भुखाय्या खँ

उत्तमराज शिलाकार

थौं भूकम्प सुरक्षा दिवसया झ्वलय्

नेपाः संसारया अप्वः भुखाय् ब्वइगु देय्या धलखय् लाः। उकिं नेपालय् दछिया दुने तःक्वः हे भुखाय् ब्वः। चिचीधंगु भुखाय्त ला दछिया १००० क्वः स्वयाः अप्वः ब्वयाच्वंगु दइ। तर थुज्वःगु ३ रेक्टर स्केल स्वयां म्ह्वःया भुखाय् झीसं चाइ मखु ।

वि.सं. १९९० सालया तःभुखाय्यात लुमंकेगु दिंकथं सरकारं माघ २ गतेयात 'भूकम्प सुरक्षा दिवस' कथं हना वयाच्वंगु दु। भुखाय्या बारे जनचेतना बीगु नापं थ्वपाखें गथे सुरक्षित जुइगु धइगु खँ हे थुकिया मू तातुना खः। भुखाय् दिवस हनीबलय् सुरक्षायात छु यायेगु धइगु बारे यक्व गोष्ठी, सेमिनार जुइ। सरकारी-गैर सरकारी संघ-संस्थात जानाः प्रदर्शनी, मेला याइ। थज्याःगु ज्याझ्वः वास्तवय् औपचारिकता पूवंके थें जक मखु, नियमित रुपं हे यायेमाःगु खनेदु ।

वास्तवय् भुखाय् छु खः?:
पृथ्वीया च्वय्यागु गुगुं ब्व वाराक्वारा सनीगुयात हे भुखाय् धाइ। पृथ्वीया आन्तरिक भू-भागय् च्वंगु चट्टानत तन्के जुयाः विस्थापित जुइगुलिं हे भुखाय् ब्वइगु खः। अथे ला ज्वालामुखी दुगु थासय् ज्वालामुखीया शक्तिं नं भुखाय् ब्वयेगु याः। ज्वालामुखी तज्यानाः पिहां वये मफुत कि थुकिया धक्का आन्तरिक भू-भागया उखेथुखे लानाच्वनी गुकिं यानाः प्रभावित भू-भागयात संका बी। भुखाय् न्ह्यागु हे कथं ब्वःसां थज्याःगु प्राकृतिक प्रकोप विध्वंसकारी हे जुइ। थुकिं बँयात संका बीगु, चिरिफाया बीगु, भू-सतहयात थत क्वत याना बीगुलिं च्वय्या ब्वय् लाःगु भू-भागय् हलचल हया बी। गुकिं यानाः छेँ, बुँ, ख्यः आदिइ लिच्वः लाः वनी ।

नेपालय् गथे भुखाय् ब्वइ?:
नेपालय् सजीव ज्वालामुखी मदुगुलिं थन ज्वालामुखीया कारणं भुखाय् ब्वइ मखु। नेपालय् यूरेसियन प्लेट (भौगर्भिक भू-खण्ड) तिबेतियन प्लेट व भारतीय प्लेट निपाः ल्वहं देतनाच्वंगु थें जुयाच्वंगु दु। थ्व प्लेटत १०० दँया दुने २ मिटरया ल्याखं न्ह्यःने-लिउने न्ह्यानाच्वंगु दु। थुकिं यानाः थवंथवय् चट्टान तन्के जुयाः उकिया दथुइ चाप तच्वया वनाच्वनी। चापं उर्जा शक्ति ब्वलनी। थुगु शक्तिया अन्त्य विस्थापन जुयाः हे जक जुइ, थुकिं हे भुखाय् ब्वयेकी ।

