मधेशी व नेवाःया समस्या छगू हे

शाक्य राजा

नेपाः राष्ट्रिय पार्टीया ज्याकुथी मधेशी जनअधिकार फोरमया नायः उपेन्द्र यादव सहित रामसहाय प्रसाद यादव, रत्नेश्वरलाल कायष्ठ व अर्जुन थापापिं नाप जूगु अन्तर्क्रियाय् राजनैतिक रुपं नेवाः व मधेशीतय्गु समस्या ज्वःलाःगु खँय् सहलह जुल। मधेशीत नं जातीय भाषिक रुपं यक्व शोषित पीडित जूगुलिं थौं मधेशीत छगू मधेश छगू प्रदेशया नारा ज्वनाः कुहां वयेमाःगु खँ मधेशी नेतातय्सं स्पष्ट यात। विशेष यानाःअन्तर्क्रियाय् छगू मधेश छगू प्रदेश अथवा भौगोलिक सीमांकन लिपा माःकथं अथवा प्राविधिक कथं गथे जुइमाः धइगु सहलह यानाः ज्यंके जिउ, दकलय् न्हापां संघीयता व गणतन्त्र निं सुनिश्चित यायेमाःगु मधेशी जनअधिकार फोरमया आजु खः धइगु स्पष्ट यायेत स्वःगु दु ।

राजनैतिक दवाव समूह निसें मधेशवादी पार्टी तक:
आः दुगु दक्व मधेशी पार्टीया नेतात स्वत धाःसा म्हिगः कांग्रेस एमाले व माओवादी नापं थीथी पार्टीया नेता कार्यकर्तात हे खः। दक्व धइथें ततःधंगु पार्टीया नेतात स्वत धाःसा पहाडी, ब्राम्हण व क्षेत्रीतय्गु वर्चश्व नापं राष्ट्रियताया नामय् छगू भाषा खस भाषा, छगू जाति ब्र्राम्हण व छगू वसः लंसुरुवाः लादे याःगुया हुनि हे दक्व मधेशी नेता कार्यकर्तात ब्राम्हणवादी पार्टी त्वःताः मधेशीतय्गु थःगु हे पार्टी स्वंगु खः ।

नेपाःया शाहकालीन राजनीतिक विकासक्रम स्वत धाःसा थन एकात्मक व राजतन्त्रतात्मक केन्द्रिकृत शासण प्रणाली दुगु खः। राजतन्त्र मदयेधुकाः नं शासन पद्धति केन्द्रिकृत अथवा राजधानी केन्द्रित जुयाच्वंगु झीसं भोगे यानाच्वनागु हे दु। राज्यया स्रोत साधन परिचालन सीमित समुदायपाखें उपयोग व उपभोग जुयाच्वंगु नं खना हे च्वंगु दु। छगू भाषा, छगू जाति व राज्यया स्रोत साधनय् थःगु जक एकाधिकार याना तयेगु साम्प्रदायिक, संकिर्ण व सामन्ती शोच पृथ्वी नारायण शाहया पालंनिसें गणतन्त्र नेपाःया ततःधंगु पार्टीया नेतातय्के नं छुं हे मपाःगुलिं दकलय् न्हापां राजनैतिक दवाब बीया नितिं मधेशीत संगठित जूगु खः ।

जब अन्तरिम संविधानया मस्यौदा तयार जुल उकी गणतन्त्र नं उल्लेख मजू, संघीयता नं गनं हे उल्लेख मजू। थ्व हे कारणं मधेशय् आन्दोलन जुल। गुकिया उपलब्धी नेपाःया अन्तरिम संविधानय् गणतन्त्र व संघीयता उल्लेख याये फत। व इलय् नेपाःया ततःधंगु पार्टी कांग्रेस, एमाले व माओवादीया पार्टीगत मनसाय संघीयता मखु धइगु स्पष्ट जुया बिल। थ्वहे कारणं छगू जातिया राजनैतिक यकःतिया विरोधय् समानुपातिक नापं राजधानी केन्द्रित राज्य ब्यवस्थायात हीकाः संघीय शासन पद्धति व गणतन्त्र संस्थागत यायेत मधेशीतय्गु राजनैतिक दवाव समूहं पार्टीया रुप काःवंगु खः ।

संघीयताया आवश्यकता:
नेपाःया भौगोलिक बनोट, जातीय विविधता, बहुभाषी व बहुसंस्कृति नेपाःया मौलिक विशेषता खः। थ्व बिविधताया पहिचान ल्यंका तयेत व नेपाःया जनजाति, मधेशी व दलिततय् नं राज्य संचालनय् समानुपातिक सहभागिता सुनिश्चित यायेत नेपाः संघीय प्रणालीइ वनेमाःगु अति आवश्यक जू। राजतन्त्र न्हनेधुंकाः नं नेपाःया शासन प्रणाली राजधानी केन्द्रित केन्द्रीय शासनयात हे निरन्तरता बीगु कथं संघीयताया खँय् पार्टीत स्पष्ट मजू ।

नेपाःया शासण प्रणाली राजधानी केन्द्रित केन्द्रिकृत खःसां स्वनिगःबासी आदिवासी नेवाःत राज्यसत्ताय् गनं नं सहभागी मदु। नेवाःत राज्यया स्रोत साधनया अधिकारपाखें छखे लानाच्वंगु दु। राजधानीया भूमिपुत्र नेवाःत जातीय व भाषिकरुपं उत्पीडनय् लानाच्वंगु, राज्यय् छगू जातिया जक एकाधिकार ल्यंका तयेगु कुनियत खः। नेपाःया तराई लागाय् बसोवास यानावयाच्वंपिं मधेशीत नेपाःया भूमि च्वनावयाच्वंपिं खः तर तराईया भूमिपुत्र तराइवासी नेपाःमि खः लाकि मखु? उपेन्द्र यादवपिनि पीडा नं इमित नेपाःया नागरिक खः धइगु अनुभूति गबलें हे जुइ मफुत। अय् जूगुलिं जातीय, भाषिक उत्पीडनय् लानाच्वंपिं दक्व जनजाति, मधेशी व दलिततय्गु समानुपातिक राज्य स्रोतया अधिकार प्राप्त यायेगु लँपु धइगु हे संघीय ब्यवस्था खः ।

