अनमिनयात छाय् लिनाच्वंगु ?

- सुशील गौतम

देशया शान्ति प्रकृया तसकं ग्यानापुया च्वंगु दु । उलि जक मखु, महिनौ वनं नं सरकार गठन जूगु दु, नत संविधानसभा हे न्ह्यानाच्वंगु दु । देशया प्रमुख राजनीतिक शक्तित विशेष यानाः विस्तृत शान्ति सम्झौताय् ल्हाःचिं तःपिं तत्कालिन राज्यया प्रतिनिधित्व याइगु संसदीय दलत व मेगु हस्ताक्षरकारी शक्ति माओवादी दथ्वी अविश्वास झनझन अप्वःगु दु । थ्वहे मौकाय् मुलुकया राजनीति, अर्थनीति, सुरक्षा नीति लगायत फुक्क क्षेत्रय् थःगु एक्लौटी प्रभुत्वयात थप विस्तार यायेत भारत नाङ्गो रुपय् लगय् जुया च्वंगु दु । छख्य नेपाःया राजनीतिइ थःयात अन्ध समर्थन मयाइगु शक्तियात भारतं स्वयेे ययेका च्वंगु मदु धयागु दुसा मेख्य नेपाःया शान्ति प्रकृया लगायत छुंनं विषयलय् थःम्हं वाहेक विदेशी राष्ट्र वा अन्तर्राष्ट्रिय संस्थां जायज चासो तःगु नापं वइत सह्य जुया च्वंगु मदु । थुपिं फुक्कं आन्तरिक व बाह्य परिदृश्यं नेपाःया शान्ति प्रकृया लगायत राजनीतिक गतिरोध झनझन गम्भीर जुयाःवनाच्वंगु दु ।

थुज्वःगु विषय व संवेदनशील अवस्थाय् नेपाःया सत्ताय् च्वनीपिंसं नेपाःया शान्ति प्रकृयायात अनुगमन यायेत नेपाल सरकार व तत्कालिन विद्रोही माओवादीया इनापय् वःगु संयुक्त राष्ट्रसंघीय राजनीतिक मिसन -अनमिन) लिहां वनीगु न्हि ल्याः खानाच्वंगु दु । इमिगु भाषण, वक्तव्य न्यंनेबलय् थथ्य तायेदु, झीगु राष्ट्रिय समस्या शान्ति, संविधान, सरकार, जनजीविका राष्ट्रिय स्वाधिनता छुंनं मखु । झीगु मू समस्या धयागु अनमिन खः धयाच्वंगु दु इमिसं । न्यनेवलय् न्हिलेमास्ति वइ । विचाः यायेबलय् कपाः स्याइ । थुइवं आत्मघाटी थें च्वनी, थ्व न्हूगु कासा नं मखु । अनमिनयात थनं पितिना छ्वयेत विगतंनिसे छुं राजनीतिक शक्तितय्सं सामान्य सुझवुझ दुम्ह मनू नं नापं पत्या याये मफुगु फतुर अनमिनयात पाल्हायेगु यानावःगु दु । अनमिनया प्रभुत्व दुगु राष्ट्रसंघं छ्वयाहःगु पुचः अनमिनयात 'माओवादी समर्थक' तकं धायेगु यात । थथ्यहे अनमिनयात तसकं न्यून म्याण्डेट व्यूगु खँयात मस्यू पहः छु यानाः फुक्क खँ मथूपिं आम नेपाःमि जनताय् भ्रम न्यंकेत शान्ति प्रकृयाया फुक्क समस्याया जिम्मेवारी अनमिनयात बिल, बियाः वयाच्वंगु दु ।

लोमंकेहे मज्यूगु खँ छु खःले धाःसा थ्व फुक्क कुप्रचार योजनाबद्ध खः, व उकिया छगू जक उद्देश्य शक्ति प्रकृयाय् गम्भीर गतिरोध जुयाच्वंसां नं अनमिनयात नेपालं पितछ्वयेगु हे खः । आः नं उज्वःगु कुप्रचार जुयाहे च्वंगु दु । प्रधानमन्त्री नेपालं माओवादी ध्यबा नयेत अनमिन तयातय्त चाहे जुयाच्वंगु धयाच्वंगु दु । सञ्चार मन्त्री नेपाली सेनायात निगरानीइ मच्वनीगु सर्तय् अनमिनया वारे विचाः यायेफैगु धयाच्वंगु दु । अनमिन च्वनाः माओवादी सेनां तलव नयेगु, मन्तकि नयेमखनीगु मखु । अले तलव व अनमिनया स्वापू छु दु ? नेपाली सेनायात ल्वाभः न्यायेगु, सैन्य भर्ना यायेगु, लोकतन्त्रीकरण मयायेगु, शान्ति सम्झौताया फुक्क प्रावधानं मुक्त यानाः शक्तिप्रकृयायात धरापय् तक्क लाकेगु खःसा अनमिन तयेबीगु मखुसा मवीगु धयागु विचारया ल्यूने तर्क वा मनसाय छु खः ? फुक्कं प्रस्त दु । उकिसनं नेपाःया सामरिक क्षेत्रय् भारतीय हस्तक्षेपयात निर्बाध दयेकेगु सोचं प्रेरित जुयाः अनमिनयात लित्तुलीत स्वःगु धयागु खँ प्रस्ट दु ।

