'अपरिवर्तनीय' धाराया अर्थ छु?

प्रा. भगवानरत्न तुलाधर

नेपाःया संवैधानिक विकासया इतिहास क्ववाला स्वत धाःसा थीथी कालखण्डय् पिब्वःगु संविधानय् ईब्यः कथंया राजनीतिक परिस्थितिया झलक बांलाक खने दयाच्वंगु दु। २००४ सालया नेपाःया न्हापांगु संविधान "नेपाल सरकार वैधानिक कानून २००४" स्वल धाःसा श्री ५ स्वयां श्री ३ च्वय् लाःगु, प्रजातय्त छुं नागरिक अधिकार बीत स्वःगु ईत्यादि खँत उगु संविधानय् खने दइ। उगु इलय् जुयाच्वंगु राजनीतिक/नागरिक आन्दोलन व राणा सरकारया क्वथ्याना वनाच्वंगु मानसिकता थ्व संविधानय् बांलाक प्रतिबिम्बित जुयाच्वंगु दु। मखुसा म्हुतुइ ऐन कानून घानाः आनन्दं शासन यानाच्वंपिं राणाजीतय्त संविधान पित बीगु छाय् आवश्यक जुल जुइ? थ्व खँ थन न्ह्यथनागुया मूल कारण खः नेपालय् संविधानं ई विशेषयात संवोधन याना वयाच्वंगु दु। २०१९ सालया "नेपालको संविधान २०१९" धाःगु पञ्चायत संविधानं राजनीतिक दलतय्त घुस्याहा, राष्ट्र विरोधी, विकास�अवरोधक इत्यादि कथं चित्रण यासें दलविहिन प्रजातन्त्र धइगु अवधारणा न्ह्यब्वल। अथे सैद्धान्तिक आधार छुं मदुगु, छुं व्यक्ति/शासक मण्डल विशेषया निंतिं जक बांलाःगु संविधान दयेकल। अले वहे पञ्चायती संविधानया विरुद्धय् संघर्ष जुल व दलीय जनतन्त्र वल। ३० दँ तक क्वत्यलातःगु तं प्वंकुसे २०४६ सालया जन आन्दोलन लिपा राजनीतिक दलत नापं जानाः च्वःगु "नेपाल अधिराज्यको संविधान २०४७" य् न्हूगु संवैधानिक आयाम विकसित जूगु खने दत ।

संविधानया छुं खँग्वः/पारिभाषिक शाब्द (terminology) यात संशोधन वा खारेज याये मजिउगु "अपरिवर्तनीय" यायेगु न्हूगु आयाम थ्व संविधानय् समावेस जुल। थ्व छगू अजूचायापुगु आयाम खः। २०४७ सालया संविधानया प्रस्तावनाय् च्वयातःगु "वालिग मताधिकार, संसदीय शासन प्रणाली, संवैधानिक राजतन्त्र तथा बहुदली प्रजातन्त्र ...स्वतन्त्र... न्याय प्रणाली...! यात वहे संविधानया भाग १९ या व्यवस्था कथं संशोधन नं याये मजिउ खारेज नं याये मजिउ। च्वय् न्ह्यथना तयागु पारिभाषिक श्ब्द यात "अपरिवर्तनी" प्रावधान धायेगु यात ।

संसदीय प्रणाली, बहुदलीय प्रजातन्त्र, व संवैधानिक राजतन्त्रयात हिले मदयेमा/ मफयेमा धइगु संविधानया निर्मातातय् मनसाय खः। ३० दँ तक राजनीतिक अधिकारं बञ्चित यानातःगु परिवेश लुमंकल धाःसा २०४६ सालया आन्दोलन लिपा अज्याःगु प्रावधान दुथ्याकूगुया औचित्य साबित याये थाकु मजू ।

तर व हिले मजिउगु वा खारेज याये मजिउगु "अपरिवर्तनीय" शव्दया छु अर्थ जुल जब २०६२/६३ या जन आन्दोलनं जुजुयात पुइका तःगु पगरी लाका कयाः नारायणहितिं पितिना छ्वल। शक्तिशाली राजतन्त्रं क्वकयाः संवैधानिक राजतन्त्र, अले निर्दलीय ब्यबस्थां संसदीय ब्यबस्था यानाः न्ह्यानाच्वंगु राजनीतिक ब्यवस्थाया विरुद्धय् २०६२/६३ या जन आन्दोलन जुल व राजतन्त्र समाप्त जुल। २०४७ सालया संविधानय् च्वयातःगु "अपरिवर्तनीय" प्रावधान परिवर्तन जुल।
थन राजतन्त्र प्रति थ्व च्वमिं शुन्य अवधारणा (zero concept) कयाच्वंगु दु। थन सिर्फ तथ्य न्ह्यब्वयेगु कुतः जूगु दु। २०४७ सालया संविधान च्वःपिं राजनीतिक शक्ति थःपिंसं हे च्वयागु संविधानया पक्षय् वकालत मयात। २०४६ सालया जन आन्दोलनय् नेतृत्व यानागु दावी याना वयाच्वंपिं नेपाली कांग्रेसं संवैधानिक राजतन्त्र त्वःतेत हथासं थःगु पार्टीया विधान संशोधन यात, नेकपा (एमाले) लगायत वामपन्थीतय्सं थःपिं दार्शनिक रुपं हे जन्मजात गणतन्त्रवादी ख धायेगु यात। झीगु नेपाः देय्या थ्व राजनीतिक विकास प्रवृति विचार यायेबलय् संविधानय् छुं परिभाषिक खँग्वः समावेश जूगु वा मजूगुया खास अर्थ मदु ।