नेपाः संसारया अप्वः भुखाय् ब्वइगु देय्या धलखय् लाः। उकिं नेपालय् दछिया दुने तःक्वः हे भुखाय् ब्वः। चिचीधंगु भुखाय्त ला दछिया १००० क्वः स्वयाः अप्वः ब्वयाच्वंगु दइ। तर थज्वःगु ३ रेक्टर स्केल स्वयां म्ह्वःया भुखाय् झीसं चाइ मखु। थुज्वःगु भुखाय्यात भुकम्प मापक यन्त्र (seismograph) जक रेकर्ड याना तइ। ५.५ रेक्टर स्केलं च्वय्या भुखाचं जक झीगु छेँय् लिच्वः लाकी। नेपालया भूगर्भ प्राविधिक क्षेत्रं रेकर्ड तयातःकथं सन् १९११ निसें १९९१ तक ९० दँया दुने १०० किलो मिटर क्षेत्रय् क्वय् बियातःकथंया तःभुखाय् ब्वःगु खनेदु ।

५-६ रेक्टर स्केलया भुखाय् निदँय् छक्वः
६-७ रेक्टर स्केलया भुखाय् न्यादँय् छक्वः
७-७.५ रेक्टर स्केल च्यादँय् छक्वः
७.५-८ रेक्टर स्केल पीदँय् छक्वः,
८-८.३ रेक्टर स्केल चय्दँय् छक्वः ।

वि.सं. १९९० सालय् वःगु ८.३ रेक्टर स्केलया भुखाचं येँ, यल व ख्वप तसकं प्रभावित जूगु खः। च्वय्या ल्याखं स्वयेगु खःसा तःभुखाय् ब्वःगु ७७ दँ दयेधुंकल। अथे धइगु तःभुखाय् ब्वइगु अधिकतम सम्भावना आः झीगु न्ह्यःने वयाच्वंगु दु। उकिं तःभुखाय्यात ध्यानय् तयाः जनचेतना बीगु ज्या याकनं हे न्ह्याकेमाः। नेपालय् धाःसा थुज्वःगु ज्या दँय् जक जुयाच्वंगु दु ।

आः तःभुखाय् ब्वल धाःसा छु जुइ?:
भुकम्पीय जोखिम व्यवस्थापन आयोजनापाखें पिदंगु सफुली धयातः कथं आः स्वनिगलय् १९९० सालय् थें तःभुखाय् ब्वल धाःसा म्हतिं नं छगू लाख मनू सीगु सम्भावना दु। निगू लाख मनू घाःपाः जुइ अले १५,००,००० मनूतय् छेँ, बुँ मदइ। लःया पाइप ९५ प्रतिशत स्यनीगु, टेलिफोन, एम्बुलेन्स सेवा ६० प्रतिशत नोक्सानी जुइगु, ताँ ६० प्रतिशत ज्याख्यलय् मवयेक स्यनीगु थेंज्याःगु समस्या वइगु सम्भावना दु ।

स्वनिगः यक्व वस्ति दुगु थाय् खः। थन लँ, छेँ, धः, बिजुलीया तार आदि छुं नं व्यवस्थित मदु। उकिं थनया बासिन्दातय्त मेथाय् स्वयां यक्व खतरा दु। थुकिया मू कारण द्रुतगतिं अप्वयाच्वंगु जनसंख्या व अनियन्त्रित रुपं विकास जुयाच्वंगु घनावस्ति हे खः। तर निर्माणया ज्या अव्यवस्थित जूगुलिं खतरा अझ अप्वः दु ।

भुखाचं गथे बचे जुइगु?:
भुखाय् ब्वइगु पूर्व अनुमान यायेगु ज्या पूर्णतया सत्य जुइ मखु। भुखाय् छगू प्राकृतिक प्रकोप जूगुलिं थ्व गबलय् अले गुकथं वइ धायेगु असम्भव हे धाःसां जिउ। भुखाय्या निश्चित ई-ब्यः मदुगु हुनिं गुगुं नं इलय् थ्व महाआपतकथं झीगु न्ह्यःने वयेफु। उकिं थुज्वःगु विपतं जोगे जुइगु निंतिं आवश्यक उपाय बारे जानकारी कया तयेगु बांलाइ ।

