उदाय् जातिया निदँ बुन्हि

रत्नतारा ताम्राकार

तिथिकथं मचा निदँ दत कि निदँ बुन्हि हनेगु चलन दु। मचा दछि क्यंसां निदँ मदयेकं जन्मन्हि याये मजिउ धाइ। निदँ बुन्हि धकाः मचा जंक्व धुंकाः न्हापांखुसि जन्मन्हि माने याइगुलिं भव्यकथं हनीगु परम्परा दु ।

मचाया निदँ बुन्हि हनेगु झ्वलय् सुथय् मचायात ग्वःजा धुनं ख्वाः सिकेगु, चोखोगु वसः पुंकेगु व मचायात सगं बीम्हेसिनं नं खौ भ्याः कयाः म्वः ल्हुयाः चोखो वसः पुनेगु याइ। सुथय् सगं बी न्ह्यः तःधिकःपिनि जन्मन्हि याइबलय् थें जाकि, ध्यबा, हाम्वः, चाकु दुगु यःमरि भागि याकाः मेगु पूजा ज्वलं तयाः थःपिनि जन्मन्हिबलय् देगुद्यः, आगंद्यः, गणेद्यः आदि गनं गनं द्यइके वनेगु चलन दु, अन अन मचाया ताःआयु व आरोग्यया कामना यासें दशा फाया वनेमा धकाः द्यइके छ्वयेगु याइ ।

द्यइके वनेगु ज्या क्वचालकि सगं बीगु ज्या न्ह्याकी। सगं बीगु थासय् बँ थिलाः चोखो याइ। मचायात पूर्व स्वकाः फ्यतुकी। जवय् सुकुन्दा च्याकाः बँय् लप्ते लानाः ल्हातय् स्वांसिन्हः बियाः गणेद्यः व च्वय् सुर्द्यः आदि लुमंकाः पूजा याये धुंकाः नकिं जूम्हं मचायात धौ सगं नापं दक्षिणा तयाः वसः, फलफूल लःल्हानाः बी व योमरि माःनं क्वखायेकी। नेवाःतय् यःमरियात लक्षणया रुपय् कायेगु यानातःगु दु। निदँ बुन्हिबलय् यःमरि क्वखायेकेगु धकाः जत्र छगू जवंखवं न्यागः आखय् तयाः दयेका तःगु यःमरि निग्वः ल्वंचामरि निग्वः व भिंपू निग्वः तयाः माःहनाः क्वखायेकेगु चलन दु। थुज्वःगु माःहनातःगु यःमरिमाः क्वखायेकेधुंकाः हाम्वः व चाकु तयाः दयेकाःतःगु चिचीग्वःगु यःमरि निग्वः व ल्ह्वंचामरि छगः तयाः स्वां, जाकि तयाः मचायात स्वक्वः तक सिफलं लुइगु चलन दु। थथे सिफलं लुना तःगु फुक्क मुनाः धौबजि नापं बीगु याइ। थौंकन्हय् न्हापाथें धौबजि काः वइपिं मदुगुलिं गुलिसिनं पिखालखुइ तया बीसा गुलिसिनं फ्वगिंतय्त बिया छ्वइ। दछियंकं भिं जुइमा, दशा फाया वनेमा धकाः जन्मन्हि कुन्हु धौबजि इनेगु चलन यानातःगु खः ।

निदँ बुन्हिनिसें मचाया जन्मन्हि दँय्दसं हनीगु याःसां स्वदँ दइबलय् छक्वः जन्मन्हि याइ मखु। प्यदँनिसें हाकनं दँय्दसं त्वाः मदयेक जन्मन्हि याइ। मचायात निदँनिसें झिंनिदँतक दँया ल्याखं यःमरिमाः क्वखायेकेगु चलन दु। बिजोरय् धाःसा थुकथं यःमरिमाः क्वखायेकी मखु, जन्मन्हि जक हनी। तर उदाय्तय् परम्पराकथं निदँ व प्यदँ जन्मन्हिबलय् जक यःमरि क्वखायेकी ।

निदँ बुन्हिबलय् छेँया म्ह्याय्मस्त, भिनामस्त जक सःताः क्वचायेकीपिं नं दु। गुम्ह गुम्हसिया न्हापांम्ह मचा काय्मचा वा म्ह्याय्मचा न्ह्याम्ह जूसां म्ह्याय्मस्त व भिनामस्त थःथितिपिं, पासापिं सःताः जन्मन्हि हनीपिं नं दु। गुम्ह गुम्हसिया नःलिम्ह मचाया पालय् छुं हुनिं जंक्वया भ्वय् सःते मखन वा थःथितिपिं सःते मखन धाःसा निदँ बुन्हिबलय् सःताः नकेगु याइ ।

