पुस १ या संवैधानिक पाठ

- रत्नसंसार श्रोष्ठ

नेपाःया इतिहासय् २०१७ पुस १ गते हाकुगु न्हिकथं कायेगु याः । तत्कालिन जुजु महेन्द्रं फुक्क शक्ति थःगु ल्हातय् कयाः चुनाव त्याःम्ह सरकारयात व संसदयात भंग यानाः प्रधानमन्त्री लगायत फुक्कय्सित सैनिक हिरासतय् तःगु खः । उकियात महेन्दंया असंवैधानिक ज्या धाइ व प्रजातन्त्रया गःपः स्वयेहिला व्यूगु धाइ । आः संविधान दयेके त्यंगु दु । व परिघटना, अवलेया संवैधानिक कानुन आदिं संविधानसभाया सदस्य लगायत थुकिं नुगः क्वसायेकाः सकस्यां पाठ सयेका कायेमाः । २०१५ या संविधानया धारा ५५ सं जुजुयात संकटकाल घोषणा यायेगु लगायत संसद, सरकारी निकायय् निहित छुंनं वा फुक्क अधिकार ग्रहण यायेगु व्यवस्था दुगु खः । महेन्दं धारा ५५ छ्यलाः तत्कालिन प्रधानमन्त्री, मन्त्रीतय्त पद्च्युत याःगु जकमखु, जेलय् नं स्वथन, संसद नं भंग यात । थथ्यहे धारा ५६ अन्तर्गत संकटकाल घोषणा यात । थुगु पृष्ठभूमिइ पुस १ गतेया पलाःयात असंवैधानिक धायेत ल्वःगु अवस्था मदु । तर न्ह्यसः छु धाःसा राजनीतिककर्मितय्सं थौं संविधानया थुगु अवस्थावारे अनभिज्ञतावंश उगु ज्यायात असंवैधानिक धया जूगु दु ।

उगु संविधानया प्रस्तावनाय् जुजुयात संवैधानिक अधिकारया श्रोत मानय्याःगुया लिसें प्रजायात संविधान व्यूगु धयातःगु दु । २०१५ साल फागुन १ गते संविधान घोषणा याःसां नं उकिया नां व प्रकाशन यायेगु अवस्था जूगु धारा ७३ अले जुजुया इच्छा थ्व संविधान लागू यायेगु व्यवस्था जूगु धारा ७५ जक जारी जुइ, वंहे लागू जुल, व ल्यं धारात जुजुं चाहे जूगु न्हिंनिसें लागू जुइगु अवस्था यानातःगु खः । उगु कथं २०१६ असार ३ गते छगू तजविजी घोषणा यानाः असार १६ गते निसें ल्यं धारात प्राराम्भ जुइगु घोषणा जुजुं यात । अर्थात राणाकालय् थें महेन्द्रया हुकुमी शासन खः अवले । धारा ७४ पाखें २००७ सालया अन्तरिम विधान तत्काल खारेज याःसां नं थ्व संविधान लागू मजूनिगुलिं २०१६ असार १५ गते तक्क उगु अन्तरिम विधानहे प्रचलनय् दुगु मानय् यायेमाः । छाय् धाःसा संवैधानिक शत्यताय् देश न्ह्याइमखु । २०१५ फागुनय् खारेजी लाःगु २००७ सालया संविधानय् खक्वःतक्क महेन्द्रं संशोधन याःगु खं पुष्टी जुइ । तर थुज्वःगु हास्यास्पष्ट ज्या जुजुं स्वच्छन्द व स्वेच्छाचारीता पूर्वक याःगु यात प्रजातान्त्रिक प्रणाली कथंया कृयाकलापय् मानय् याये फैमखु । संविधान मस्यौदा कमिसनं तयार याःगु २०१५ सालया संविधान महेन्द्रं ल्यःपिं मनूतय्सं च्वकाः जुजुया इच्छाकथं घोषणा याःगु खः । अथ्यहे संसदया निब्वं पारित याःगु संविधान संशोधन विधेयक स्वीकृत यायेगु । मयायेगु स्वविवेकीय अधिकार नं धारा ५३ -२) -घ) कथं जुजुइ दुगु व धारा ७७ सं बाधा अडकाउ पयनेगु आवशाक तरिका आदेश नं जुजुं हे जारी यायेकुगु व्यवस्था दुगु खः । गुगु खारेज मजूतले संवैधानिक प्रावधानकथं मानय् यायेमाःगु व्यवस्था खः । उकिं संविधान, कानुन आदि फुक्कया श्रोत जुजु धयातःगु व अवलेया संसद, सरकार व राज्यया फुक्क अङ्गत थ्वहे संविधानय् आधारित जुयाः दयेकूगुलिं जुजुयात मिखां खँक्को अधिकार वियातःगु खः व पुस १ गतेया ज्या संविधानं व्यूगु अधिकार नाघे जुयाः याःगु खनेदु ।

