मातृभाषा दिवसय् सुयागु ध्यान वन?

नरेशवीर शाक्य

लिउने लानाच्वंगु वर्ग समुदाययात सचेत यायेत, थुमिगु अधिकार स्थापना यायेत अन्तर्राष्ट्रिय ख्यलं अनेक दिवस हनेगु चलन न्ह्यानाच्वंगु दु। थथे हे अन्तर्राष्ट्रिय दिं हनेगु ज्याझ्वःत मध्ये छगू 'अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवस' नं खः। नेपाः थेंज्याःगु देय् गन सच्छिगुलिं मल्याक भाय् ल्हाइपिं मनूत वसोवास यानाच्वंगु दु, गन राज्य नीतिया निरंकुशताया कारणं अनेक भाषा लोप जुइधुंकूगु दु, अनेक भाषा लोपोन्मुख जुयाच्वंगु दु, अन थज्याःगु दिंया महत्व विशेष कथं हे दयाच्वनी ।

नेपाः दुने थीथी जातिया मनूतय्सं ल्हाइगु मातृभाषायात कयाः नेपाःया सरकारं पित बियातःगु प्रतिवेदनय् सुरक्षित भाय् धकाः प्यंगू भाय्यात जक नालातःगु दु। उपिं नेपाली, मैथली, भोजपुरी व अवधी भाषा खः। मेगु सुरक्षित प्राय धकाः धयातःगु भाषा दुने नेपालभाषा नं दुथ्यानाच्वंगु दु। थज्याःगु भाय् २८ गू दुगु खँ उकी न्ह्यथनातःगु दु। अथे हे अत्यन्त लोपोन्मुख भाषा धकाः २४ गू व मृतप्रायः भाषा धकाः ४० गू भाय् दुथ्याकातःगु दु। नेपाः दुने ४० गुलिं मल्याक भाषाया मृत्यु जुइधुंकूगु खँपाखें नेपाः दुने भाषिक उत्पीडन चरम सीमाय् दु धयागु खँयात पुष्टि याःगु दु।
नेपालभाषा नेपाःया प्राचीन भाषा खः धयागु खँया ऐतिहासिक प्रमाण आपालं दु। आः दकलय् सुरक्षित धकाः दावी यानातःगु खस नेपाली भाषायात राज्यं सरक्षण यानातःगु कारणं हे मेमेगु भाषायात विकासया अवसर मबिउगु जक मखु दमन हे यायेगु नीति राज्यं नालाकाःगु कारणं नेपाः दुने आपालं भाषाया मृत्यु जूगु खँ थुइके फइ।
अन्तर्राष्ट्रिय रुपं मातृभाषा दिवस हनेगु चलन छुं दँ न्ह्यः जक शुरु जूगु खःसां थःथःपिनिगु भाषिक अधिकारया निंतिं ततःधंगु आन्दोलन नं जूगु दु। भाषिक अधिकार स्थापनाया निंतिं हे पाकिस्तान देय् कुचा जुयाः बंगलादेशया अस्तित्व खनेदः वःगु खः। उकथं हे छगू जक भाषा लादे यायेगु कुतःया लिच्वः कथं विशाल सोभियत संघ कुचाकुचा जूवंगु खः ।

नेपाः दुने नं भाषाया सवालयात कयाः ततःधंगु दमन जूगु दु। थःपिनिगु मातृभाषां साहित्य सिर्जना याःगु द्वपनय् नेपालभाषाया कविपिंसं जेल नेल व सर्वस्व हरणया सजाँय फःगु इतिहास झीगु न्ह्यःने दु। सरकारी निकायं नेपालभाषा मातृभाषां बियाच्वंगु समाचार प्रशारण बन्द जुइवं द्वलंद्वः मनूत सतकय् कुहां वयाः सरकारया विरोध याःगु इतिहास नेपालभाषा ख्यलय् दु। नेपाःया इतिहासयात दुवालेबलय् भाषिक अधिकारया निंतिं आन्दोलित जूगु पुचलं थनया निरंकुश सत्तायात नं वारावारा संका बिउगु खँ अःपुक सीकेफइ ।

