घ्यःचाकु संल्हू

लव कर्माचार्य

कन्हय् घ्यःचाकु संल्हूया झ्वलय्

दछिया छक्वः चाःचाःहिलाः वयाच्वनीगु थीथी नखःचखः मध्ये माघ लाया न्हापांगु संल्हू घ्यःचाकु संल्हू नं छगू खः। झी नेवाःतय्सं फुक्क नखःचखः चन्द्रमासया चन्द्रमानकथं व तिथिकथं हनेगु यानाच्वंसां थुगु हाम्वः संल्हू छगू धाःसा सौर्यमासया सौर्यमानकथं गते कथं हना वयाच्वनागु दु।
असोज लांनिसें वैशाख लातक चिकुलाया खुला गथे कि कार्तिक, मंसिर, पुस, माघ, फागुन व चैत खुला ३०, २९ न्हिया सौमास चिचीहाकः जुयाः दशमि संक्रान्ति, एकादशि संक्रान्ति, तुमिलापाखें न्ह्याः वयाच्वंगु खः। थुगुसीया संल्हू थथे न्ह्याः वःगु खः ।

थगुने लिहां वंकथं आमाई संल्हू, चःर्‍हे संल्हू दक्व सौरमास लिज्यानावं कथं १ गते आमाईनाप लाः वःगु खः।
आः थ्व सौरमासकथं झिगूगु ला माघ ला खःसा सौर मानकथं झिगूगु राशि मकर खः। उकिं माघ लाया न्हापांगु न्हि संल्हू व माघया संल्हूकथं माघ संल्हू धाइ थें नेपाली भाषां माघे सक्रान्ति धाइ। घ्यःचाकु व हाम्वःया नखःया संल्हू जुयाः थुकियात हाम्वः संल्हू नं धायेगु याःगु खः।
दछिया प्यंगूगु ला साउन व प्यंगूगु राशि कर्कट जुया च्वनीगु थौं दछिया झिगूगु ला माघ व झिगूगु राशि मकर जुयाच्वनी। उकिं साउन व माघ खुला खुला पानाच्वंकथं खुला न्ह्यः वा लिउ जुयाच्वनी। अथे हे साउनया संल्हू छु बार लात माघया संल्हू नं वहे बार लानाच्वनी। अथे हे वैशाख संल्हू छु बार लाःगु खः मंसीर संल्हू नं वहे बार लानाच्वनी ।

थुगुसी छक्वः धाःसा अजूचायापुक विक्रम संबत्या १ गते व इस्वी सम्बत्या १ तारिख वहे वहे बारय् लानाच्वंगु दु। गथे असोज १ गते शुक्रबार -अक्टोबर १ तारिख नं शुक्रबार। कार्तिक १ गते सोमबार - नोभम्बर १ तारिख नं सोमबार मार्गशीर्ष १ गते बुधबार - डिसेम्बर १ तारिख नं बुधबार। पुस बाहेकं जनवरी १ तारिख शनिवार लाःथें हे माघ १ गते नं शनिबार हे लाःगु दु ।

आः थुगुसी माघया संल्हू मास ला हिलीगु संल्हू जक नं मखु। ऋतु हिलीगु संल्हू व अयन हिलीगु संल्हू नं खत। गथे सूर्य धनु राशिं मकर राशी सरे जूकथं पुस मसान्तया सति माघ ला क्यंकथं मास सक्रान्ति। उकिं माघ ला व साउन ला ज्वः लाः। साउन संल्हू साउन ला, वर्षा ऋतु व दक्षिणायण अयन हिलीगु संल्हू खः। थ्व संल्हू नं च्वय्या खँझ्वः हरफ थें खः ।

आः थ्व संल्हूकुन्हु चिकुलाया ईकथं चाकु घ्यः ख्वयाः च्वनीकथं द्रब्य पदार्थ चाकु तरल वाय् द्रब्य पदार्थ घ्यः, अति चिग्वःगु कण पदार्थ हाम्वःया चाकु पाखय् ग्वः-ग्वः लाकाः तःगु तौला बाय् सिपू, हाकु हाम्वःया लड्डु व चिनी बुलाः दयेकातःगु साक्सलाकू बाय् तिलरि (चाया तःले सइगु छताजि कन्दकूल) चाकुहि, सकि थें जाःगु तरवल, सँन्या, पाहाँ चह्रेया यमितय् बूगु कचिगु लाभा घासा नयेमाः थें थ्व माघ संल्हूबलय् थिमि पलः, येँ पलः स्वयाः नं यलय् पलः नयेमाः धइगु धापू दु ।

