संघीय राज्यय् भाषा - २

- डा. चुन्दा वज्राचार्य

२०४७ या संविधान :

वि. सं. २०४६ सालया जनआन्दोलनया न्हूगु संविधान दयेकेत संविधान सुझाव आयोग गठन याःगु खः । २०४६ सालया जनआनदोलनय् नेवाः मिसापिसं भाषा लिपि संस्कृति आदि लगायत मिसा अधिकारया निति नेपालभाषा मिसा खलःया पलिस्था यानाः आन्दोलनय् कुहां वःगु खः । संविधान सुझाव आयोगय् सुझाव वीगु निति भाषाविद्त भाषा भाषीत राजनीतिक दलया प्रतिनिधित्व याकाः संविधानय् मांभाय्या थायू नांया छगू गोष्ठीया ग्वसाः ग्वःगु खः । उगु गोष्ठीया लिच्वः प्राथमिक तहतक्क विद्यार्थीतय्त मांभाया माध्यमं शिक्षा बीमाः व राष्ट्रया फुक्क भाषायात समान अधिकार बीमाः धयागु सुझाव पेशयाः कथं २०४७ सालया संविधानय् भाषाया वारे देवनागरी लिपिइ नेपाली भाषा नेपाःया राष्ट्र भाषा खः । नेपाली भाषा सरकारी ज्याखँया भाषा जुइ । नेपाःया थीथी भागय् मांभाय्या रुपय् नवाइगु फुक्क भाषा नेपाःया राष्ट्रिय भाषा जुइ । धकाः संविधानय् न्ह्यथना तःगु दु । थ्व वाहेक मांभासं शिक्षा वीगु खँय् नेपाः अधिराज्यय् च्वनीपि प्रत्येक समुदाययात थःगु भाषा लिपि व संस्कृतिया संरक्षण व समर्धन यायेगु अधिकार दइ । प्रत्येक समुदायं मस्तय्त प्राथमिक तहतक्क थःगु मांभासं शिक्षा बीगु यानाः विद्यालय न्ह्याके दइ । धकाः न्ह्यथना तःगु दु ।

थुगुकथं नेवाः समुदायं नेपालभाषाया माध्यमं शिक्षा प्रदान यायेगु उदेश्य २०४७ सालया संविधान दयेकूगु ४ ला लिपा २०४७ फागुन १२ गते जगतसुन्दर ब्वनेकुथि विद्यालय साचालन जुल । सरकारं मांभाय्या माध्यमं शिक्षा बीगु जिम्मेवारी मकायेवं २०५० सं राष्ट्रिय भाषा नीति सुझाव आयोगं प्रतिवेदन लःल्हाये धकाः व आदिवासी जनजातितय्गु दवावं प्राथमिक तहलय् मांभाय्या छगू विषय ब्वंकेगु व नेपालीया हे पाठय् सामग्रीयात मेमेगु भाषां अनुवाद यानाः विद्यालयय् ब्वंकेगु यात । राष्ट्रिय भाषा नीति सुझाव आयोगं सुझाव व्यूकथं त्रिभुवन विश्वविद्यालयय् भाषा विज्ञानया छगू विभाग स्वनेगु सुझावत छुंनं लागू मजुल त्रिभुवन विश्वविद्यालयय् मांभाय्या विषययात मान्यता मव्यूगु व नेपालभाषा व मैथली भाषाया एम.ए. तक्क ब्वंकेगु व्यवस्था दुगु तत्कालिन नेपाः सरकारं त्रिभुवन विश्व विद्यालय् पठन पाठन जुइगु नेपालभाषा व मैथली भाषायात २०४० सं स्नाकोत्तर तहया मान्यता मबीगु बजेटय् पिकाल । छगू शैक्षिक संस्थां व्यूगु दसिपौयात छुं नं मान्यता मबीगु खँय् तःधंगु विरोध जूसां नं २०५० सं हानं मान्यता विल ।

सर्वोच्चयात अमान्य :

२०५५ सालन्ह्यः २०४७ या संविधानं न्ह्यात्थेंयाःगु च्वःसा येँ महानगरपालिकां नेपालभाषा व राजविराज व धनुषा नगरपालिकां मैथली भाषायात ज्याखँया भाषाया रुपय् छयःगुया विरोधय् नेपाली भाषाहे छ्यलेमाःगु व मांभाय्या प्रयोग याये मदैगु धकाः सर्वोच्चय् रिट दायर यात । २०५५ जेठ १८ गते सर्वोच्चं फैसला नं नगरपालिकाय् मांभाय् छ्यलेदैमखु धकाः ब्यूगु खःसां २०५५ या स्थानिय स्वायत्त शासन ऐन भाषा संस्कृति सम्वन्धी संरक्षण व सम्वर्धनया निति थथ्य न्ह्यथंगु दु नगरपालिका क्षेत्रदुनेया पुरातात्विक वस्तु भाषा धर्म कला व संस्कृतिया संरक्षण सम्वद्र्धन व छ्यलेगु छ्येकेगु । थुकि नगरपालिका दुने स्थानीय भाषाया प्रयोग यायेदैगु प्रावधान स्पष्ट रुपय् हे जूसा सर्वोच्चया फैसला वयेन्ह्यः लालमोहर मतःगुलि फैसला अथ्य वीमफुगु खः ।

