संघर्षं जक अधिकार प्राप्त जुइ

डी. आर. खड्गी

अफ्रिकी राष्ट्र प्राकृतिक स्रोत व सम्पत्तिइ धनी देश खयां नं जनता गरीब जुयाच्वंगु दु। सुडान नं अथे जुयाच्वंगु दु। सुडानयात ब्रिटिस साम्राज्यं सलंसःदँ तक उपनिवेशय् तयाः शोषण व भेदभाव नीति ज्वनाः शासन याःगु खः। ब्रिटिस शासकं उत्तर सुडानयात केन्द्रबिन्दु दयेकाः सम्पूर्ण सुडानय् शासन यानाच्वंगु खः। उत्तर सुडानया राजधानी खार्तुमय् च्वनाः दक्षिणी सुडानया फुक्क प्राकृतिक स्रोत व साधन लुटे यानाः थःगु देशय् यंकाच्वंगु खः। ब्रिटिसं थुलि जक मखु छगू छगू हे सुडानय् नं छगू थासं मेगु थासय् वनेत पासपोर्टया व्यवस्था याना बिल। जनताया दथुइ अनमेल नीति हयाः शोषण यानाच्वंगु खः। उमिसं उत्तरय् छुं भचा विकास निर्माणया योजना हयाः ज्या यात तर दक्षिणय् धाःसा प्रगति मयाः। दक्षिण सुडानय् भूभाग व जंगली भाग यक्व दुगुलिं थ्व थासय् आदिवासी जनजाति नं थःगु हे तरिकां म्वानाच्वंपिं खः। ब्रिटिसं दक्षिणी सुडानया फुक्क भाग ब्रिटिस अधिकारीतय्सं प्रत्यक्षरुपं शासन मयासे क्रिश्चियन पादरीतय्त जिम्मा बियाः अप्रत्यक्ष रुपं शासन याना वयाच्वंगु खः। पादरीतय्गु मुख्य ज्या क्रिश्चियन धर्म प्रचार व अंग्रेजी भाषा स्यनेगु खः। ब्रिटिस शासकं क्रिश्चियन धर्मयात विशेष सुविधा बियातःगुलिं दक्षिणी सुडानय् क्रिश्चियनतय्गु बाहुल्य दुगु खः। उत्तरी सुडानय् नं क्रिश्चियनत मदुगु ला मखु तर अल्पमतय् दु। उत्तरी सुडानय् अप्वः हे अरब मुस्मांत बसोबास यानाच्वंगु दुसा दक्षिणी सुडानय् गैरमुस्मांत आदिवासी जनजातित बसोबास यानाच्वंगु दु ।

सन् १९५६ पाखे सुडानया जनता छप्पँ जुयाः ब्रिटिस शासकयात क्रान्तिं सत्ताच्यूत याना बीगु खः। देश स्वतन्त्र जूसां नं सक्षम व विवेकी नेतातय्गु ल्हातय् सत्ता मलाःगुलिं सही ढंगं शासन याये मफुत। स्वतन्त्रता लिपा नं जातिवाद व क्षेत्रीयवादया चक्करय् लानाः देशयात प्रगतिया मार्गय् यंके मफुगु जक मखु झन् साम्प्रदायिक भावना विकास जुयाः जातीय युद्ध जक जुयाच्वन। सुडानया सत्ताय् पश्चिमी राष्ट्र भक्त गैर अरब मुस्मांतय् ल्हातय् सत्ता लानाच्वंगु इलय् खालि अप्वः क्रिश्चियन धर्मयात प्रोत्साहन बियाः मुश्लिम धर्मयात हतोत्साही यानाच्वन। दँदँ तक देश विकास यायेगुली ध्यान मयासे खालि मुस्मांतय्त जक शोषण व दमन याना यंकेगु नीति ज्वनाच्वंगुलिं उमर अल बसिरया नेतृत्वय् द्वलंद्वः लडाकु तयार यानाः सशक्त युद्ध याःगु खः। करिब झिदँ झिंनिदँ तक सशक्त युद्ध यानाः राष्ट्रपति जुइत सफल जूम्ह उमर अल बसिर खः। राष्ट्रपति उमर अल बसिर अरब मूलया कट्टरबादी मुस्मां धर्मया समर्थक खः ।

