निगू समस्या निगू समाधान

- प्रा. एसडी माली

नेपालय् प्र.म.या चुनावया झ्वलय् खनेदुगु लगातारया गतिरोधयात थीथी पक्षं व्यागलं व्यागलं कथंया द्वपं वीगु यानाच्वंगु दु । माओवादीं भारत व संसदीय व्यवस्थायात थुकिया जिम्मेवार तायेकूगु दु । नेपाली कांग्रेसं नकारात्मक भूमिकाया नितिं एमाले व मधेसी जनअधिकार फोरम लगायतयात दोष व्यूगु दु, छाय् धाःसा थुपिसं चुनावया इलय् तटस्थ च्वनेगु यानावःगु दु । एमालें नेपाली कांग्रेस लगायत दलतय्त सहमतिया लँय् वनेगु नितिं असहयोगी तरिका वयाच्वंगु दु, तर सहमतीय लँपु विना नत प्रधानमन्त्रीया चुनाव जुइफु नत संविधान च्वयेगु ज्याहे । मधेसय् आधारित व चिचीधंगु दलया विचारय् स्वंगू तःधंगु दलया हुकुमी व कयेकुंगु प्रवृत्ति मुख्य रुपय् दोषी दु । नेपालय् राजनीतिक संक्रमणय् पिने तर महत्वपूर्ण पक्ष जुयाच्वंगु भारतं मेमेगु दलया दृष्टिकोणयात समर्थन याइ । व छु धाःसा माओवादीं थःगु सैन्य चरित्र त्वःते अस्वीकार यायेगु हे दकले तःधंगु पंगः जुयाच्वंगु दु । थुपिं फुक्कं दावीइ सत्यता दु तर छुंकिन नं निष्पक्ष व्याख्या धाःसा न्ह्यमब्वः । नेपाःया वर्तमान गतिरोधया ल्यूने निगू तःधंगु गाः दु, गुकिं शान्ति प्रकृयाया शुरु जुसें निसें हे उकी दुहांवंगु खः । न्हापा "न्हूगु नेपाः" या एजेण्डा व दृष्टिकोणय् दुगु विभाजन खःसा मेगु शान्ति प्रकृयायात न्ह्यःने यंकेगु जिम्मा काःगु पक्षतय्गु दथ्वी शक्ति इनाकायेगु व्यवस्था । थुपिं विभाजन उगु दलया क्वय्या तह वा राजनीतिक रुपय् सचेत नेपाली जनताया तहलय् मजुसे राजनीतिक दलया नेतृत्वया तहलय् जुइगु खः । इपिसं निगूगु जनआन्दोलनं परिकल्पना याःगु "न्हूगु नेपाः" हिंसा वा राजनीतिक द्वन्द्ववेगरहे सरकार जुइमाः धयागु चाहेजू । नेपालय् जनतां यायेकूगु खँ व राजनीतिक दलया नेतां यायेत्यंगु खँय् यक्कों तःधंगु अन्तर दु ।

थ्व सैद्धान्तिक विभाजन न्हय्गू दल व माओवादी दथ्वी गठवन्धन दयेकेगु व थुयालिपा १२ बुंदे समझदारीइ ल्हाःचिं तयेगु न्ह्यसलय् खनेदुगु खः । थ्व विभाजन अन्तरिम संविधान, विस्तृत शान्ति सम्झौता व थुयालिपाया विकासक्रमय् प्रतिविंवित जुयाः वःगु दु । संघीयतां वःगु समावेशी लोकतन्त्र, माओवादी लडाकुया समायोजन व नेपाली सेनाया लोकतान्त्रिकरण थें महत्वपूर्ण व संवेदनशील विषयलय् मतभिन्नता मदयेमा धकाः उकिया पूर्ण व्याख्या मयासे उलिहे त्वःतूगु खः । "न्हूगु नेपाः" या एजेण्डा माओवादीया एजेण्डा हे खः । जनताया व्यापक समर्थन जूगुलिं न्हय.गू दलं थुगु एजेण्डायात नाला काःगु खः, व न्हय्गू दलयाके अवले मेगु छु नं विकल्प नं मदु । छगू हठ व निरंकुश जुजुं सीमान्तकृत याःगु माओवादीया ब्वहगयाः इमिसं सत्ताया स्वांने गयेत स्वःगु खः । न्हय्गू दलया गठवन्धनया प्रमुख घटक नेपाली कांग्रेस व एमालेया न्ह्यलुवाः नेतातय्सं "न्हूगु नेपाः" या छुं पक्षत थें गणतन्त्र, समावेशी व संघीय अले समतामूलक चरित्रवारे सार्वजनिक रुपय् फरक विचाःप्वंकूगु खः । इमिसं छु खँ सीकेफूगुमदु धाःसा अप्वः ग्रामिण नेपाः, खास यानाः जनजातिया बाहुल्य दुगु पहाड व दक्षिण तराईया मनूत दनावये धुंकूगु दु । व छगू चीधंगु हिस्सा वाहेक सुंनं पुलांगु शैलीया शासन पाखे लिहां वनी मखु ।

