भाषिक विचलन: ध्यान वनेमाःगु खँ

नरेशवीर शाक्य

नेपाःया आदिवासी नेवाःत भाषिक, जातीय व धार्मिकरुपं राज्यं उत्पीडनय् लाकल धयागु खँया चेतना ब्वलनाः देय् दुने अनेकौं आन्दोलन न्ह्यात। भाषायात दमन यायेगु खँय् राज्य नीति हे दयेकाः राज्य शासकत न्ह्याः वल। शाह जुजुत नेवाः भाय्या पोषक खः धयागु क्यनेगु झ्वलय् पृथ्वी नारायण शाहं नेवाः भाषां भजन व म्ये च्वया वन, मेमेपिं शाह जुजुतय्सं नेवाः भाषां नाटक च्वया वन। तर थुपिं हे शाह जुजुया सन्तानतय्सं नेवाःतय्त तामाकोशीं पिने पितिनेगु ज्या यात। राणा शासकतय्सं नेवाः भाषां साहित्य सिर्जना याःपिंत जेल नेलया सजाय जक मखु सर्वस्व हरण यायेगु ज्या तकं यात। नेवाःतय् दुने भाषिक रुपं दास मनोबृति ब्वलंकेत पंचायती राज्य ब्यवस्थां सत्ताया लिधंसा काल। तर नेपाःया सपुत, थः मांया ला हि त्यात्या याःपिनिगु नामोनिशान मदयेकेमाः धकाः सकल नेवाःतय्त जागृत यात। लिच्वःकथं थःपिंसं हे प्राण आहुति याये माल। नेपालभाषा व थुकिया बोली ल्यंकेमाः धयागु मान्यतां पं. निष्ठानन्दं थःपिनिगु मौलिक लिपि नेपाल लिपियात त्याग यानाः देवनागरि लिपियात बः काल। देवनागरि लिपि छ्यलाः नेवाःतय्गु मनमस्तिष्कय् नेवाः भाय्यात लिखित भाय्कथं नं म्वाका तयेगु ज्या यात। थौं नेपालभाषायात म्वाका तयेगु निंतिं थ्व हे तःधंगु बल जुयाच्वंगु दु ।

नेवाः भाय्या नामोनिशान मदयेकेगु निंतिं राणा शासकतय्सं अनेक कुतः यात। सम्पूर्ण राज्य शक्तियात हे थुकिया लिउने तया बिल। तर स्वाभिमानी नेवाःतय्सं थ्व भाय्यात म्वाकेगु निंतिं अनेक अथक कुतः याःगु खंके फइ। नेवाः भाषां बौद्ध धर्म प्रचार यात धयागु खँय् धर्म प्रचारकतय्त देशं पितिनेगु ज्या तकं जुल। तर नेवाःत थःपिनिगु हक अधिकार व म्हसीका ल्यंकेगु निंतिं गुलि साहसिक ज्यात धयागु खँ इतिहासं कनाच्वंगु दु। नेवाःत जागरुक यायेगु व थुमिगु मौलिक धर्मया रक्षा यायेगु निंतिं थनं निर्वासित जूपिं भिक्षुतय्सं विदेशय् च्वनाः नं थःपिनि मातृभाषाया संरक्षणया निंतिं नेपालभाषां पत्रपत्रिका पिथनाः नेवाःतय्त जागरुक यायेगु ज्या यात। पत्रिका बौद्ध धर्मया प्रचार प्रसारया निंतिं धका धायेगु याःसां गैर बौद्धतय्सं थ्व माध्यमयात थःपिनिगु मातृभाषा संरक्षणया नितिं बैकुण्ठ प्रसाद लाकौल, योगबीरसिं कसाः, चित्तधर 'हृदय' थेंज्याःपिं मातृभाषा प्रति ममता दुपिं जागरुक नेवाःतय्सं थुकियात छ्यःगु खँ इतिहासं थुइके फइ ।

