु खःसा कृष्ण हाछेथुं धायेगु याः थें च्वय्या नारात आदिवासी जनजातितय् नाराय् जक सीमित जुइ। थुकिया नितिं संविधानसभाया थीथी समितिं हःगु अवधारणापत्रय् झीगु नारा सार्थक जुइगु छुं धारा दफात दु ला धकाः स्वयेगु खःसा मदु हे धाःसां जिउ। गथे कि अग्राधिकारया सवालय् राज्य पुनर्संरचना समितिं पितहःगु अवधारणापत्रय् दुगु प्रदेश तहया अग्राधिकारयात लागू यायेत संविधान बाध्य जुइगु व्यवस्था मदु। प्राथमिकता बीमाः जक धयातःगु दु। प्राथमिकता बीमाःगु खँ बाध्यकारी मखु इच्छाया आधारय् जक जुइ गुगु थुकथं च्वयातःगु दु- 'मूल संरचना अन्तर्गत जातीय समुदायका आधारमा निर्माण हुने प्रदेशहरुको हकमा राजनैतिक दलहरूले निर्वाचनको समयमा र प्रादेशिक सरकार निर्माणको क्रममा सम्बन्धित प्रदेशमा बाहुल्य रहेको जाति समुदायको सदस्यलाई मूख्य नेतृत्व तहमा प्राथमिकता दिनु पर्नेछ। तर यस्तो राजनैतिक अग्राधिकार व्यवस्था दुई कार्यकाल पछि स्वतः निष्त्रिय हुनेछ ।'

More Stories Like this