माओवादीं थःगु पाखें "न्हूगु नेपाः" या एजेण्डा न्ह्यःने हल, तर हयेगु न्ह्यगू दल नाप वहुदलीय प्रजातन्त्रया वारे जूगु सम्झौता रणनीतिक जक खः, छाय् धाःसा इमिके मेगु विकल्पहे मदु । इमिगु राजतन्त्रीय् सत्तानाप जूगु "जनयुद्ध" गतिरोधया अवस्थाय् वयेफूगु खः व इमिसं छु महसुस यात धाःसा इपिं नत इपिं शक्तिया वलय् सत्ता कब्जा यायेफै, नत इमिसं राजतन्त्रीय सत्तायातहे त्याका सत्ताय् च्वनां च्वनेफै । उकिं इमिसं आम जनसमर्थन व अन्तराष्ट्रिय समर्थनया नितिं न्ह्यगू दलनाप मिलय् जूवःगु खः, "न्हूगु नेपाः" व सिद्धान्तया वारे माओवादी व न्ह्यगू दल दथ्वी दुगु भिन्नता, शक्ति बाँडफाँडया विषयलय् उगु मतभिन्नताया कारण झन अप्वः तःधं व तज्जाःजूगु दु । निगुलिंपक्षं जनआन्दोलन-२ या स्वामित्वय् दावी याःगु दु । इमिसं जनवादी ल्वानालिपाया शक्ति बाँडफाँडय् नापं थःगु प्रभुत्वजगय् यायेत स्वःगु दु । माओवादीया मुख्य निगू माग दु, सर्वदलीय गोल मेच सम्मेलन व प्रतक्ष निर्वाचितसंविधानसभा, तर न्ह्यगूदल संसदया पुनस्र्थापना यायेकूगु खः, गुकियात माओवादीं समर्थन याःमाः सहमति जूगु खः । गवले माओवादी अन्तरिम सरकारय् दुहां वन, अवले मुख्य मन्त्रालय एमाले व कांग्रेसं कयाः इमित सहायक शक्तिया रुपय् जक थाय् व्यूगु खः । गुलित धाःसा राजदूत व निजामति क्षेत्रतय्त नियुक्तिइ नापं माओवादीयात म्हो जक अवसर व्यूगु खः, गुकिं इमित दवाव व हिंसाय् भर परे जुइत वाध्य यात। संविधानसभाया चुनावलिपा शक्ति बाँडफाँड गम्भीर रुपय् भंग जुइगु दिशापाखे न्ह्याः वन, गुकी माओवादी लगायत छुंनं दल अपेक्षायाःथे भूमिका म्हिते मफुत । गिरिजाप्रसादयात राष्ट्रपति ल्यज्याय् ग्वाहालि यायेगु व रक्षा मन्त्रालय कांग्रेसयात वीगु न्ह्यसलय् मतभिन्नता जुइवं जनआन्दोलन-२ या नेतृत्व याःगु गठवन्धनयात धक्का लात । लिच्वः कांग्रेसं माओवादीयात सत्ता लःल्हायेत प्यला काल व वं प्रतिपक्षय् च्वनेगु निर्णय यात । थ्व वहुमतीय बाहुल्यया प्रजातान्त्रिक सिद्धान्तया विरुद्ध खःसा अन्तरिम संविधानं परिकल्पना याःगु सहमतीय सरकारया भावनाया नं अःखः खः । माओवादी राजनीतिक शक्तिया प्रजातान्त्रिक संरचना दुने च्वनाः उकियात न्ह्याकेगु न्ह्यसलय् अपरियक्व खनेदु । थ्व खँ वं याःगु सेना प्रमुखयात वरखास्त यायेगु निर्णयनं क्यनी । छदँ न्हयः निसें छगू प्रमुख दल माओवादीया सरकारय् सहभागिता मजुइगु न शक्ति बाँडफाँडया प्रजातान्त्रिक सिद्धान्तयात नाला मकाःगु प्रष्ट जुइ ।

थ्व मगाः मचाः फुक्क दलय् खनेदु। थ्व प्रत्येक दलया अन्तरिम शक्ति संघर्ष व सैद्धान्तिक विभाजनं इमिगु दुने कमजोरीयात नापं पिने हःगु दु । प्रत्येक दल दुने दुगु कमजोरीयात नापं पिने हःगु दु । प्रत्येक दल दुने दुगु आन्तरिक विभाजनं नेपाःया राजनीतिक संरचनाय् राष्ट्रिय सहमति व प्रधानमन्त्री ल्यज्याय् नापं अलमलय् याःगु दु । थ्व सरकारयात चीकेगु निगू तरिका दु । छगू प्रजातान्त्रिक सिद्धान्तकथं शक्ति बाँडफाँडया व्यवस्थायात हानं परिभाषित यायेगु व हानं सैद्धान्तिक सहमतिया वातावरण दयेकेगु । एमालेया लिपांगु प्रस्ताव एकदमै अपूर्ण दु तर व थुगु दिशाय् छगू इमान्दार कुतः खः । झीसं आसा याये, झि दलत उगु दिशापाखे फहीली । मेगु उपाय अप्वःगु विभाजन दथ्वीया धु्रवीकरणयात अझ धनी भुत दयेकेगु खः । व माओवादी व मेमेगु दलतय्गु दथ्वी जक मखु, प्रत्येक दलदुने याकेमाः । माओवादीया सतक निसे सदन तक्क आन्दोलन व मेमेगु दलया माओवादी नेतृत्वया सरकार स्वकार्य मजुइगु धापू उगु दिशापाखे न्ह्याःगु पलाः खः, तर थ्व अवस्था धाःसा अशान्ति व अन्यौलया नितिं बांलाःगु अवस्था खः, गुकिं नेपाः व नेपालीयात हानी याइगु तत्वयात जक फाइदा जुइ । राजनीतिक धु्रवीकरण व विभाजनं दना वःगु अस्थिरतायात नत राष्ट्रपतीय शासनं सुल्झय् याइ नत सेनाया सत्ता कब्जांहे । नेपाःयात थुज्वःगु अवस्थां छुंनं देशं, भारतं नं उद्धार यायेफै मखु । आशा याये नेपाःया नेतात सहमतिया न्हूगु लँ मालेगु हाथ्या नापं ल्वायेत ताःलाइ ।

More Stories Like this