राष्ट्रपति बसिर नं थःगु ल्हातय् सत्ता वयेसातकि क्रिश्चियन धर्म व गैर मुस्मांतय्त पेले यायेगु शुरु यात। राष्ट्रपति बसिर मुश्लिम धर्मयात राज्यं विशेष सहुलियत बियाः मेमेगु धर्मयात बन्देज तक तया बिल। थुलि जक मखु स्वतन्त्रताया अधिकार फ्वनाच्वंपिं गैर मुस्मांतय्त कठोरतापूर्वक शोषण दमन यायां यंकल। अति दमन व शोषण याना यंकूगुलिं गैर मुस्मांत गुम्हं दक्षिणी सुडानय् पलायन जुल गुम्हं देश त्वःताः पिहां वन। सुडानया सरकारी अफिसय् नोकरी यानाच्वंपिं व उद्योग व ब्यापार यानाच्वंपिं गैर मुस्मांतय्त दुःख कष्ट बीगु याना हःगुलिं इपिं नं धमाधम पलायन जुइत बाध्य जुल। उत्तर सुडानय् मुश्लिम बाहेक गैर मुश्लिमतय् निगूगु नागरिकया व्यवहार यानाच्वंगु कारणं यानाः गैर मुश्लिम फुक्क छप्पँ जुयाः संघर्ष यात। अझ गैर मुश्लिमत मध्ये नं न्ह्यःने बढे जुयाः हतियार ल्ह्वनाः संघर्ष यानाच्वंपिं आदिवासी जनजातित खः। राष्ट्रपति बसिरयात सत्ताच्यूत लागि नेतृत्व यानाच्वंम्ह एसपीएलएम संगठनया नेता गातगुलाब गाई खः। सुडानय् विद्रोहीतय्सं युद्ध चर्के याये सातकि राष्ट्रपति बसिर सैनिक परिचालन यानाः दक्षिणया गैर मुश्लिमतय्त हत्या यायां स्वंगू लाख तक स्यात धइगु अनुमान दु। राष्ट्रपति बसिरं अमानवीय ढंगं निर्दोष जनतायात हत्या यात धकाः अन्तर्राष्ट्रिय अदालतं वारेन्ट तक बियातःगु दु। राष्ट्रपति बसिरयात छुं नं इलय् अन्तर्राष्ट्रिय प्रहरी ज्वनाः मुद्दा चले यायेफुगु सम्भावना दु। सुडानय् गृहयुद्ध तच्वयाः यक्व धनजनया नाश जुया वनाच्वंगुलिं अन्तर्राष्ट्रिय स्तरं दबाब बियाः विद्रोही व सरकार दथुइ सन् २००५ य् शान्ति सम्झौता याकूगु खः। शान्ति सम्झौताया मुख्य बुँदात दक्षिण सुडानयात अर्धस्वायत्तता बीगु, चिकंपाखें वःगु आम्दानी बछिबछि यायेगु व जनमत संग्रह याकेगु ।

दक्षिण सुडानया गैर अरब मुश्लिमया लक्ष्य खः उत्तर सुडानया कट्टरपन्थी मुश्लिमपाखे अलग जुइगु। दक्षिणी सुडानया जनता असन्तोष जुयाच्वंगुया कारण खः दक्षिणया सम्पत्ति लुटे यानाः हानं जिमित तुं शोषण यानाच्वन धइगु तं। दक्षिण सुडानया विद्रोही पुचलं न्हापा न्हापा ला सत्ता कब्जाया लागिं ल्वाभः नं ल्ह्वंगु खः। जब सन् १९९३ पाखे गृहयुद्ध तच्वयाः इथोपियापाखें इरिटिया पृथक जुल व इलंनिसें दक्षिण सुडान नं अलग जुइगु माग यानाः संघर्ष यानाच्वंगु खः। सुडानय् जनमत संग्रह जूगु नं शान्ति सम्झौताय् उल्लेख यानातःगु कारणं खः। वंगु सोमवाः घोषणा जूगु जनमत संग्रहया लिच्वलं स्पष्ट जुल दक्षिण सुडान पृथक जुइगु जुल। दक्षिण सुडानया जनमत संग्रहया प्रभाव आः सोमालिया व मोरोक्को नं लानाच्वंगु दु। थ्व निगू देशय् नं आदिवासी जनजातिं पृथक राज्यया माग यासें संघर्ष यानाच्वंगु दु।थ्व निगू देशया आदिवासी जनजातियात केन्द्र सरकारं शोषण व दमन यानाच्वंगुलिं सशक्त संघर्ष यानाच्वंगु खः। झीगु जःलाखःला भारतया कश्मिरय् नं न्हापा ब्रिटिस शासकं त्वःता वने न्ह्यः हिन्दू जुजु हरि सिंहयात कश्मिरया जुजु घोषणा याना थकूगु खः। कश्मिरया बहुसंख्यक मुस्मांतय्सं जुजु हरि सिंह बिरुद्ध आन्दोलन याःगु कारणं ग्यानाः हरि सिंहं काश्मिरयात भारतय् विलय याना बिल। काश्मिरया बहुसंख्यक मुस्मांत भारतनाप च्वने इच्छुक मजूगुलिं पृथक काश्मिरया लागिं संघर्ष यानाच्वंगु खः। काश्मिरय् नं यक्व धनजन नाश जुइधुंकूगुलि स्थायी समाधानया लागि जनमत संग्रह यायेमाः धकाः अन्तर्राष्ट्रिय ख्यलं धयाच्वंगु खः ।

झीगु देशय् नं विहारी मूलया मधेसी व व्यक्तिवादी खस ब्रम्हूतय्सं राजनीति यानाः सत्ता कब्जा यानाच्वंगु दु। थ्व निगू जातिया मुख्य उद्देश्य खः नेपाःया गैर मधेसी व गैर खस ब्रम्हूतय्त विभेद नीति हयाः शोषण व दमन यायेगु। राज्यया विभेद नीतिं यानाः हे स्वनिगःया अप्वः नेवाःत गरीब जुजुं वनाच्वंगु दु। यदि स्वनिगःया नेवाःत छप्पँ जुयाः संघर्ष यानाः अधिकार काये मफुत धाःसा नेवाःत गरिब जक जुयावनीगु मखु अस्तित्व तकं खत्तम जुया वनेफु ।

drkhadgi@gmail.com

More Stories Like this