भुखाय् ब्वइबलय् छु यायेगु?:
१) संकटकालीन पूर्वी योजना:- गथे कि चकंगु थाय्/ सुरक्षाया साधन/जन चेतनामूलक ज्याझ्वःत,
२) भुखाय् ब्वइबलय् छु याःसा सुरक्षा जुइ धइगु खँ थुइकेगु:- गथे कि छेँ दुने जूसा छु गथे यानाच्वनेगु? छेँय् पिने जूसा गन, गथे च्वनेगु आदि।
३) संकटकालय् अति आवश्यक वस्तुया संग्रह:- गथे कि नयेगु, त्वनेगु व पुनेगु वस्तु/ आपतकालीन बाकस न्ह्याबलें सतिक तयाच्वनेगु/थःत मदयेक मगाःगु वासः न्ह्याबलें थःगु म्हय् तयाच्वनेगु,
४) छेँया सम्भार:- थःगु छेँया बमलाःगु ब्व चर्के जूगु ब्व आदियात इलय् हे मर्मत सम्भार यायेगु,
५) छेँ दनेबलय् भूकम्प प्रतिरोधककथं जूगु स्वनेगु:- छेँ दनेबलय् ४० प्रतिशत अप्वः जगय् अप्वः ध्यबा फुकल धाःसा भुखाय् ब्वःसां छेँ मदुनिकथं दयेके जिउ। थुकिया निंतिं दक्ष इन्जिनीयरयात तयाः ज्या याके बीमाः। चकंगु थासय् प्यकुंलाक्क छेँ दनेगु अप्वः सुरक्षित जुइ। छेँया हाकः स्वयाः १.५ जक छेँया जाः तयेगु, छेँ दनेगु ढाँचा देगःया थें च्वय् वंलिसे चिचाकः यानाः दनेगु, लः, धः व निकासया उचित कथं सुविधा तयेगु नं छेँ बल्लाकेगु निंतिं आवश्यक जू। लःया ट्यांकी नं सुरक्षित जुइमाः ।

भुखाय् बारे गन जानकारी कायेगु?
भूकम्पीय प्रविधिया राष्ट्रिय समाज नेपाल वेबसाइट www. mret .org .np स्वयादिसँ।
हरेक शुक्रवाः निताः इलय् भूकम्प प्रविधि राष्ट्रिय समाज नेपालं भूकम्पीय प्रतिरोधक प्रविधि नापं छिगु छेँयात गथे यानाः भूकम्प प्रतिरोधक दयेके फइ धइगु विषयय् निःशुल्क सल्लाह सझाव बियाच्वंगु दु। नापं आः दयाच्वंगु छेँयात नं गथे याःसा भूकम्पीय पुनर्सुदृढीकरण याये फइ धइगु बारे समाजया इन्जिनीयरपिनि सरसल्लाह नं कायेमाःगु जुइफु। थुकिया निंतिं ५-५९१००० नम्बरया टेलिफोन डायल याये फइ। थुकिया निंतिं छिगु छेँ दनागु नक्सा पास जूगु जानकारी धाःसा बीमाः। थुकिया नापं रेडियो सगरमाथाय् नं मंगलबारपतिकं बहनी ७-३० ताः ईतक व पोखरा रेडियो अन्तर्गत अन्नपूर्ण एफ.एम.(९३.४४ मेगाहर्ज) य् बुधबाः सुथसिया ७.३० बजे नियमित रुपं भुखाय् सम्बन्धि जनचेतनामुलक ज्याझ्वः न्ह्याका वयाच्वंगु दु। थ्व बाहेक मेमेकथंया जानकारी कायेमाःसा "भूकम्प प्रविधि राष्ट्रिय समाज नेपाल" पोष्ट बक्स नं १३७७५ सैंबु, यलया फोन ९७७-१-५५९१०० नं स्वापू तये फइ ।

(श्रोत -भूकम्पीय प्रविधि राष्ट्रिय समाज नेपाल)

More Stories Like this