मिहिनगु धर्म ध्वाथुइकेत मेहनत याये

लोकबहादुर शाक्य

अःपुगुलिं शुरु, थाकुगु लिपा:
सिद्धार्थ बुद्ध जुयाबिज्यायेधुंकाः दकलय् न्हापां सारनाथ मृगदावनय् पंचभद्र वर्गीयपिंत चतुरार्य सत्य (दुःख सत्य, दुःख समुदयसत्य, दुःख निरोध सत्य, दुःखनिरोध मार्ग सत्य)या धर्मचक्र प्रवर्तन यानाबिज्याःगु खः। थन न्ह्यथनेबहःगु खँ डा. नरेशमान बज्राचार्यया धापू कथं सिद्धार्थं द्वादशाङ्ग प्रतीत्य समुत्पाद (अविद्या, संस्कार, विज्ञान, नापरुप, षडायतन, स्पर्श, वेदना, तृष्णा, उपादान, भव, जाति, जरामरण) बोध यानाः बुद्ध जुयाबिज्याःगु खः। थ्व धर्म दर्शन गम्भीर सिद्धान्त जुयाः थुइके थाकुगुलिं चतुरार्य सत्यया धर्म देशना यानाबिज्याःगु अले १६ दँ लिपा तिनि प्रतीत्य समुत्पादया देशना जूगु खः ।

छु पित व हे लये खनी:
प्रतीत्य समुत्पादयात न्यागू तरिकां बोध यायेमाःगु जुयाच्वन। उत्पत्ति जूगु स्कन्ध छगू दुसा मरण जुया वनीगु स्कन्ध मेगु दु। मरण जुया वनीगु स्कन्ध हे उत्पन्न जुइगु स्कन्ध मखुगुलिं प्रतीत्य समुत्पाद धइगु शाश्वतवाद (नित्यवाद)या अःखःगु सिद्धान्त खः। न्हापाया स्कन्ध निरोध जुइधुंकाः लिपाया स्कन्ध उत्पन्न जुइगु खः ।

स्कन्ध निरोध मजुइकं मेगु स्कन्ध उत्पन्न जुइगु मखु। मरण जुइत्यंगु स्कन्ध नं निरोध जुइगु इलय् हानं मेगु स्कन्ध उत्पन्न जुइगु जुल। छगू उपमा कथं तराजुया पाता छखे च्वय् वनीगु इलय् हे मेखेया पाता क्वय् वनी। थुगु हे प्रकारं च्यूति तथा प्रतिसन्धि छकलं हे जुइगुलिं उच्छेदवाद नं मखु। असमान रुपया सत्व निकाय, असमानया स्कन्ध मेगु जन्मय् उत्पन्न जुइगु जुयाच्वन। दसु कथं ब्यांचा जात मेगु जन्मय् देव विकायस उत्पन्न जुइ-फुगुलिं शंका-विवाद नं मखु। "परीत हेतुतो विपुल फलाभिनिर्वृतित" मुताविक म्हो जक कर्म यानाः नं अप्वः फल विपाक अनुभव यायेगु नं जुइफु। "तत्सहशानु बन्धत" धायेबलय् गुगु कर्म याइ उगु हे कथंया कर्म भोग यायेमाःगु जुल ।

'जि' धइम्ह न्ह्याक्व माःसां लुइ मखु:
"चित्तस दमनं साधु चितं दात्तं सुखा वहम" धइगु चित्तयात दमन यायेगु भिं जुइ। दमन याना तयेफतकि सुख जुइ। 'आत्मा' दृष्टिइ प्यपुनाच्वनीपिंत आत्माया आशक्ति मदयेकेत संवृति सत्य कथं चित्तयात हे आत्मा धयातःगु खँ बोध यायेमाल। हानं पुदगल, सन्तति, स्कन्ध, प्रत्यय, परमाणु प्रधान, ईश्वर, कर्ता न्ह्यागु धाःसां चित्त जक खः धका थुइके माल। हानं चित्त नं अहंकारया विषय मखु। यथार्थ रुपं चित्त परमार्थ सत्य मखु। थ्वयात स्पष्ट यायेगु जूसा, न्हापायागु चित्त वनेधुंकल, लिपायागु चित्त उत्पन्न हे जूगु मखुनि। निगुलिं चित्तं जि जिगु धायेफुगु मखु। चित्त नं क्षण भरय् नष्ट जुया वनीगुलिं नित्य मखु। दसु कथं केरामाया स्वांया ख्वला लिकाकां यायेबलय् अन्तय् छुं नं सार लुइ मखु। थुगु कथं पञ्च स्कन्धया बिचाः यायेबलय् जि धइम्ह मालेबलय् लुइके फइ मखुगु तथ्य थुइके फुगु जुल ।