नेपाःया राजनीतिक परिवेश दुने आपालं हिउपाः वयेधुंकूगु दु। भाषिक, जाति व धर्मय् उत्पीडन याःपिनिगु सत्ता शासन अन्त जुइधुंकूगु दु। थौं भाषा व जातिया पहिचानया लिधंसाय् राज्य पुनर्संरचना जुइमाःगु माग न्ह्यब्वयाः आन्दोलन न्ह्यानाच्वंगु इलय् नं थ्व अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवसयात माःकथं छ्यलाय् हये मफुगु विडम्वनाया खँ खः ।

नेपाः दुने अनेक भाषाभाषीत दयाः नं खस नेपाली भाषां एकछत्ररुपं थःगु प्रभाव न्यंकाच्वंगु खँय् विवाद मदु। नेपाःया संविधानं हे थुकियात संरक्षण यानाः थ्व भाषां च्वइगु खँ, थ्व भाषां न्ववाइगु खँयात जक राज्यं मान्यता बीगु खँ हयाच्वंगु दु। देय् दुनेया सम्पूर्ण भाषायात समान अधिकार दयेमाः धकाः आन्दोलित जुयाच्वंपिं भाषिक नेतात नापं थ्व खस नेपाली भाषाया लोभं मेमेगु भाषायात नं समान अधिकार माः धकाः सः तयाच्वंपिंत प्रभावित यायेगु याना वयाच्वंगु दु ।

अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवसया लसताय् नकतिनि हे नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानं छगू बिचाः गोष्ठीया आयोजना यात। तर नेपाः दुने सच्छिगुलिं मयाक मातृभाषा दुगु थासय् नं वहे सरकारी खस नेपाली भाषां ज्याझ्वः जुल। अझ उकी छगू कार्यपत्र नं न्ह्यब्वयेगु ज्या जुल 'भाषिक सवाल: मानव अधिकारको कोणबाट'। तर कार्यपत्र मातृभाषां मखु वहे खस नेपाली भाषां। मातृभाषा दिवसया लसताय् जुइगु ज्या�वलय् हे थःगु मातृभाषाया प्रयोग मयासे केवल दंगु लोकप्रियता कमे यायेत जक थज्याःगु ज्याझ्वः यानां मातृभाषाया अधिकार प्राप्तीया आन्दोलन गुकथं सफल जुइगु खः, न्ह्यसः ब्वलनीगु स्वाभाविक जुल। उगु हे ज्याझ्वलय् नेपालभाषा आन्दोलनया मेम्ह अग्रणीं मातृभाषा कविताय् ब्वति कयाः थःगु मांभाषां कविता न्यंकेगु ज्या जुल। व च्वछायेबहःगु ज्या जुल। तर वहे कवितायात हाकनं खस नेपाली भाषां अनुवाद यानाः न्यंकेगु ज्या नं जुल। थःगु विद्वता खस नेपाली भाषाय् नं कायम यायेत स्वयेगु कुतःपाखें झी आन्दोलनकारी न्ह्यलुवात अझ नं मुक्त मजूनि धइगु खँ थुकिं क्यना बिउगु दु। थ्व लसताया खँ मखु ।

भाषाया लिधंसाय् थःपिनि म्हसीका मालाच्वंपिंसं मुलुकय् न्ह्याथेंजाःगु परिवर्तन वःसां भाषिक आन्दोलनया विकल्प खंके फइ मखु। अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवसया आज्जु मातृभाषाया महत्वयात आन्दोलनया रुपय् जागरण ब्वलंकेगु खः। छगू भाषायात बल्लाकाः मेगु भाषायात खत्तम यायेगु language cannibalism प्रबृतिया अन्त यायेगु खः, न कि थःत खत्तम यायेत वयाच्वंगु भाय्यात हे तिबः बीकथं उगु भाय्यात हे छ्यलाः थःपिनिगु मातृभाषायात कमजोर यायेगु खः। थ्व खँ सकल मातृभाषा आन्दोलनकारीतय्सं नुगलय् स्वचाके माःगु दु ।

nshakya@gmail.cm

More Stories Like this