उगु स्थानीय स्वायत्त शासनया ऐन २०५६ बैशाख १ गते जक लालमोहर तःगु व थुयालिपा स्थानिय भाषाया प्रचलनय् हयेगुया अलावा उगु स्थानीय स्वायत्त ऐन २०५५ अन्तर्गत स्थानीय भाषा सम्वर्धन यायेगुली २०६५ सालया शैक्षिक सत्रंनिसें येँ महानगरपालिकाया ग्वाहालि २१ गू सार्वजनिक विद्यालयय् नेपालभाषा विषय ब्वंकेत स्वंगू विद्यालयय् छम्ह शिक्षक यानाः ७ म्ह शिक्षक शिक्षिकाया दरवन्धी जूगु दु । गुगु नेपालभाषा छगू तिगंलय् ब्वनाच्वंपि फुक्क जातया विद्यार्थीतय्सं आखः ब्वनाच्वंगु दु ।

अन्तरिक संविधानय् भाषा :

जनआन्दोलन २०६२/६३ लिपा दयेकूगु अन्तरिम संविधान २०६३ सं भाषाबारे थथ्य च्वयातःगु दु :
१. नेपालय् फुक्क मांभाय्त राष्ट्र भाय् खः । २. देवनागरी लिपिइ नेपाली भाषा सम्वन्धी ज्याखँया भाषा जुइ । ३. उपधारा २ सं न्ह्याग्गु हे च्वयातःसां नं स्थानीय निकाय व ज्याकुथिइ मांभाय् छ्यलेत छुंनं पंगः थनेगु ज्या जुइमखु न अथ्य छ्यलीगु भाषायात राज्यं सरकारी ज्याखँया भाषाय् रुपान्तर यानाः अभिलेख तयेगु जुइ । आन्तरिक संविधानय् थथ्य च्वयातःगुलि संविधानसभाय् सभासदपिसं सपथ नः बलय् थःथःगु मांभासं सपथ नःगु दु धाःसा संविधानसभाय् थःथःगु मांभासं न्ह्यःने वःगु दु । थीथी पार्टीतय् भाषा सम्वन्धी धापू :

१ एनेकपा माओवादी :
देय् दुनेया फुक्क भाषा राष्ट्रिय भाषा जुइ । संघीय संरचनादुने राज्यया छुंनं भाषा सम्पर्क भाषा जुइगु निर्णयया अधिकार राज्यया व्यवस्थापिकाय् निहित जुइ ।
२ नेपाली कांग्रेस :
नेपाःया फुक्क मातृभाषायात समान रुपं राष्ट्रिय भाषा जुइ । नेपाली भाषा केन्द्रया निति सरकारी ज्याखँ व राष्ट्रिय सम्पर्क भाषा जुइ । छुंनं प्रदेशं छुं छुं भाषायात प्रादेशिक सरकारी भाषाया रुपय् छ्यलेगु धयागु निर्णय सम्वन्धित प्रदेशय् व्यवस्थापिका संसदं याइ । केन्द्र प्रदेश व स्थानिय निकायं कानूनकथं क्वछ्यूगु औपचारिक भाषा प्रयोग याःसां न्यायालय व सरकारी ज्याकूथिइ फुक्क नागरिकयात मातृभाषाय् थःगु धापू तयेगु अधिकार दइ ।
३ एमाले :
नेपाःया फुक्क मातृभाषातय्त राष्ट्रिय भाषाया मान्यता दइ । सम्पर्क भाषाया रुपय् नेपाली भाषा सहित वहुभाषा नीतियात प्रोत्साहन बी । प्रदेश व स्थानिय तहलय् नेपाली भाषाय् अतिरिक्त छु गुगु भाषायात सम्पर्क भाषाया रुपय् छ्यलेगु धयागु अधिकार सम्वन्धित तहया संसद व जनप्रतिनिधि मूलक निकायय् जुइ नागरिकयात न्यायालय व सरकारी कार्यालयय् थःगु मांभासं खँ तयेगु हक सुरक्षित जुइ ।
४ तराई मधेश लोकतान्त्रिक पार्टी :
फुक्क भाषाया उच्च सम्मान यायां उकिया संरक्षण व सवर्धन राज्यं यायेमाः । मैथली भोजपुरी अवधी थारु व उर्दु भाषायात प्रादेशिक भाषाया रुपय् सरकारी ज्याखँया निति छ्यलेगु यायेमाः धाःसा हिन्दी व नेपालीयात अन्तरप्रादेशिक सम्पर्क भाषाया रुपय् तराई मधेश प्रदेशय् छ्यलेगु यायेमाः । नापं न्यायीक व अर्धन्यायिक ज्याकुथिइ दोभाषीया व्यवस्था राज्यं यायेमाः ।

More Stories Like this