नेपाः दुने स्थविरवाद दुत हयेत व बुद्ध धर्मया पुनर्जागरण हयेगु निंतिं नेपालभाषाया तःधंगु भूमिका दु। स्वनिगः नेवाःतय्गु मूल वासस्थान खः। इमिगु मातृभाषा नेपालभाषा खः। नेवाःतय्त जागृत यायेगु व इमित प्रभावित यायेगु माध्यम इमिगु मातृभाषा बाहेक मेता जुइ मफइगु खँ थुमिसं वाःचायेकाः थ्व हे माध्यमं बौद्ध अनुयायीतय्त प्रभावित यायेत सफल जूगु जक मखु थःपिं हे नं सफल जुइत ताःलाःगु खः। बौद्ध ऋषि महाप्रज्ञा, धर्मादित्य धर्माचार्यपिंसं नेपालभाषा म्वाकेत याःगु अथक प्रयासया कारणं नेवाःत बुद्ध धर्मप्रति आशक्त जूगु खः। जागरुक नेवाःतय्सं ज्ञानमाला भजनया माध्यमं व बज्रयानया गुरुजुपिंसं मातृभाषाया माध्यमं थनया नेवाःतय्त धर्मप्रति आशक्त याःगु खः। थुकथं छगू इलय् बुद्ध धर्म व नेवाःभाय् ला व लुसि थें स्वापू दयाच्वंगु खः।
मुलुकय् वःगु २००७ सालया राजनीतिक परिवर्तन लिपा नं नेपालभाषायात बुद्ध धर्म प्रचार प्रसारया खँय् माध्यम कथं हे छ्ला वयाच्वंगु खः। बौद्ध ऋषि अले साहित्य सुता महाप्रज्ञा, अमृतानन्द महास्थविर, भिक्षुणी धम्मावतिपिंसं थःगु धर्म देशनाया माध्यम नेवाःतय्गु मां भाय् नेपालभाषायात हे दयेकाः थःपिं लोकंह्वायेत सफल जूगु व उपासक उपासिकापिनि दथुइ लोकंह्वायेत ताःलाःगु खः ।

उगु इलय् प्रकाशित धर्मोदय सभा, आनन्दकुटी, दायकसभा, धर्मकीर्ति अध्ययन गोष्ठीया सफू प्रकाशन स्वल धाःसा थ्व खँयात स्वतः प्रमाणित याइ। आनन्द कुटीपाखें पिदनीगु बौद्ध पत्रिका 'आनन्दभूमि' व धर्मकीर्ति अध्ययन मण्डलं पिदनीगु 'धर्मकीर्ति' पत्रिकाया शुरु ल्याः अध्ययन यात धाःसा उकी पिदनाच्वनीगु ९९ ५ लेख रचना नेपालभाषाया हे जुयाच्वनी। तर आः थ्व अःखः जुयाः १ ५ जक नेपालभाषाया लेख रचनां अज्याःगु पत्रिकाय् थाय् काये खनाच्वंगु दु ।

थौंकन्हय् थ्व स्वयां नं ग्यानापुक बौद्ध बिहारय् धर्म देशनाया नामं गैर नेवाः भाषां धर्म देशना यायेगु व बौद्ध गतिविधियात नेवाःतय्गु दथुइ नं गैर नेवाः भासं संचालन यायेगु प्रबृति अप्वया वयाच्वंगु दु। छखे आःया न्हू पुस्ताया धर्म देशकतय्सं बुद्ध धर्म प्रचारय् नेवाः भासं याःगु योगदानया महत्वयात मथुइकूगु जुइफु मेखे थज्याःगु धर्म देशनाय् सहभागी जुइपिं अप्वः यानाः मिसात जुइगु अझ उकिसनं छेँया हामापिं जुयाच्वनीगु कारणं थुमित
गैर नेवाःभासं धर्म देशना न्यंकीबलय् इमिगु न्ह्यपुइ मचायेक हे नेवाः भाय्यात त्वःतकेगु व मेगु भाय्यात थाय् बीकेगु ज्या थुपि धर्म गुरुपिंसं यानाच्वंगु खने दत। थुकथं थुपिं मातृभाषाया आन्दोलनं थःपिनि म्हसीका ल्यंका तयेमाः धकाः न्ह्यानाच्वंपिं अधिकारकर्मीतय्गु विरोधय् दं वःगु खनेदत। थुपिं भाषिक अधिकारकर्मीत नं प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्षरुपं मुलुकय् बुद्ध शासन प्यखेरं न्यंकेत हे न्ह्यचिलाच्वंपिं खः। तर आज्जु थुकथं अःखः जुयावन धाःसा बुद्ध धर्मया प्रचार प्रसार नं पंगः मवइ धकाः धाये मफु ।

थ्व कारणं आः नेवाः भाय् व थुकिं यानाः बुद्ध शासनयात तिबः बियाच्वंगु खँयात वाःचायेकाः नेवाःतय्गु मांभाय्या संबृद्धिया निंतिं बिहार विहारय् जुइगु नेवाःतय्गु दथुइ गैर नेवाः भाय् थुमिगु न्ह्यपुइ स्वचाकेगु ज्यायात अविलम्व पनेमाल, अले नेवाःतय् दथुइ नेवाः भाषां हे ज्याझ्वः न्ह्याकाः थःपिं नेवाः धयागु खँय् गर्व यायेगु लकस ब्वलंकेगु ज्या जुइमाः ।

nshakya@gmail.com

More Stories Like this