आःनं नेपाःया दक्व नागरिक राज्यया मूलधारय् थ्यनीगु राजनैतिक ब्यवस्था हये मफुत धाःसा नेपाः गबलें हे शान्त जुइ मखु। नेपाःया दक्व जनतायात समानुपातिक राजनैतिक अधिकार बी मफुत धाःसा नेपाःया अस्तित्व हे तनावनीगु अवस्था वयेफु। तर कांग्रेस, एमाले, माओवादी व धर्म निरपेक्ष नापं संघीयता विरोधी पार्टीतय्गु थौंतकया पलाः राज्यशक्तिपाखें विभेदय् लानाच्वंपिंत मूलधारय् महयेगु रणनीति स्पष्ट खनेदु ।

मधेशी व नेवाः समस्या:
मधेशी पार्टी माओवादी, कांग्रेस व एमाले धुंकाः प्यंगूगु राजनैतिक शक्ति कथं नेपाःया राजनीतिइ स्थापित जूगु दु। नेपाःया अन्तरिम संबिधानय् संघीय व गणतन्त्र धकाः च्वयेत बाध्य जूगु मधेशी आन्दोलनया हे उपलब्धी खः। तर मधेशी पार्टी स्वंगु गुलिचां मदुवं थःथवय् कुचा कुचा दलावन। उपेन्द्र यादवया बिचाः कथं मधेशीत राजनैतिक रुपं थःपिं हे नेतृत्वय् वयेगु पलाः नकतिनि छिउगु खः। राजनीति यानामच्वंगुलिं चिचीधंगु असन्तोष व ब्यक्तिगत मान प्रतिष्ठाया अहंकारं यानाः नकतिनि स्वंगु मधेशी पार्टीत कुचा दलाच्वंगु खः। मधेशीतय्के थवंथवय् चित्त बुझे मजूगु खँय् अन्तर संघर्ष यायेगु संस्कार हे मदु धायेमाः। थःथवय् जक ल्वानाः कतःयात फाइदा जुइगु ज्या यानाच्वंगु वाःमचाः। थ्व संस्कार मधेशीतय् जक मखु नेवाःत नं अथेहे खः धइगु उपेन्द्र यादवं न्यनातःगु जुयाच्वन। अय् जुयाः वय्कलं धयादी, मधेशी व नेवाःतय्गु समस्यानं ज्वः लाः। थःथ मिले जुयाः च्वने मफुगु नं उथें खः ।

थःगु हे समुदाय वा जातिया न्ह्याक्व हे पुलांम्ह नेता जूसां थःगु जाति, भाषाया अधिकारया निंतिं जीवन हे पानाः नेतृत्व कयाच्वंपिं झी अग्रजतय्त झीसं हनेमाः धइगु मनय् नं मदु अनुशासित नं मजू। छुं छगू खँयात तर्क बियाः मिले मजू धाल कि थः नेतायात हे कुंखिनेगु बानी दु अले तुरन्त हे छखे च्वनेगु भावना दु। तर छम्ह नकतिनिया गैर मधेशी वा गैर नेवाः कार्यकर्तां न्ह्यागु याःसां, झीगु विरोधय् न्ह्याक्व हे षडयन्त्र याःसां छसः हे तये मफुगु च्यःबुद्धि नेवाः जक मखु मधेशीतय्के नं दु खनिं। यादवया थ्व धापुती धाःसा यक्व हे सत्यता दु ।

उपेन्द्र यादवया राजनीति कम्युनिष्ट कार्यकर्ता जुयाः शुरु जूगु खः। व इलय् उपेन्द्रया राजनैतिक गुरु धइम्ह पुष्पलाल खः। नेपाःया कम्युनिष्ट पार्टीया संस्थापक पुष्पलाल व मेम्ह प्रभावशाली कम्युनिष्ट नेता तुल्सिलाल मिले जुइ मफुगु, नेतृत्व यायेमाल कि न्ह्याबले थः चिलाः मेपिंत न्ह्यःने तयेगु, चिचीधंगु खँय् थवंथवय् बिश्वास मयायेगु व नापं मच्वनेगु संस्कार मधेशीतय्के नं दुगु जुयाः मधेशीत छथाय् च्वनेमफुगु वय्कःया बिचाः दु ।

तराईया मधेशी व नेवाःतय्गु मुद्दा छगू हे, पीडा नं अथे हे, आन्दोलनया लक्ष्य नं समान, अय् जूगुलिं स्वनिगःया नेवाः व तराईया मधेशी मिले जुयाः आन्दोलन यात धाःसा नेपाःया राजनैतिक नक्सा हे हीके फइ। तर नेवाःतय्गु स्वशासन सहित नेवाः प्रदेश व तराईलय् मधेशीतय्गु स्वायत्त राज्य दयेके माली धकाः हे संघीयताया सवालय् नेपाःया मू मू पार्टीतय्सं अलमल यानाच्वंगु दु ।

More Stories Like this

जातीय संघीयताया खँय् नेमकिपा
प्राडो, पाजेरो ब्वाकेगु ख्यः मखु
राष्ट्रपति प्रणाली बारे विवाद
नेवाःतय्त जागृत याइगु 'नेपाःमिया नुगः सः'
खँ स्वनिगःया