निदँ बुन्हिबलय् मचाया पाजुपिंथाय् व मिसाया थःछेँपाखें धौ सगं ज्वलं, खेँय् सगं ज्वलं तयाः निदँ बुन्हिया कु छ्वया हयेमाःगु चलन दु। निदँ बुन्हि कुन्हु सुथय् निदँ बुन्हिया कु छ्वया हइ। निदँ बुन्हिया सगं बीबलय् मचायात पाजुपिंथासं हःगु ज्वलंत देछायाः बीगु याइ। थःपिं वनाः सगं बिउ वनेम्वाः। यदि निदँ बुन्हिया भ्वय् सःतूगु खःसा ख्यें सगं याका च्वनेम्वाः। मचायात वसः, न्ह्यवःसा ज्वनाः भ्वय् वनेगु याइ। सुथय् मचाया पाजुपिंथासं निदँ बुन्हिया कु छ्वया हइगु चलन दुसा उकुन्हुया हे पाजुपिंथाय् सछि व च्याग्वः यःमरि बीके छ्वयेगु चलन दु। थौंकन्हय् २५ ग्वः जक यःमरि तयाः ल्यं दुगु यःमरिया पलेसा मेमेगु मरिचरि तयाः १०८ ता खाका छ्वयेगु चलन दु ।

मचाया निदँ बुन्हिया लसताय् स्याःपिं थःथितिपिंथाय् नं यःमरि बीके छ्वयेगु चलन दु। थ्व नेवाःतय् पुलांगु संस्कृति खः। थथे यःमरि बीके छ्वइबलय् दर्जा स्वयाः ल्याः तया छ्वइ। गथे कि थःछेँय् सछि व च्यागः, मिसाया ककापिं, तःबाःपिं, दाजुकिजापिं, तःकेहेँपिं, चां, तःमां, नानीपिंथाय् ३५ ग्वः, मेपिं थःथितिपिंथाय् गनं २५ ग्वः, गनं १५ ग्वः। झिंन्याग्वलं म्हो धाःसा बीके छ्वइ मखु। नःलिम्ह मचाया पालय् छक्वः जक थथे बीगु याइ। गुम्ह गुम्हेसिया काय् व म्ह्याय् निम्हेसियां पालय् यानाः निक्वः तक बीगु याइ। वयां अप्वः बीगु चलन मदु ।

उदाय् समाजय् निदँ बुन्हि धइगु मचाया न्हापांगु बुन्हि धइगु खँय् चिउताः तयाः निदँ बुन्हिया विधि व्यवहार निषेध याःगु मदु। न्हापा लिपा चले जुयाच्वंगु साधारण व्यवहारय् मदुगु न्हून्हूकथं विधि व्यवहार तच्वकं अनावश्यक व देखावतीकथं यानाः समाजय् लिच्वः लाइगु खनेदुगु कारणं मचाया निदँ बुन्हिबलय् थुकथं विधि व्यवहार यायेमाः धकाः नीति नियम दयेकूगु खः। थ्व नियमय् थः छेँ खलःयात १०८ ग्वः यःमरि छ्वयेगु, मचाबूम्हेसिया थःछेँपाखे कका, तःबाः�तःमां, चां, निनि, दाजुकिजा, तताकेहेँपिंत २१ ग्वः यःमरि हे तयेगु, फत्तले मेगु ज्वलं मतसे यःमरि हे तयेगु, मचाया पाजुपिंथाय् वइबलय् सगं बियाः वसः छज्वलं, न्ह्यबःसा छगू, फलफूल, मरिचरि तयाः बीगु, पाजुपिंसं कु छ्वया हयेगु बन्द आदि ।

प्यदँ बुन्हि:
नःलिपिं मचातय्गु निदँ बुन्हि धुंकाः जन्मन्हि न्ह्याइगु खःसां स्वदँ क्यंगु दँय् छक्वः जन्मन्हि याइ मखु। प्यदँ बुन्हि धुंकाः दँय्दसं हे बुन्हि हनेगु याइ। निदँ बुन्हि धुंकाः तिथिकथं हनीगु निक्वःगु बुन्हि धइगु प्यदँ बुन्हि खः। प्यदँ बुन्हिबलय् नं निदँ बुन्हिबलय् थें हे मचायात धौ सगं बियाः वसः, न्ह्यवःसा देछानाः ख्यें सगं बियाः यःमरिमाः हनाः क्वखायेकेगु व यःमरिं हे लुइगु चलन दु। विशेष यानाः यःमरि हनीबलय् तमज्याःगु न्यागः आखय् तयाः यःमरि दयेकेगु याइ। उकिं यःमरियात मस्तय्गु निंतिं नसा जक मखु तिसा नं खः धाःसां पाइ मखु। थुकथं झिंनिदँ बुन्हितक यःमरिमाः हनाः क्वखायेकेगु चलन दु। वयां लिपानिसें दँय्दसं धौसगं, ख्येंसगं कयाः तौला लुनाः जन्मन्हि हनेगु याइ, गुगु चलन थौंतक नं ल्यनाच्वंगु दनि ।

प्यदँ बुन्हिबलय् निदँ बुन्हिबलय् थें मचाया पाजुपिंथाय् थःथितिपिंत यःमरि, मरिचरि बिया छ्वयेगु व भ्वय् सःतेगु चलन नं मदु। गुम्ह गुम्हेसिया प्यदँ बुन्हिबलय् म्ह्याय्मस्त, भिनामस्त सःतेगु याइपिं नं दु। मचाया पाजुपिंसं प्यदँ बुन्हिबलय् छक्वः नं पाजुपिंथाय् वइबलय् सगं बियाः वसः छज्वलं, न्ह्यवःसा, फलफूल बीगु याइ। मचाया पाजुपिंथासं कु छ्वया हयेम्वाः ।

More Stories Like this