दक्व तागत व म्ह बल्लाकेगु निंतिं आवश्यक जूगु नसा नयेगु चलन दुगु थुगु संल्हूकुन्हु स्वाकाः न्हापां घ्यः, चाकु, तरवल व बजि तयाः पितृ पन्छे जुयाच्वनी। अनं छेँ-छेँया पुजाकुथिं द्यःपिंत च्वय् थीथी वस्तु व समय् ज्वलं तयाः द्यः पुज्यानाः अर्पण छाइगु जुयाच्वनी व तत्व तयाः निसलाः व सिदा दान बीगु जुयाच्वनी ।

अले आसौच बारय् जुयाच्वंगु छेँ-छेँ बाहेक मेमेगु प्रत्येक नेवाः समाजया प्रत्येक परिवार छेँ-छेँ व नेपाली समाजया प्रत्येक परिवार छेँ-छेँ पिनि च्वय्या थीथी परिकार तयाः थःथःगु गच्छेकथं थ्व माघ संल्हू हनेगु याइ।
थ्व नखःबलय् माय्ब्वःजा थुयाः नयेगु चलन नं दु। थुकीया लिसें घ्यः, चाकु, हाम्वः, ला ख्वयेकातःगु तःखा, न्याखुना आदि नं जोरे यानाः नयेगु चलन दु। थ्व संल्हूया छु-छु वस्तुं ज्या बियाच्वनी धइगु खँया विषयसं छक्वः चर्चा यायेः-

१) चाकु गरम चीज जूगुलिं थुकिं झीगु म्ह क्वाकातइ।
२) घ्यः चिल्लो व तरल पदार्थ जूगुलिं थुकिं झीगु म्हयात न्ह्याबलें ताकत बियाच्वनी।
३) तौलाया हाम्वलं नं मुस्यां थें हे ताकत बियाच्वनी।
४) तिलौरीया चिनी चाकु थें तागत बीगु वस्तु खः।
५) तरवल सिँ च्वंगु जूगुलिं तरवल नयेबलय् झीगु म्ह नं सिँ थें बल्लाइ धकाः माघया संल्हूकुन्हु तरवल नयेगु यानातःगु खः।
६) थुगु संल्हूकुन्हु सन्या नःसा शत्रुयात पराजित याये फइ धइगु विश्वास दु।
७) पालु मसला व ल्वसा जक मखु थुकिं वाकवाक वइगु थें जाःगु झीगु म्हया ल्वय् न्हंकीगु जूगुलिं थुकुन्हु पालु नं नयेगु यानाच्वंगु दु।
८) पलः धइगु धातुया पदार्थ जूगुलिं थुकुन्हु पलः नं नयेगु याइ ।

थौंया न्हिकुन्हु मामं थः मस्तय्त छ्यं बल्लाकेमाः धकाः छ्यनय् चिकं तयेकी। बियाछ्वये धुंकूपिं म्ह्याय् मस्तय्त नखत्या नं सःताः चिकं तिकेगु ज्या जुयाच्वनी।
थ्व संल्हू नं हाम्वःग्वःछि न्हि तायाः जुयाः वं धइगु धापूकथं सुर्द्यः थासय् च्वनाः नं पूरा दक्षिणायण जुयाः भचा भचा न्हि कुहां वयाच्वंगु दु। १,२ पला न्हि कुहां वयाः नं थौंया न्हिं उत्तरायण व शिशिर ऋतुइ नं माघ नं क्यन। माघ स्नानकथं थाय् थासय् मेला नं न्ह्यानाच्वनी। गथे कि:-

१) नारायणी अञ्चलया त्रिशुली, काली गण्डकी व राप्ती खुसिया त्रिवेणी देउघाट (नारायणघाट) मेला जुइ।
२) बागमती अञ्चलया त्रिशुली व तप्दी खुसिया दोभानय् देवीघाटया मेला जुइ।
३) बागमती अञ्चलया स्वनिगः दुने बागमती खुसि व मणीमती (मनहरा) खुसिया संगमय् संखमूलय् मेला जुइ ।

More Stories Like this