समानताया लागिं अग्राधिकार

सुरेश मानन्धर

राज्य पुनर्संरचना जुयाः संघीय नेपाः निर्माण जुइबलय् गठन जुइगु थीथी प्रदेशय् अनया हे आदिवासी जनजातितय्त राज्यशक्तिइ अग्राधिकार दइ धकाः याःगु व्यवस्थायात कयाः विवाद जुयाच्वंगु दु। जातीय आधारय् प्रदेश दयेके मजिउ धकाः जुयाच्वंगु विरोधया छता कारण थ्व नं खः। प्रदेशया छुं निश्चित जातियात जक अग्राधिकार बीगु धाःगु कारणं खय् ब्रम्हू समुदायं संघीय व्यवस्थाया हे विरोध यानाहःगु खनेदु। उमिसं अग्राधिकारया खँ समानताया सिद्धान्तलिसे ज्वः मलाःगु कारणं थज्याःगु व्यवस्था जुइ मजिउ धइगु तर्क तयाच्वंगु दुसा नेवाः लगायत गुलिखे जनजाति बुद्धिजीवीतय्सं नं प्रजातन्त्रय् अग्राधिकार थेंज्याःगु विभेदकारी नीति लागू याये मजिउ धइगु बिचाः न्ह्यःने हयाच्वंगु दु ।

तर यथार्थ खँ छु धायेबलय् थौं नेपालय् गुगु सन्दर्भय् अग्राधिकारया प्रावधान तयेत्यंगु खः, व विभेदया लागिं मखु बरु समानताया लागिं हे खः। देय्या सकलें जाति व समुदाय समान जुइमा धइगु ताः तयाः हे थ्व अग्राधिकारया व्यवस्था यायेत्यंगु खँयात थुइकेमाः। वंगु १०४ दँ तक देशय् शाह-राणातय्सं न्ह्याकूगु शासन पूर्ण रुपं हे जातीय रुपं भेदभावपूर्ण कालखण्ड खः। उगु इलय् खस ब्राम्हण जाति, हिन्दू धर्म व खस भाय्यात राज्यं अतिकं हे महत्व बिउगु कारणं थ्व संस्कारया समुदाय मेपिं स्वयां गाक्कं न्ह्यःने लाःगु दु। वयां लिपा देशय् छझाः परिवर्तन वःगु ला खः, तर हानं लादे याये हःगु पञ्चायती व्यवस्थां राजनीतिक रुपं जनतायात अधिकार मबिउगु खःसां खस ब्राम्हण जाति, खस भाय् व हिन्दू धर्मयात च्वन्ह्याकेगु सवालय् धाःसा यक्व हे योगदान याःगु दु। थुकथं वंगु २४० दँया इतिहास मुक्कं छगू भाषा व छगू जातिया इतिहास जुयाः न्ह्याः वयाच्वंगु झीसं खंकेफु। थ्व दौरानय् लिउने लानाच्वंगु भाषा व जाति थौं थुभनं कमजोर जुइधुंकूगु दु कि उमित आः खुल्ला समाज वयेधुंकाः 'का ब्वाँय् हुँ' धकाः त्वःता बिउसां नं उपिं न्ह्यःने थ्यंकः वने फइगु अवस्था मदु। २४० दँ तक राज्यपाखें पृष्ठपोषित जाति भाषा व उलि हे दँ तक राज्यपाखें शोषित पीडित जाति भाषायात थौंया खुल्ला समाजय् नापं तयाः ब्वाके बिल धाःसा उमि दथुइ समान प्रतिस्पर्धा जुइ फइ मखु। न्ह्यःने लाःगु समुदाय अझ तीव्र गतिं न्ह्यःने लाइ। उमिसं थौं ज्वनीगु गतियात म्हिगः लिउने लानाच्वंगु समुदायं मेगु २४० दँ तक नं लिलाके फइ मखु ।

