राष्ट्रिय जनगणनाय् झीगु सरोकार
मिङ्मा छिरिङ शेर्पा
नेपालय् वि.सं. १९६८ (ई.१९११) निसें जनगणना सुरु जुयाः झिदँय् छकः जनगणना कायेगु याःगु खःसा आः थ्वहे वइगु २०६८ सालय् सच्छिदँ क्यनीगु जूगुलिं थुकियात विशेष महत्व बीत्यंगु खः ।
वि.सं.१९६८ निसें १९९८ तक नेपाःया जनगणना मनूया गणनाया रुपय् जक सीमित जूगु खः तर प्रजातन्त्र शुरु जुइधुंकाः आधुनिक प्रविधि छ्यलाः थीथी पक्षत समावेश यायां अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्ड कथं तयार यायेगु कुतः याना वयाच्वंगु दु। देय्या हरेक छेँय्छेँय् वनाः हरेक परिवार, व्यक्तिया गणना यानाः विवरण मुंकाः तथ्यांक तयार यायेगु हे थुकिया मुख्य उद्देश्य व कार्यक्रम खः ।
जनगणनां तयार याःगु तथ्यांकया आधारय् हे निर्वाचन क्षेत्र, संसदय् प्रतिनिधि जुइगु विधायक संख्या व आः वइगु संविधानय् स्वायत्त प्रदेशया लागि आधार, भाषा संस्कृति विकास बारे थःगु माग दाबीया पुष्टि, संरक्षण व विकासय् जुइगु कार्यक्रमय् भूमिका व अन्य अधिकारया आधार व क्षेत्र म्हसीकेगु लागिं तथ्यांकया मू भूमिका दइ। जनगणनाया हे आधारय् आर्थिक तथा सामाजिक विकासया योजना तर्जुमा याइ ।
झीगु दायित्व जनगणनाया ज्या निश्चित समय व अवधिइ सिधयेकेगु जूगुलिं उगु उद्देश्य पूर्तिया लागिं झीगु प्रभावकारी भूमिका दयेमाः। थ्व अवधिइ झीपिं सतर्क जुइ मफुत धाःसा थुकिं झीत नकारात्मक लिच्वः लाकी।
थुकथं झिदँया जनगणनाय् प्रत्यक्ष संकलन याइगु तथ्यांकयात प्राइमरी डाटा धाइ व थुकि डाटा गलत कथं संकलन जुल धाःसा लिच्वः नं गलत हे पिहांवइ। थुगु हे तथ्यांकया आधारय् योजना तर्जुमा यायेबलय् उगु विश्लेषित तथ्यांकयात सकेन्डरी डाटा धाइ। प्रत्यक्ष संकलन जुयाः विश्लेषण जूगु तथ्यांकयात हे आधिकारिक तथ्यांक माने याइ। थुकिं जुइगु नकारात्मक लिच्वः बारे हाथ्या बी थाकुइ। राष्ट्रिय योजना आयोगं थ्व कार्यक्रमया विवरण सार्वजनिक याइ। उगु ज्याझ्वः २०६८ शुरु अवधी हे तथ्यांक अधिकृतयाके स्वापू तयाः प्रस्तुत फर्म बांलाक बुझे यानाः थःपिंसं भरे यायेगु उचित जुइ ।
उगु अवधी थः अनिवार्य रुपं उपस्थित जुयाः परिवारया मेपिं दुजःतय्त थुकिया महत्व थुइकाः सतर्क यायेगु ज्या याये माली। थ्व झीगु कर्तव्य नं खः ।
आः वइगु जनगणनाय् प्रयोग जुइगु विधि, प्रविधि साधारणतया निताजि जुइ:
१) डि फ्याक्टो - सु गन दु अन हे
२) डि ज्युरे - कानूनी बसोबास
