यःमरि पुन्हि कुन्हु नइगु यःमरि

लव कर्माचार्य

दच्छिया दुने वइगु थीथी नखःचखः तजिलजि संस्कृति मध्ये थिंलाया थिंलापुन्हि अर्थात यःमरि पुन्हि नं छगू महत्वपूर्ण संस्कृति खः। कौला व कछलाया स्वन्ति नखः लत्या तापाःगु व हलिमलि पुन्हि लछि तापाःगु थुगु पुन्हिं बालाचःर्‍हे स्वयां बाःछि पाइ। शुद्ध चिकुला हेमन्त ऋतुपाखे लाइगु थ्व चखः थुगुसी पुरुषोत्तम महिना लानाः लछि लिपा जुयाः गतेया ल्याखं पुस ६ गते लाःवंगु खः ।

सूर्य दक्षिणायण जुयाः निभाः थासय् च्वनीगु नं थ्वहे इलय् खः। दकलय् चा ताहाः जुइगु नखः नं थुकुन्हु हे खः। असारं पियागु वा लयाः वा सयेकाः कुथिइ वा जायेकाः कुति वानाः न्हूगु वाया जाकि क्यला हयाः उगु जाकिया यःमरि छुनाः नइगु नखः कथं थुकियात कयातःगु दु। उगु न्हूगु प्वचुंया कुमार, गणेश व लक्ष्मी द्यःया झ्वाता दयेकाः थ्व नखः हनीगु खः ।

थज्याःगु प्वचुंया मरि छुना तःगुयात यःमरि छाय् धाल धइगु नं सीकेबहः जू। नेवाः समाजय् मेमेगु मरि स्वयां यःगु मरि हे वास्तवय् यःमरि खः। छ्वचुं, कःनिचुं, दुसिचुं स्वयां अलग्ग तुइसे च्वंगु प्वचुं छ्यलाः दयेकीगु थुगु मरि तसकं ययेकाः नइगु मरि खः। जाकि चुंपाखें चतांमरि, चौमरी, द्यःमरि, दुगंमरि, ल्वंचामरि व थ्वहे यःमरि छुना नइगु खः। थीथी देगः द्यःछेँया पती गजू आकृति वःगु यःमरि च्वकांनिसें प्वका थ्यंक आकार हे बांलाःगुलि नं थ्व मरि स्वयेबलय् नं न्ह्यइपु, नयेबलय् नं न्ह्यइपु।
नेवाः ऐतिहासिक संस्कृतिं जाःगु थ्व मरि गुलिं द्वालय् व गुलिं चायागु भाराय् बुकी। आः वयाः मःमः दयेकीगु ख्वःचा व चिचिग्वःगु पोतासिइ नं बुकेगु यानाच्वंगु दु। झी नेवाः समाजय् यःमरिया तसकं महत्व व महिमा दु। गथे द्यःपिनि बुसादँ, सतःया बुसादँ मस्त धायेबलय् मिजं मस्त व मिसा मस्त निदँ प्यदँ खुदँ, च्यादँ, झिदँ व झिंनिदँ फुनाः स्वदँ, न्यादँ, न्हय्दँ, गुदँ, झिंछदँ व झिंस्वदँ क्यन कि बुदिंया लसताय् थ्व यःमरि क्वखायेकीगु खः। अथे क्वखायेकीगु यःमरिइ आखे न्यागः नं दुथ्याकाः हाया थ्व मरि घाकीगु खः ।

यःमरि हे धाःसां नं ख्वातुक सालुक व थीथी आकार प्रकार वयेक नं यःमरि दयेकीपिं दु। यःमरि दुने चाकु, माय्चुं, मूचुं नापं खुवा व लाचुं नं तइपिं दु। यःमरि क्वाःक्वाकं नःसां साइगु, ख्वाउँक नःसां साइगु व छन्हु निन्हु पुलां हे यानाः नःसां साइगु जुयाः नं थुकियात किशोर किशोरी, मस्त, मिस्त व बुराबुरि सकसियां पुलां जूसां क्वाकाः नयाच्वनी। थ्व यःमरि चिकनय् भाजनय् व घ्यलय् छुइगु मयासे हायाः हे छुइगु खः। जाकिचुंयात न्हापां लसा पिहां वयेक लः तयाः न्हायाः थ्व मरि दयेकीगु खः ।

थ्व यःमरियात नेवाः मस्तय् बुदिंया लसताय् जक मखु कि बिया छ्वयेधुंकूम्ह म्ह्याय्यात कु तये यंकीगु इलय् नं व्यवहारय् ल्वय्केमाः धकाः छुना यंकी। अझ न्हापां म्ह्याय् बिया छ्वये धंुकाः न्हापांम्ह काय् बाय् म्ह्याय् न्ह्याम्ह हे बूसां निदँ बुदिंया लसताय् थ्व यःमरि दयेकाः कु यंकीगु चलन दनि। मेमेगु मरिया नखः मदुसां सिथिनखः वः मरिया नखः थें पुन्हिबलय् छुया नइगु जुयाः थ्व मरिया नामं हे यःमरि पुन्हि जूवंगु खः ।

गनं गनं यःमरि पुन्हि कुन्हु यःमरि छुनाः नये मत्यः धकाः मनइगु थाय् नं दु। अज्याःगु थाय्या बारे छगू धापू दु। छक्वः माजुम्ह ज्याय् वनाच्वंगु इलय् भौपिं जानाः यःमरि छुनाः नःबलय् सकलें हे सिनाच्वन हं। थज्याःगु बाखं दुथाय् थ्व नखः हनी तकं मखु। तछलागा ज्यापुन्हि कुन्हु न्हि गुलि ताहाः व चा गुलि चीहा, व थें हे थिंलाया थिंला पुन्हि कुन्हु चा उलि हे ताहाः व न्हि उलि हे चीहाकः जुइ। भौगोलिक ल्याखं नं डिसेम्बर ला व जुन महिना क्यनाच्वनी। नेपाली समाजय् नं थ्व पुन्हि कुन्हु धान्यपूर्णिमा धकाः गौ पूजा गोठ पूजा जुयाच्वनी। बजारय् चाकु मियातःगु खनेवं आः चाकु तयाः यःमरि छुइगु यःमरि पुन्हि वल धइगु छुमां खने दयावइ ।

More Stories Like this