उत्तरी अफ्रिका व समावेशी लोकतन्त्र

सानुराजा शाक्य

थौंकन्हय् उत्तर अफ्रिकी व मध्यपूर्वी देसय् लोकतान्त्रिक आन्दोलनया लहर वयाच्वंगु। थ्व आन्दोलन ट्युनिसियां शुरु जूगु खः। उगु जनआन्दोलनं अनया शासकतय्त बिसिके छ्वयेत ताःलायेवं उकिया लिच्वः इजिप्ट, लिबिया, बहराइन, इरान, यमन आदि देसय् लानाच्वंगु दु। अनया शासकत छम्ह धुंकाः मेम्ह क्वःदलाच्वंगु घटनायात गुकथं स्वयेगु थःथःगु कथंया विश्लेषणत पिदनाच्वंगु दु। जनआन्दोलन जुयाच्वंगु थुपिं मुलुकया राजनीतिक व्यवस्था छता हे कथंया मखु। गुगुं राजतन्त्रात्मक देय् खःसा गुगुं गणतन्त्रात्मक। तर छगू समानता अन बहुदलीय व्यवस्था। बहुदलीय व्यवस्था खःसां अन छगू हे दलया छम्ह हे नेता ताः ईनिसें शासकया रुपय् च्वनाच्वंगु खः। थ्व कारणं अनया नेतृत्व राजतन्त्रया वंश परम्पराय् थें काय्पिंत बिया कथेगु कुतः जुयाच्वंगु इलय् थुज्वःगु जनआन्दोलन जुयाः शासकत धमाधम बिसिउँ वने मालाच्वंगु खः। अनया शासक पार्टीतय्गु चरित्र स्वयेगु खःसा दक्षिणपन्थी व गुलिं अमेरिकी समर्थकत दु ।

थ्व लागाय् जुयाच्वंगु जनआन्दोलनयात नेपाःया राजनीतिज्ञतसें स्वयेगु चस्मा धाःसा ज्वःलानाच्वंगु मदु। विशेष यानाः थःत नेपाली कांग्रेस वा उदार लोकतन्त्रया पक्षपाती धाइपिंसं थ्व जनआन्दोलनयात एकदलीय व्यवस्थाया विरोधय् निरंकुशताया विरोधय् व कम्युनिष्ट शासकतय् विरोधय् जूगु जन आन्दोलन धकाः विश्लेषण न्ह्यब्वयेगु याः। उमिगु दृष्टिकोणय् खनेदुगु फोबिया धइगु जनआन्दोलन विश्वया गुगुं कुनाय् जूगु जुइमा व जनआन्दोलनयात कम्युनिष्ट वा प्रगतिशिल बिचाः ज्वनाच्वंपिनिगु विरोधय् जूगु धकाः धायेधुंकी। तर थौंकन्हय् उत्तरी अफ्रिका व मध्यपूर्वय् जुयाच्वंगु जनआन्दोलन अनया शासकत गुपिं निरन्तर सत्ताय् दु उमित सत्ताच्यूत यायेत, शासक परिवर्तनया निंतिं जुयाच्वंगु खः। थ्व शासकतय् बिचाः न त वाम बिचाःनाप सती न कम्युनिष्टनाप हे। थ्व शासकत बहुदलीय व्यवस्था अन्तर्गत नितान्त दक्षिणपन्थी बिचारधारायापिं खः। थन जुयाच्वंगु आन्दोलनय् राजनीतिक दलत लिउने, अनया ल्याय्म्हत न्ह्यःने व उमिगु हे सक्रियताय् स्वतस्फूर्त आन्दोलन न्ह्यःने वःगु खनेदु। थुपिं देशया आर्थिक अवस्था स्वयेगु खःसा उलि लिउने लाःगु मखु तर शैक्षिक बेरोजगारया समस्या धाःसा थुपिं देशया अपवाद मखु। पिनें स्वयेबलय् सम्पन्न जुया वनाच्वंगु शहरतसें विकासया संकेत क्यनाच्वंगु दु। सम्पन्नता जक जनताया सन्तुष्टीया प्यारामिटर मजुइगु जुयाच्वन। विशेष यानाः जनआन्दोलनय् ब्वति कयाच्वंपिं जनतायात आत्मस्वाभिमानं शासकतय् विरोधय् सतकय् हःगु खः। आत्मस्वाभिमान दुने थीथी कथंया सामाजिक सांस्कृतिक पहिचानत सुलाच्वंगु दु। नापं ल्याय्म्हतय्त सम्मानपूर्वक रोजगारया ग्यारेन्टी नं मालाच्वंगु दु। छगू हे मुस्लिम समुदाय दुने नं थीथी पहिचान दु। मध्यपूर्व व उत्तर अफ्रिकी देय्त उदार मुस्लिम देश कथं म्हसिउसां मुस्लिम दुने नं छगू मुस्लिम समुदाय शासक व मेगु अल्पसंख्यक मुस्लिम समुदाय शासित जुयाच्वंगु राजनीतिक परिस्थितिया हिउपाःयात नं थ्व जनआन्दोलनं थ्वयेकूगु सः खः। उकिं पहिचान व प्रतिनिधित्वया सवालयात नं थुपिं जनआन्दोलनं दावी यानाच्वंगु दु। तर थ्व खँयात थ्व आन्दोलनयात कयाः ल्हाः न्ह्याकाच्वंपिंसं गौण रुपय् जक ब्वयेगु यानाच्वंगु दु। थुकिया कारण विशेष यानाः राजनीतिक टिप्पणी यानाः च्वसु च्वइपिं फुक्क धइथें उच्च पहाडी ब्रम्हूत जक खः। उमिगु मिखाय् दृष्टिदोष थुकथं दु कि पहिचान व प्रतिनिधित्वया सवालयात उमिसं सहज स्वीकार यानाच्वंगु मदु। नेपाःया राजनीति थःगु ल्हातय् धकाः थुइकाच्वंपिं उच्च पहाडी ब्रम्हू समुदायया वर्चस्व नेपाःया मू राजनीतिक दलय् हावी जुयाच्वंगु दु। उमिगु दृष्टिदोष नं थ्व हे खः कि नेपाःया सामाजिक परिवर्तनया मुद्दा उमिगु प्राथमिकताय् मलाः उकिं उपिं न्ह्याबलें नं सरकारया नेतृत्व थःगु ल्हातय् लाकेगु वा थःगु ल्हातय् मलाःगु अवस्थाय् थःत सहज जुइम्ह वहे समुदायया मेम्हेसित जूसां लाकेगुली हे उमिगु ध्यान वनाच्वंगु दु। नेपाःया वर्तमान राजनीतिक समस्या थनं हे न्यत्तुन्यलाच्वंगुलिं नं शान्ति व संविधान उमिगु प्राथमिकतां पिने लाना वनाच्वंगु खः ।

