यःमरि पुन्हि

सुमित्रा तुलाधर

नेवाःतय्सं हनीगु थीथीकथंया नखःचखः मध्ये तःजिक हनीगु छगू नखः खः 'यःमरि पुन्हि'। नेवाःतय्सं 'यःमरि पुन्हि' नेवाःतय्सं थिंलाथ्व पुन्हि कुन्हु हनेगु याइ। यःमरि धाल कि झी नेवाःतय्गु मिखाय् तुयूगु रंगया जाकिचुंनं दयेकातःगु छगू छखे च्वामुगु व मेखे फिचिकाः कलात्मक आकार लुइका तःगु दुने चाकु व हाम्वः दुगु नसा पिलू वइ। तर थौंकन्हय् धाःसा यःमरि दयेकेगु ढाँचा (प्रकार) पाना वनाच्वंगु दु। न्हापा जूसा यःमरि दयेकेबलय् दुने चाकु व हाम्वः जक हे तयेगु यानाच्वंगु खः तर थौंकन्हय् थःत यःकथं माय्, खुवा आदि नसा तयाः दयेकेगु चलन नं वयेधुंकूगु दु।यःमरि नां कायेवं मयः धाइपिं मनूत लुइके तसकं थाकुइ। नेवाःत धयापिं थःगु म्ह व मौसम ल्वय्क नसा नये सःपिं खः। नेवाःतय्गु थुगु वास्तविकतालिसे यःमरिया खँ स्वायेगु खःसा यःमरि दुने तयेगु यानाच्वंगु चाकु व हाम्वलं म्ह क्वाकेगु याइ। उकिं नेवाःतय्सं यःमरि चिकुलां नयेगु यानाच्वंगु खः। थुज्वःकथं थःगु म्हया सुसाःकुसाः याइपिं नेवाःतय्सं हनीगु थीथी कथंया नखःचखःबलय् म्ह बल्लाकेत ग्वाहालि याइगु नसा नयेगु याइ ।

बुँइ वा पिनातःपिं व बालि दुतिने माःपिंसं दच्छियात गाक्क भकारी वा त्यपय् वा स्वथनेगु याइ। 'यःमरि पुन्हि' कुन्हु 'यःमरि' तयाः द्यः पुजा यायेगु चलन दु। यःमरि स्वनाः द्यः पुज्याःगु प्यन्हु लिपा यःमरि क्वकयाः प्रसादया रुपय् नयेगु याइ। थथे यःमरि स्वनाः द्यः पुज्याना तःगु भकारीइ च्वंगु 'वा' वा 'बाली' न्ह्याक्व क्वकाःसां फुइ मखु धयागु न्हापाया आजुपिनिगु जनविश्वास खः। न्हापा न्हापा जूसा 'यःमरि पुन्हि' कुन्हु सन्ध्याकालय् बहाःबही व ननिइ च्वंपिं मस्त छेँखापतिं 'त्यःछिं त्यः, बकछिं त्यः, लातापाता कुलिचां जूछिं त्यः, यःमरि माकु, उकी दुने हाकु, बिउसा माकु, मबिउसा फाकु, बिउम्ह ल्यासे, मबिउम्ह बुरिचा' धकाः म्येँ हालाः यःमरि फ्वं वइगु परम्परा दुगु खः। विचाः यायेगु खःसा थुज्वःकथं म्येँ हालाः छेँखापतिं यःमरि फ्नेगु मस्तय्गु चलाखीपूर्ण कासा थें च्वनेफु। छाय्धाःसा यःमरि फ्वं वइपिं मस्तय्सं 'बिउसा माकु, मबिउसा फाकु, बिउम्ह ल्यासे, मबिउम्ह बुरिचा' धकाः धायेगु याइ। अले थुगु हे म्येँ लिसे मनूतय्गु स्वभावया तुलना यायेगु खःसा न्ह्याबलें बांलाका च्वनेगु व साक्क नयेगु मनूतय्गु स्वभाव खः। उकिं माकुक नयेगु व ल्यासे जुयाच्वनेगु रहरं यःमरि फ्वं वःपिं मस्तय्त मख्ख जुयाः यःमरि, ध्यबा वा वा बिया छ्वयेगु यानाच्वंगु खः। न्हापा मस्तय्सं न्ह्याका वयाच्वंगु थुगु परम्पराय् हिउपाः हयाः थौंकन्हय् थीथी खलः, पुचलं चन्दा फ्वं वयेगु यानाच्वंगु दु ।

झीगु संस्कृतिइ छक्वः मिखा ब्वयाः स्वयेगु खःसा मेमेगु थासय् नं 'यःमरि' या छ्यलाबुला जुयाच्वंगु दु।
मचा बुयाः निदँ क्यन कि निगः व प्यदँ क्यन कि प्यंगः यःमरि तयाः क्वखायकाः बुदिं हनेगु याइ। अलय् थुज्वःकथं बुदिं हनेबलय् थःथितिपिंत नं यःमरि बीके छ्वयेगु परम्परा दु। थुज्वःकथं थःथितिपिंत यःमरि छ्वयेगु झ्वलय् थःछेँ खलःयात सछि व च्यागः व तःबा, कका, चां, निनि, तताकेहेँपिंत नीछगः 'यःमरि' छ्वयेगु चलन दु। थौंकन्हय् धाःसा यःमरिया पलेसा मेमेगु हे मरिचरि बीके छ्वयेगु विकृति ब्वलनाच्वंगु दु। झीगु परम्पराय् ब्वलनाच्वंगु थुज्वःगु विकृति न्हंकाः झीगु परम्परा ल्यंका तयेगु झीगु दायित्व खः धयागु खँ झी सकसिनं वाःचायेकेमाःगु अवस्था ब्वलनाच्वंगु दु ।

थौंकन्हय् त्वाःत्वालय् छुं नं कथंया साँस्कृतिक ज्याझ्वः न्ह्याकीबलय् नसाज्वलंया पसः तइगु ला स्वाभाविक हे जुइधुंकल। थुज्वःकथं तयातःगु यःमरि पसलय् नेवाःत जक मखुसें गैर नेवाःत खय् ब्रम्हूत नं वनाच्वंगु झीसं खनाच्वनागु दु। थीथी प्रकारया नसा ज्वलं दयेकाः नये मसःपिं खय्रम्हूत झी नेवाःतय्गु नसा धाल कि तसकं साः तायेकाः नइ ।

यःमरि पुन्हि कुन्हु (धान्य पुन्हि) ज्यापु दिवस धकाः सरकारी बिदा बिउगु नं न्यादँ-खुदँ दयेधुंकल। थ्व छगू नेवाःतय्गु निंतिं तसकं हे गर्व यायेबहःगु खँ खः। उकिं झीसं थःगु अधिकारया निंतिं सुंक मच्वँसे स्वनिगः व स्वनिगलं पिने च्वंपिं नेवाःत न्ह्याबलें छप्पँ, छधी जुइमाः धकाः गैर नेवाःतनाप न्ह्यःने वनेत पलाः लिचिले मजिउ। यःमरि पुन्हि कुन्हु राष्ट्रिय ज्यापु दिवस धकाः नखः हनेबलय् मुक्कं नेवाःत कःघाः थें च्वं। उकिं मुक्कं नेवाःत नं कःघाइकथं नां छुइ दःसाज्ञ अझ बांलाः जुइ ।

More Stories Like this