राजतन्त्रया औचित्य बारे संसदीय प्रजातन्त्र ब्वलंगु बेलायतय् यक्व छलफल, टिकाटिप्पणी जूगु दु। संवैधानिक राजतन्त्र धइगु सिर्फ ज्या लगे मजूगु भ्वाथः मंुकातःगु बास्केट थें जक ख धकाः झीथाय् थें संवैधानिक राजतन्त्र चीका छ्वयेत स्वःबलय् अनया कन्जर्भेटिभ राजनीतिं व ज्या याके मबिउ, 'राजतन्त्र मदुगु बेलायत बेलायत हे जुइ मखु' धकाः संवैधानिक राजतन्त्रया वकालत जुल। थन न्ह्यसः पिज्वइ कि बेलायतयागु राजतन्त्र व नेपाःयागु छगू हे मखु इत्यादि इत्यादि। फरक छु ले धायेबलय् निगू देशया राजनीतिक संस्कृति (political culture) फरक। नेपाः देय्यागु राजनीतिक संस्कृतिया स्वरुप छु धइगु बारे आः थथें छुं धाये फइ मखु छाय्धाःसा झीगु देशय् तःधंगु राजनीतिक हिउपाः वयाच्वंगु दु। उकिं थनया राजनीतिक संस्कृतिया स्वरुप वा विशेषता अध्ययन यायेबहः जुइक ब्वलंगु मदुनि। थन राजनीतिइ रुची दुपिं सकल भाजु मय्जुपिंसं बिचाः याये माली कि झीगु राजनीति न्ह्यानाच्वंगु लँपु क्वातु मजू, राजनीतिक दलतय्के ग्यसुलाःगु प्रतिवद्धता मदु। उकें संविधानय् च्वया तःगु छुं नं खँयात कयाः प्रतिबद्धता क्यंगु खने मदु। उकिं च्वयेत्यंगु संविधानय् छु खँयात "अपरिवर्तनीय" यायेगु वा मयायेगु धइगु खँय् जुयाच्वंगु विवादया खास अर्थ मदु।
न्हूगु संविधानय् २०४७ सालया संविधानय् थें "अपरिवर्तनीय" प्रावधान समावेश यायेगु वा मयायेगु धइगु विषयसं थौ वहस जुयाच्वंगु दु। विद्वान, सःसिउपिं, देशविदेश वनाः संविधान ल्ययेगु/च्वयेगु सकतां शास्त्रय् पारंगत जुयादीपिं सांसद भाजु मय्जुपि, नेतापिं सकसिनं थ्व खँया अनुभूत यानादीसा जिउ कि थौंया तरल राजनीतिक परिस्थितिया परिवेशय् संविधानय् छुं खँ "अपरिवर्तनीय" धकाः च्वयां जक स्थायी जुइ मखु। विधिवत् न्हूगु संविधान पिदन धाःसा व संवैधानिक शासन प्रणाली प्रति सकलें प्रतिवद्ध जुल धाःसा हे जक संविधानय् छुं खँ च्वयागुया महत्व दइ। तर अज्याःगु राजनीतिक परिस्थिति थन ब्वलनाच्वंगु दु ला? संविधान/कानूनयात हाचांगायाः थः यत्थे ज्या यायेगु संस्कृति ब्वलनाच्वंगु मदु ला? आः पिदनीगु न्हूगु नेपाःया संविधान अःपुक संशोधन याये जिउगु (flexible) संविधान जुल धाःसा हे जक सकसितं भिं जुइ। मखुसा न्हूगु संविधान छगू "ब्वसा" जक जुइ ला धकाः अनुमान यायेगु गलत जुइ मखु। उकिं थौंकन्हय् उच्चस्तरीय संयन्त्रय् न्ह्यज्यानाच्वंगु "अपरिवर्तनीय" धायेगु वा मधायेगु ल्वापु खास महत्वया विषय मखु ।

More Stories Like this