यथास्थितिवादीत सना हःगु संकेत

नरेशवीर शाक्य

मुलुकय् राजनीतिक परिवर्तन वःगु धकाः धायेगु याःसां सत्ता संयन्त्रय् थ्यनाच्वंपिं मनूतय्गु मानसिकताय् हिलासू वये मफयाच्वंगु कारणं अल्याख जनतां प्राण आहुति यानाः हःगु संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रया भविष्य उज्वल मजूगु अनुभव देय्या बहुसंख्यक आदिवासी जनजातितय्सं यानाच्वंगु दु। मुलुकय् वःगु राजनीतिक परिवर्तनया आभास व अधिकार अझं काये फयाच्वंगु मदु। उकि गबय् तक सत्ताय् थ्यनीपिं मनूतय्गु सोच व व्यवहारय् हिलासू हये फइ मखु अबलय् तक जनआन्दोलनं प्राप्त जूगु अधिकार न्ह्याबलें हे खतराय् लानाच्वंगु आभास जुया हे च्वनी ।

ने.सं. ११२६ या जनआन्दोलनया छगू तःधंगु उपलब्धि मुलुकय् स्वसःदँ स्वयां ताः इलंनिसें न्ह्यानाच्वंगु शाह खलःया राजतन्त्रया अन्त खः। शाहत जुजु जुइ न्ह्यः नं थन नेवाः जुजुतय्गु शासन हे न्ह्याना च्वंगु खः। नेवाः जुजुपिंसं देय्या विकास व थनया जनताया भिं जुइमा धकाः याःगु ज्यां जुजु धइपिं जनताया संरक्षक खः धइगु मान्यता ब्वलंकातःगु खः। विशेषकथं देय्या मूल आदिवासी नेवाःत थःगु धर्म व कर्मय् विश्वास यानाः जीवन यापन यानाच्वंपिं खः। जुजुपिं स्वय्म हे सामाजिक व धार्मिक ज्याझ्वलय् जनतानापं हे संलग्न जुयाः देय् निर्माणया खँय् न्ह्यचिलाच्वंपिं खः। थ्वहे कारणं देय्न्यंकं ललितकला, हस्तकला व शिल्पकला, वास्तुकलाया विकास जुयाः नेपाः देय् नं पाश्चात्य देय्त नापनापं प्रतिस्पर्धाय् न्ह्यानाच्वंगु खः। ब्यापार ब्यवसायय् थःपिनिगु प्रभुत्व न्ह्याकाः देय्या अर्थतन्त्रयात जक बल्लाकू मखुसें ब्यापारया छगू केन्द्र तिब्बतय् थःपिनि ध्यबा तकं चले याके फुगु व तिब्बत लगायत चिचीधंगु राज्यं नेवाः जुजुपिंत कर नापं पुला वयाच्वंगु इतिहासं कनाच्वंगु दु। थ्व सक्षमतायात शाह जुजुतय्सं नेपाः राज्य अनेक छलकपट व ल्वानाः त्याका कायेवं नाश जुयावंगु खनेदु ।

शाह जुजुतय्सं राज्य न्ह्याकूगु इलंनिसें हे नेपाःया हरेक क्षमताय् कमी खने दयावःगु दु। नेवाः जुजुतय्गु इलय् गुलि वास्तुकलां जाःगु देगः, दरवार निर्माण जुल व ज्या शाह जुजुतय्गु पालय् जुइ मफुत। न्हापा नेपाः गालय् पिनें वःपिं गुलि नं मनूत थन बसोवास यानाः थनया भाय् व संस्कृतियात नालाः 'नेवाः' जुयाः जीवन यापन याइगु चलन दुगु खः शाह जुजुतय्गु पदार्पण लिपा थ्व परम्परा अन्त जूगु दु। नेवाः जुजुपिनिगु सत्ता लाका कयाः 'नेपाः एकीकरण'या नां बियाः गुलि नं ज्या शाह जुजुतय्सं यात व हे नेपाःया निंतिं अभिशाप जुयावन। नेपाः एकीकरण नां दकलय् न्हापांम्ह शाह जुजु पृथ्वी नारायण शाहया गतिविधियात स्वया वन धाःसा पृथ्वी नारायण शाहं नेपाल मण्डल दुने थःगु जातीय वर्चश्व कायम यायेगु निंतिं व थःगु धार्मिक इच्छा पूवंकेया निंतिं नेपाःयात 'असलि हिन्दुस्तान' दयेकेगु धकाः घोषणा हे यानातःगु खनेदु। थ्व हे खँयात नालाकयाः राज्य सत्ताय् थ्यंपिं मनूत जुजुया चाकरी यायेगु नामय् थन छगू भाषाया वर्चश्व हयेगु, न्हापांनिसें न्ह्यानाच्वंगु सामाजिक मान्यतायात न्हंकेकथं थःपिनिगु न्हियान्हिथंया जीवनय् छ्यलाच्वंगु नेपाल संवत्या प्रचलन अन्त यायेगु ज्या यानातःगु खनेदु। उकथं हे 'असली हिन्दुस्तान' दयेकेगु निंतिं हिन्दू धर्मयात
राज्यं संरक्षण यानाः मेमेगु धर्मयात क्वत्यलेगु ज्या यानाः ईसाइ धर्मावलम्बीतय्त देशं पितिना छ्वःगु दु। उगु इलय् ईसाइ धर्म माने याइपिं धकाः पितिनाछ्पिं नं नेवाःत हे खः।
पृथ्वी नारायण शाहया 'असली हिन्दुस्तान'या स्वप्नया कारणं हे मुलुकय् छगू जाति, छगू धर्म व छगू वर्गया वर्चश्व जुयाः देय्या बहुसंख्यक आदिवासीत थःपिनिगु म्हसीका तंकेत बाध्य जूगु खः। सत्ताधारीतय्सं शाह जुजुया लिधंसाय् आदिवासी जनजातितय्गु कला सम्पदाय् लुट यायेगु बाहेक छुं न्हू निर्माणया ज्या मयाःगु खः। १९ औं शताब्दी नेपाः विश्वया मेमेगु देय् थें हे विकसित व सक्षम जुइधुंकूगु खःसा सत्ता शासकतय्गु शोषणया कारणं थौं विश्वय् नेपाः छगू गरिब देय्कथं जक मखु दकलय् अप्वः भ्रष्टाचारी देय्कथं नं चर्चाय् वयाच्वंगु दु ।