तर म्हिगः नेपाःया सरकार हिलेगु खँनिसें कयाः थौकन्हय् नेपाःया न्हूगु सरकारयात पूर्णता बीगु खँय् पनाच्वंगु खँयात विश्लेषण यानास्वयेगु खःसा थुकिया अवरोध यायेगु ज्याय् छु समुदायया ल्हाः दु? मुख्य रुपं स्वंगू दलया निर्णय याइगु थासय् मखु निर्णय याइपिं नेतृत्व छु समुदायया पकडय् दु धकाः स्वयेगु खःसा वहे पहाडी उच्च ब्रम्हू जातियापिं जक खः ।

नेकपा एमालेया नेतृत्वय् गठन जुयाच्वंगु वर्तमान सरकारया समीकरण धरापय् लानाच्वंगु दु धाःसां पाइमखु। नेकपा एमालें धायेगु याना वयाच्वंगु दु लोकतन्त्रया सवालय् नेपाली कांग्रेसनाप व सामाजिक परिवर्तनया खँय् माओवादीनाप जायेगु जायज खः। सामाजिक रुपान्तरणया विषयय् नेपाली कांग्रेसयात साला हयेगु व लोकतन्त्रया सवालय् माओवादीयात नापं यंके फत धाःसा देशं सेफ ल्याण्डिङ याइ। तर वंगु माधव नेपालया सरकारया समर्थन नेपाली कांग्रेसनाप जक जुल उकिं सामाजिक परिवर्तनया मुद्दा ज्वनाच्वंगु संविधान दयेकेगु व शान्ति प्रक्रियाया ज्या न्ह्याये मफुत धकाः वय्कःया आलोचना तीब्र जुइवं वय्कलं राजीनामा बियादिल। अले हानं नेकपा एमाले व एकीकृत माओवादी दथुइ न्हूगु समीकरण न्हय्गू बुँदाया सहमति जुल। थ्व सहमतियात स्वल धाःसा स्पष्ट रुपं सामाजिक परिवर्तनया खँयात थ्व समीकरणं महत्व बियातःगु दु थुकिया दसु खः सहमतिइ दुगु 'समावेशी लोकतन्त्र' या खँ। लोकतन्त्र वल तर देशया सामाजिक परिवर्तन (थुकी आदिवासी जनजाति, दलित मिसा व मधेसीतसें ल्ह्वनाच्वंगु मुद्दात दुथ्याइ) याये मफुत धाःसा जनताय् निराशा ब्वलनाः लोकतन्त्र हनन् जूसां जनता प्रतिवादय् दनी मखु। थ्व झीगु हे अनुभवं प्रमाणित यानाच्वंगु दु। उकिं प्रत्येक राजनीतिक परिवर्तन लिपा सामाजिक परिवर्तनयात नं थाय् बीमाः। तर लोकतन्त्रया जक खँ ल्हाइपिंसं समावेशी लोकतन्त्रया विरुद्धय् हे मोर्चाबन्दी यानाच्वंगु स्वयेबलय् परिवर्तनया पक्षपातीतसें वर्तमान समीकरणयात बल्लाकेमाःगु अवस्था ब्वलंगु खः। तर थुकिया अःखः एमाले दुने हे थ्व समीकरणया विरोधय् न्ववाना जूपिंसं थःगु संकिर्णतायात नं ब्वया बिउगु दु। मनूत समस्याया इलय् जक धात्थें म्हसी धाःथें थौंया माग सामाजिक रुपान्तरणया खँयात नं दुथ्याका लोकतन्त्रया खँ ल्हाःपिंत जक बहिष्करणय् लाःपिं जनतायाया समर्थन दइ ।

More Stories Like this