अथे जूगु कारणं म्हिगः लिउने लानाच्वंगु समुदाययात नं मेगु न्ह्यःने लानाच्वंगु समुदायलिसे नापं तयाः ब्वाके बीगु लागिं उमित अग्राधिकार बीमाःगु खः। लिउने लानाच्वंगु समुदाययात अग्राधिकार बिउसा हे जक उपिं म्हिगःनिसें न्ह्यःने लानाच्वंगु समुदायलिसे समान रुपं न्ह्याः वने फइ। यदि अथे मयायेगु खःसा न्ह्यःने लानाच्वंगु समुदाय झनझन हे न्ह्यःने लाइ, लिउने लाःपिं झनझन हे लिउने लाना वनी। थुकिं लिउने लानाच्वंगु समुदाययात नं न्ह्यःने न्ह्याः वनेगु स्वतन्त्रता ला प्राप्त जुइ तर उमिसं उगु स्वतन्त्रताया उपभोग धाःसा याये खनी मखु। गुकिया लिच्वः कथं समाजय् न्ह्यःने लाःगु समुदाय व लिउने लाःगु समुदाय दथुया दूरी ताःहाकः जुयाः हानं मेगु कथंया असन्तुष्टीं थाय् कया हइ। थ्व असन्तुष्टीं ब्वलंकीगु लिच्वः नं कम खतरनाक जुइ मखु। सकलें समान जूसा हे जक समाजय् असन्तोष दइ मखु, शान्ति कायम जुइ।
तर थौं अग्राधिकारया थ्व प्रावधानयात अज्याःपिंसं समेत विरोध यानाच्वंगु खने दयाच्वन गुमिसं म्हिगः समानताया लागिं हे संघर्ष याःगु खः। समानताया लागिं सः धाःसा तयेगु तर सकलें समान यायेगु पलाः छीत्यंबलय् धाःसा उकिया विरोध यायेगु ज्या उमिसं यानाच्वंगु दु। सकलें समान जुइगु लागिं सकसितं स्वतन्त्रता माः खः। तर नेपाःया सन्दर्भय् सकसितं स्वतन्त्रता दयेवं जक सकलें समान जुइगु अवस्था मदु। खास यानाः इतिहासया भेदभावं यानाः थथे जूगु खः। उकिं थौंया इलय् सकसितं समान यायेगु खःसा अन छुं विशेष कथंया विधि नालेमाःगु जुइ। उगु विधि धइगु हे म्हिगः लिउने लाकातःगु समुदाय/वर्गयात अग्राधिकार बियाः न्ह्यःने हयेगु खः। थुकियात सकारात्मक विभेद धाःसां जिउ। समानताया लागिं विश्वन्यंकं हे अज्याःगु सकारात्मक विभेद याइगु चलन दु। थ्व छगू कथं सदियौं तक राज्यं लिउने लाकातःगु वापत उगु समुदाययात थौं प्रदान याःगु क्षतिपूर्ति नं खः ।

अग्राधिकार धइगु न्हापा राज्यपाखें पोषित समुदायया अधिकार लाका कयाः लिउने लाःगु समुदाययात बीगु मखु। थौं गुलिखे मनूतय्सं अग्राधिकारयात थुकथं नं थुइकाच्वंगु खनेदु। थ्व गलत खः। अग्राधिकारय् न्ह्यःने लानाच्वंगु समुदाययात न्हापा बियातःगु छुं नं अधिकार क्वपाली मखु। बरु लिउने लानाच्वंगु समुदाययात न्हापा बियातःगु अधिकारय् छुं भचा तनेगु ज्या जुइ। थ्व अग्राधिकार धइगु व्यक्तियात बीगु मखु, समूहयात बीगु खः। तुति दुम्ह व तुति मदुम्ह मनूयात नापं तयाः ब्वाकेगु खःसा तुति मदुम्हेसित तुतां छपु बीमालीगु आवश्यक जुइ। अग्राधिकार धइगु वहे तुतां जक खः। तुति मदुम्हेसित तुतां बिउगुयात भेदभाव यात धाये जी मखु। तुतां मबीगु खःसा व तुति दुम्हलिसे गय् ब्वाँय् वने फइ?

उकिं धाथें हे समानताया पक्षधर सुं खःसा वं लिउने लानाच्वंगु समुदाययात अग्राधिकार बीगु ज्याया विरोध याइ मखु। उमित अग्राधिकार बी मखु धायेगुया अर्थ थ्व समुदाययात म्हिगः राज्यसत्तां शोषण यानातःगु खः धइगु खँयात नं अस्वीकार यायेगु जू वनी। उमित म्हिगः राज्यं लिउने लाकातःगु खः धकाः स्वीकार यायेगु तर थौं उमित न्ह्यःने हयेत अग्राधिकार बीगु खँयात चाहिं अस्वीकार यायेगु खःसा थ्व थवंथवय् विरोधाभाषपूर्ण खँ जुइ। बरु थ्व खः कि अग्राधिकार धइगु सदांया लागिं दइ मखु। थ्व छगू निश्चित कालखण्डया लागिं जक दइगु खः। कम से कम नं न्ह्यःने लानाच्वंगु समुदायलिसे समान जुइ मफुतले अग्राधिकार बीमाः। थौंकन्हय् नेपालय् निगू कार्यकाल तक अग्राधिकार बीगु खँ धयातःगु दु। थ्व प्रयाप्त मजू। २४० दँ तक यानातःगु भेदभाव च्यादँया दुने पाचुके फइ मखु। वहस थुकी जुइमाः ।

More Stories Like this