थज्याःपिं शासक व थ्वया जःखः च्वनाच्वंपिं छगू जाति व वर्गया वर्चश्वया अन्तया निंतिं मुलुकय् तःक्वः राजनीतिक आन्दोलन जुयाः शाह जुजुतय्गु राजतन्त्रयात हे अन्त यानाः देय्या बहुसंख्यक आदिवासी जनजातितय्सं थःपिनि म्हसीका व सम्पदाया रक्षाया निंतिं मुलुकयात संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र धकाः घोषणा नं यायेधुंकूगु दु। जनआन्दोलनया बलं वःगु अधिकारया लिधंसाय् शाह जुजुतय्गु सम्पत्ति व शाह जुजुतय्त नारांहिति दरबारं पितिना नं छ्वये धुंकूगु दु। राज्यं पोषण यानातःगु छगू जक धर्मयात माने मयासे मुलुकयात धर्म निपेक्ष राज्य धकाः घोषणा यायेधुंकूगु दु। जनआन्दोलनं प्राप्त अधिकारं शाह जुजुया शासन अन्त हे जुइधुंकूगु खःसां आः हाकनं शाहजुजुतय् अग्रज पृथ्वीनारायण शाहया बुदिं हनेगु नामय् उगु हे जाति व वर्गया मनूत सक्रिय जुयावःगु आभास ब्वलनावःगु दु। जनआन्दोलन लिपा निदँ तक महनेधुंकूगु पृथ्वी नारायण शाहया बुदिं थुगु दँय् हनेगु ज्या जुल। उगु ज्याझ्वलय् देय्या प्रमुख राजनीतिज्ञत उपराष्ट्रपतिंनिसें कयाः प्रधानमन्त्री व मेमेपिं मन्त्रीतय्सं तकं ब्वति कयाः पृथ्वी नारायण शाहया गुणगान यायेगु ज्या जुल। जनआन्दोलनया बलं राज्यसत्ताय् थ्यनाच्वंपिं मनूतय्सं हाकनं पृथ्वनारायण शाहया म्हगस नेपाःयात 'असली हिन्दुस्तान' दयेकेगु ज्याय् छथ्वः मनूत स्पष्ट रुपं लगे जूगु खनेदत। थ्व ज्यां जनआन्दोलनया उपलब्धियात हे हाथ्या बिउगु खनेदु थें मुलुकय् अझं छगू जाति व वर्गया मनूतय्सं देय्या बहुसंख्यक आदिवासी जनजातितय्त भाषिक, जाति व धर्मय् अझं उत्पीडनय् तयाः सत्ता न्ह्याकेगु मनसाय् खंकाच्वंगु दनि। थ्व जनआन्दोलनं प्राप्त जूगु अधिकारयात संस्थागत याके मबिसे न्हापा थें हे सत्ताय् च्वनाः थःपिनिगु जातिगत हालिमुहालि ल्यंकेगु कुतः खः। थ्व खँय् सकल अधिकारकर्मीत होशियार जुइमाःगु खनेदु ।

nshakya@gmail.com

More Stories Like this