विगतया युद्धरत पक्ष -राज्य-नेपाली सेना) व माओवादी -जनमुक्ति सेना) दथ्वीया शान्तिप्रकृयाया अनुगमन देश दुनेया छुनं निकाय सम्भव मखनेवं निश्पक्ष स्वंंंगूगु पक्षया रुपय् नेपालं अनमिनयात आमन्त्रण याःगु खः । भारतं उगु जिम्मेवारी थःम्हं पूवंकेत अतिकं उत्सुक खनेदु । उकिं अन्तिम इलय् तक्क वइगु कुतः अनमिन नेपालय् मवयेमा अर्थात नेपाःया शान्ति प्रकृयाय् थःगु एकाधिकार वा फुक्क प्रमुख कायम जुइमा धकाः चाहे जू । अथ्यला नेपाली कांग्रेसया नेता व तत्कालिन प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइराला व माओवादी अध्यक्ष प्रचण्ड लगायत उच्च नेतृत्वं शान्ति प्रकृया अनुगमन यायेगु अतिकं गम्भीर व सम्वेदनशील विषयलय् छुं नं छगू राष्ट्रया प्रभुत्वय् वनेगु तसकं ग्यानापु । सर्वमान्य अन्तर्राष्ट्रिय संस्था संयुक्त राष्ट्रसंघयात सःतेगु खँय् दृढ जुइवं अनमिनयात सीमित कार्याधिकार बीगु सर्तय भारत सहमत जूगु खः । आः नेपाली सेनायात अनुमान मयायेगु शर्तय् अनमिनयात तयेगु सः गथ्य तायेदत, उकि ल्यूने अनमिनयात चीकेगु मखुसे पंगु यानाः तयाः तयेगु मनसाय खनेदु । थ्व दिल्लीया 'ग्राइन डिजाइन' या छगू प्रतिविम्व जक खः ।

आःया देशया स्थिति द्वन्द्व अन्त जूगु स्थिति मखु, सशस्त्र युद्धया अन्त जुइ धुंकूगु स्थितिइ जक खः । शान्ति प्रकृया लगायत संक्रमणकालिन व्यवस्थापनय् झीगु स्थिति झन् हे निराशाजनक दु । चीधंगु कमजोरीं यानाः छगू फिलिङ्गो वन च्याकाः सिङ्गो शान्ति प्रकृयाय् धरापय् लायेफु । युद्ध सरकारया मानसिकता क्ववुया, सेनायात हतियार आपूर्तिया नामय् नेपाली जनताया चःतिं मुंकूगु राजस्वयात लुटय् यानाः कमिशन नये पल्कय् थुपिं, सेनाया पुनर्संरचना व लोकतान्त्रिकरणलिपा थः दनेगु अन्तिम जमिन नं अन्त जुइगु ख्याच्वलं ग्याःपिं व थःगु छें च्याकाः जूसां नं दक्षिणया तःधिकःम्ह दाजुयात लुमकाबीत स्वइपिं शक्तित छुं नं उपविनेश शक्तियात लित्तु लियाः अनमिनयात पित छ्वयेगु धकाः लुमंका च्वंगु दु । पिया च्वंगु दु । अनमिनलिपा नेपाःया शान्ति प्रकृयाया अनुगमन सुनां याइ ? छुं नं योजना मदु । दलतय्गु दथ्वी विवाद चर्केय् जूगु दु । उकिं नेपाःया शान्तिप्रकृयाय् थःगु एकलौटी प्रभुत्व कायम यायेत स्वइम्ह भारत सुरक्षा परिषद् स्थाइ सदस्य जुइगुलि ब्वनाच्वंगु दु । थुज्वःगु इलय् अनमिनयात लित छ्वयेगु धयागु अन्तर्राष्ट्रिय शक्ति सन्तुलनय् नेपाःया सन्दर्भय् भारतया एकाधिकार पूर्ण प्रभुत्व क्वातुइकेगु खः, भुमिका प्रतक्ष नकारात्मक असर मुलुकया सार्वभौमिकताय् लाइगु नं निश्चित दु ।

More Stories Like this