नेपालय् २०१० न्ह्यःने मोडिफाइड डि-ज्युरे विधि गुकिं अधिकतम बसोबास याःगु थासं गणना याइ। ६ महिना सिबें अप्वः विदेशय् च्वंपिंत अनुपस्थित जूगु हिसाबय् तइ। आःयागु जनगणनाय् निगू प्रश्नावली प्रयोग यायेत्यंगु खनेदु।जनगणनाय् आधुनिक प्रविधि जिमिएस प्रयोग जुइ धकाः पत्रिकाय् छापे जूगु खना ।
जनशक्तिया हकय् जिल्ला जनगणना अधिकृत, इलाका सुपरिवेक्षण व गणना सुपरिवेक्षण यानाः स्वंगू तहया व्यवस्थापन जुइ। थुगु फुक्क विवरण पत्रपत्रिका, रेडियो, टिभी आदिं नं प्रचार प्रसार जुइ ।
थ्व विषयय् झी अभिभावकत जिम्मेवारपूर्वक पेश जुयाः फुकसित सतर्क यायेगु ज्या यायेमाः मखुसा गलत वा अनुचित व अनुपस्थित तथ्यांकं झीगु स्वायत्त प्रदेशया मुद्दा हे छखे छखे लाइ। आःयागुगु संक्रमणकालय् चीधंगु गल्तिं हे भविष्य अन्धकार जुइफु ।
थ्वहे सन्दर्भय् छगू पुलांगु अनुभव न्ह्यब्वये। २०२८ या जनगणना जूबलय् तथ्यांक कायेत छगू गणक पुचः जिमिगु छेँ बसन्तपुरय् वःगु खः। फर्म भरे यात। जिं उलि ध्यान मबिया तर जिमि ततां फर्म कयाः स्वःबलय् जिमित हिन्दू धर्मावलम्बी व नेपाली भाषी धकाः उल्लेख याना तल। ततां जिपिं निम्ह दाजुकिजायात बुद्धिष्ट व शेर्पा मातृभाषा धकाः सच्चे यानाः च्वकल। लिपा न्यनास्वःबलय् बुद्धिष्ट धइगु हिन्दू हे खः, बुद्ध नं विष्णुया हे अवतार खः धकाः तर्क तल। अथे हे छक्वः नेपाल आदिवासी जनजाति महासंघया बैठकय् मिथ्यांकया खँ कयाः छलफल जूबलय् डा. हर्क गुरुङं झी थः दाजुकिजा गम्भीर मजूगुलिं समस्या वःगु व मेगु जनगणना मजूतले थ्वहे मिथ्यांक आधिकारिक तथ्यांक खः धयादिल।
नेपालं तयार जुइगु केन्द्रीय तथ्यांक विभागया तथ्यांक मध्ये कृषि, उद्योग, पर्यटन, स्वास्थ्य, यातायात, संचार, शिक्षा, वन, उर्जा, जलस्रोत, वाणिज्य व आर्थिक क्षेत्रया तथ्यांक छुं त्रुटि जूगु जूसां स्तरीय हे माने यायेमाः। तर जनसंख्याया तथ्यांक शुरुंनिसें हे त्रुटिपूर्ण जुया वयाच्वंगु दु ।
दकलय् न्हापां नेपालय् ९० प्रतिशत हिन्दू दु धकाः हिन्दू राज्यया घोषणा यानातःगु हे गलत दु। ९० प्रतिशत हिन्दू जूसा बुद्धिष्ट, मुस्लिम, ईसाई, बोन, किराँत धर्म १० प्रतिशत जक दइ? अधिकांश आदिवासी जनजाति व येँया अधिकांश नेवाः हिन्दू मखु। सन् २००१ या तथ्यांकय् हे गैरहिन्दूया जनसंख्या लगभग ४४ लाख उल्लेख जूगु दु, गुगु कूल जनसंख्याया २० प्रतिशत जू वइ तर उगु तथ्यांक तक नं विश्वसनीय खने मदु ।
More Stories Like this
जातीय संघीयताया खँय् नेमकिपाप्राडो, पाजेरो ब्वाकेगु ख्यः मखु
राष्ट्रपति प्रणाली बारे विवाद
नेवाःतय्त जागृत याइगु 'नेपाःमिया नुगः सः'
खँ स्वनिगःया