झीगु दुःख कारण थन हे दु:
दर्शनयात गम्भीर रुपं चिन्तन मनन यायेबलय् ब्रम्हाण्ड हे चित्तया खेल धकाः बोध याये फइ। यावत खनेदुगु चिज-वस्तु-रुप संवृति सत्य कथं व्यवहार चले यायेत जक दुगु खः। हानं थ्व दक्व नित्य मखुसें नाशवान जुया वनीगुलिं परमार्थ सत्य कथं छुं नं दुगु मखु, थ्व दर्शन थुइके अःपु मजू। आध्यात्मिक दृष्टिकोणं प्रज्ञापाखें अनुभव कयाः धर्मचित्त उत्पन्न यानाः व्यवहारय् छ्यले फःसा जक बोध याये फइगु जुल। तर अप्वः मनुखं गम्भीर दर्शन बोध याये मफुगुलिं मदुगुयात नं दुगु नालाः आशक्त जुयाच्वंगु खनेदु। अले स्वार्थपूर्तिया नितिं अनेक दाउपेच, जालझेल म्हितीगु नं जुल। मामुली खँय् नं ल्वापु जुयाच्वनीगु नं जुल। धर्मया यथार्थ मनसाय मनूया अर्थया अनर्थ जुयाच्वंगु नं उलि हे दु। थ्व फुक्क दुःखया कारण जुल ।

थःगु आर्जनं परोपकारय् फ्याये:
सम्पूर्ण चिज वस्तु रुप अनित्य धकाः ज्याखँ मयासे सुम्क च्वनाच्वनेगु नं मखु। जीवन हनेत प्वाः जायेके माल। नसा त्वँसा मयाःसा म्वानाच्वने फइमखु। यथार्थ रुपं थुइके माःगु खँ ला सम्यक आजीव (प्राणी, हतियार, विष, काये यःगु पदार्थ, ला आदिया व्यापार मयासे कृषि स्वास्थ्य सेवा तथा शिक्षा प्रचार आदि व्यवसाय यायेगु) पाखें कमे यानाः जीविका चले याये माःगु जुल। लोभ लालच यायेगु तथा यक्व धन सम्पत्ति मुना तयेगु पाय्छि मजू, माक्व जक मुने माःगु जुल। हानं थम्हं कमे यानागु धन सम्पत्ति मध्येय् परोपकारया निंतिं यथाशक्य अर्पण यायेगु उत्तम। शिख व इसाइ जातियापिंसं कमे यानागु मध्यय् झिगू प्रतिशत सेवाया निंतिं अर्पण याइ धइगु खँ न्यने दुगु अति महत्वपूर्ण मनूया गुण जुल ।

सयेका-थुइकागु छ्यले नं माः:
थन थ्व खँ नं न्ह्यथनेबह जू कि सर्वसाधारण मनुखं अकुशल ज्या याइबलय् याकनं पोल खुले जुइ, बुद्धिमान मूर्ख जुलकि तसकं ग्यानापु। तर चलाख मनुखं छुं ईया नितिं चलाखी याःसां अन्तय् पोल खुले जुइगु जुल। हानं गुलिं धर्म-संस्कृति-संस्कारया ज्याझ्वलय् न्ह्यज्याःपिंसं सम्यक आजीवया आदर्श अःखः ज्याखँ याइगु नं दुर्भाग्य धायेमाल। गनं मद्य मांश अति प्रयोग याइपिंसा गुलिं जातपातया भेद याइपिं नं दु। अतः धर्म कर्म याइपिंसं कम सेकम पञ्चशील, आर्य अष्टाङ्गिक मार्ग बोध यानाः व्यवहारय् छ्यलेगु महत्वपूर्ण जुइगु जुल ।

धर्मया लक्ष्य जगतया भिं:
न्ह्यागुसां, बुद्ध धर्म आत्मावादी सिद्धान्त मखुगु तथ्य थुइके फुगु जुल। हेतु प्रत्ययपाखें जक उत्पत्ति विलय जुइगु जुयाच्वन। थ्व गम्भीर तथ्य खँ थुइके फत कि अर्थया अनर्थ जुइ मखुत। अले आशक्त मजुसे मनूया जीवन सफल कथं हनेगु क्षमता दइगु जुल। उकिं भौतिक समृद्धि पाखे जक तक्यना मजुसे आध्यात्मिक विकासय् नं अनिवार्य रुपं न्ह्यज्यानाः काय-वाक-चित्त शुद्ध यायेमाःगु जुल। हानं दुग्यंगु खँ ला "बुद्धो भवेयम् जगतोहिताय" कथं सिद्धार्थ कुमार थः तरे जुया वनेगु तातुनाः बुद्ध जुयाबिज्याःगु मखुसें जगत हित यायेगु महान् लक्ष्य दुगु सत्य तथ्य थुइकाः फुगुचाःगु कथं व्यवहारय् छ्यलेगु ईया माग जुयाच्वन ।

(सन्दर्भ सफू: बोधिचर्यावतार। आचार्य शान्तिदेव कृत।)

More Stories Like this