व्यवस्थापिका, कार्यचालिका व न्यायपालिकाया गठन प्रजातान्त्रिक परिपाटीइ दइकि धकाः मालेगु नं समसमायिक जुइ । मन्त्रीमण्डल गठन सम्वन्धय् धारा १२ सं प्रतिनिधि सभां जुजुया स्वविवेकय् प्रधानमन्त्री लगायतया मन्त्रीतय्त नियुक्ति यायेगु व्यवस्था दुगु खः । थ्वहे धारा कथं विशेश्वर प्रसाद कोइरालाया नेतृत्वय् मन्त्रीमण्डल गठन याःगु खः । सुनां संविधानया प्रतिकुल ज्या यात धयागु जुजुयात लगय् जुल धाःसा वइत पदं चीकेगु व्यवस्था नं न्ह्यना तःगु खः । अथ्यहे संसदं पािरत विधयेकत स्वीकृत यायेगु झि मयायेगु स्वविवेकीय् अधिकार धारा ४२ कथं जुजुयाके दुगुलिं संसद नं सार्वभौमसत्ता सम्पन्न मखु । थुगु सन्दर्भय् संसदीय चुनाव वूम्ह कृष्णप्रसाद भट्टराइयात जुजुं सभामुख दयेकूम्ह खँ लुमंके वहः जू, अले धारा ५७ कथं सर्वोच्च अदालतय् न्यायाधिशतय्गु नियुक्ति, व पदमुक्तिया स्वविवेकीय अधिकार नं जुजुयाके दइगु व्यवस्था दुगुलिं न्यायपालिका गठन नं प्रजातान्त्रिक सिद्धान्तया आधारय् मजूगु प्रष्ट दु । च्वय् न्ह्यथनागु प्रावधानत ब्वनाः संविधान थुइकीपिं न्ह्याम्हय्स्यां नं थ्व खँ थुइकेफु, पाःगुया खास गुञ्जायस मदु । "पुजा" यात संविधान वीगु, थःगु अनुकुलकथं उकियात संशोधन यायेगु, बाधा-अड्काउ फ्यनेगु नामय् संविधानय् लाःथें मानय् याकेगु आदेश जारी यायेगु, संसदं पारित विधेयक नं स्वविवेकय् स्वीकृत याये धुंकाः जक ऐज जुइगु व जुजुया स्वविवेकय् गठन जुइगु कार्यपालिका व न्यायपालिका च्वनीगु व्यवस्था छुंनं कुनं प्रजातान्त्रिक मखु । उकी प्रजातन्त्रया नितिं माःगु छुंनं तत्व मदु, न सीमित प्रजातन्त्र हे दुगु खः, फगत निरंकुश राजतन्त्र दुगु खः । तर धारा ७ -ग)) राजनीतिक स्वतन्त्रताया मौलिक अधिकार अन्तर्गत राजनीतिक संघ/संस्था चायेकेगु अधिकार व्यूगुलिं थ्व व्यवस्थायात बहुदलीय निरंकुश राजतन्त्र तक्क धायेफै ।

सत्ताय् थ्यंकेगु होडवाजीइ राजनीतिक दलत उगु संविधान व उगु कथंया व्यवस्थायात प्रजातान्त्रिक मानय् यानाः चुनाव व सरकारय् सहभागी जुइत हत्थाय् चाल । गुगु संवैधानिक व्यवस्थाकथं प्रधानमन्त्री, मन्त्री आदि जुल, वहे संविधानया व्यवस्थाकथं इमित पदच्यूत याये धुंकाः जक जुजु निरंकुश जूगु व प्रजातन्त्र स्यायेगु ज्या जूगु खः । थुगु पृष्ठभूमिइ नेपाःया संवैधानिक इमितं पाठ स्यनाकायेत हे वःगु दु व दयेकेत्यंगु संविधानय् छुंनं कमिकमजोरी मदयेमा धकाः चनाखो जुइगु जरुरी दु । आः छुं नं राजनीतिककर्मि लोकतान्त्रिक मूल्यमान्यतायात मानय् मयाय्गु धारणा सार्वजनिक याःगु दु । नेपालीतय्गु भविष्यय् हानं नं लोकतन्त्र व्यागलं च्वनेमालीगु ख्याच्वः खनेदुगु दु । सञ्चार माध्यमया कथं स्वब्वय् निब्व बहुमतं संविधान संशोधन याये फै व लोकतान्त्रिक मूल्य मान्यता अपरिवर्तनीय मानय् मयाःगु खण्डय् लोकतन्त्रप्रति प्रर्वाग्रह तइगु दलं प्रचण्ड बहुमत हयाः स्वब्वय् निब्व थ्यंकीगु अवस्थाय् याउँकहे थःगुकथंया सत्ता स्थापना यायेफै । मखुसा नेपालय् लोकतन्त्र हानं कमजोर जुइ । उकिं संविधानय् थुकिया व्यवस्था जुइमाः । छुनं कारणं नेपालय् हानं लोकतन्त्र तंसा क्रान्तिइ सहादत झिंन्याद्वः नेपालीया आत्मां शान्ति काइमखु व वइगु पुस्ताया नितिं थुगु पुस्ता अभिशप्त जुइ ।

More Stories Like this