हिंसाया शिकार मिसा मस्त

शुभेच्छा विन्दू तुलाधर

काय व म्ह्याय् निम्हं प्रकृतिया देन खः। तर अधिकांश छेँय् काय बुल धाःसा भ्वय् न्यायेकेगु खँ जुइ तर म्ह्याय् बुल धाःसा मांम्हेसित सुसाःकुसाः यायेत तकं उसि चाइ। धाइ नापं दु - काय बूसा छगः म्येय् छ्यं म्ह्याय् बूसा बागः म्येय् छ्यं। थनं निसें हे शुरु जुइ झीगु समाजय् काय मचा व म्ह्याय् मचाया विभेद ।

मिसामस्तलिसे स्वाःगु समस्यात धाथें तसकं संवेदनशील जुयाच्वनी। थुकिया गम्भीरतायात सुनां नं मखं पह याये फइ मखु। समाजय् म्ह्याय् बुसांनिसें जुइगु विभेदं यानाः वं काये खनेमाःगु शिक्षा, स्वास्थ्य, सुसाःकुसाः संरक्षण थेंज्याःगु अधिकारय् नापं नकारात्मक लिच्वः लाइ। थुकिया जिम्मेवारी व्यक्ति, परिवार, समाज, राज्यं कायेमाः। समाजय् दयाच्वंगु कुसंस्कार, राजनीतिक अस्थिरता, सामाजिक, आर्थिक, सांस्कृतिक संरचनाया कारणं नं मिसामस्तलिसे सरोकार तइगु विषयत यलक्वय् (ओझेलय्) लानाच्वंगु दु ।

मिसामस्तय्गु शैक्षिक स्थिति स्वयेगु खःसा प्रत्येक स्वम्ह मिसामस्तय् निम्ह आः नं आखः ब्वना मतःम्ह जुयाच्वनी। मिसामस्त साक्षरता २६ प्रतिशत दुसा ५ निसें १० दँ दुपिं मिसामस्त मध्ये १२ प्रतिशतं बाध्य जुयाः ब्वनेकू त्वःतेमाःगु अवस्था दु। स्वास्थ्यय् शिशु मृत्युदर प्रति हजारय् मिजंमस्त १४४.५ व मिसामस्त १५०.३८ अले बाल मृत्युदर प्रति हजार मिजंमस्त १०८ व मिसामस्त १३३ दु। नेपालय् मिजंमस्त स्वयाः मिसामस्तय् कुपोषणया स्थिति निदुगं अप्वः दु। स्तनपानया तथ्यांक स्वल धाःसा मिजंमचाया ल्याः ५१ प्रतिशत अले मिसामस्तय् ल्याः ४३ प्रतिशत जक दु। अथे हे बालश्रमया तथ्यांक स्वःसां मिसामस्त ६१ प्रतिशत संलग्न जुयाच्वंगु दु। वहे कथं छेँज्याया तुलनात्मक अध्ययन याःसा प्रत्येक उमेर पुचःयापिं मिजंत स्वयाः मिसामस्तय्सं यक्व ज्या याये मालाच्वंगु दु। सालाखाला ५-९ दँया मिजंमस्तय्सं २.३३ घौ व वहे उमेरयापिं मिसामस्तय्सं ३.३९ घौ ज्या यानाच्वंगु दु। १०-१४ दँया मिजंमचां २.२९ घौ ज्या याइसा मिसामचां ७.३१ घौ ज्या यायेमाः ।

अले बाल देहव्यापारया तथ्यांक स्वःसा येँय् ५००० व देय्या थीथी थासय् ८००० व भारतय् १ लाख ५३ हजार नेपाली मिस्त देहव्यापारय् संलग्न जुयाच्वंगु दु, उकी मध्ये २० प्रतिशत मिस्त १६ दँ स्वयाः क्वय्यापिं दु। बलात्कारया घटनाय् स्वःसा ६० प्रतिशत मिसामस्त बलात्कारया शिकार जुयाच्वंगु दु। अथे हे थीथी संचारमाध्यम मार्फत, लेख रचनाया कारणं नं मिसामस्त थप पीडित जुइ मालाच्वंगु दु। थुकिं यचुक्क क्यं झीसं लक्ष्मीद्यः भाःपियातयापिं व कुमारी धकाः पुज्यानातयापिं मिसामस्तय्त यथार्थय् गथे यानाः व्यवहार यानातया धइगु खँ ।

थुकथं मिसामस्तय्त जुइगु थीथी कथंया हिंसा, अपराध व मानव अधिकार हननया लिच्वः खः। थुकिया अन्त्य दक्वसिगु मंकाः कुतलं जक संभव जुइ। मिसा हिंसाया खँ ल्हायेबलय् विशेष यानाः मिसामस्त हिंसाया खँयात नं नापं स्वाकाः यंकेमाः ।

थ्वहे मान्यता ज्वनाः सन् १९९१ निसें संसारय् दक्व मिसा हिंसा विरुद्धया अभियानयात सेन्टर फर वमेन्स ग्लोबर लिडरशिपं शुरु याःगु खः। थौंतकया दुने मिस्त व मिसामस्तय्त जुइगु हिंसाया चर्चा जूगु यक्व दयेधुंकल। थज्याःगु हिंसा विरुद्ध चेतनामुलक ज्याझ्वःत नं यक्व हे जुयाच्वंगु दु। नेपालं मिसामस्तय्गु अधिकार सम्बन्धी छगू दर्जन स्वयां अप्वः अन्तर्राष्ट्रिय सन्धीइ हस्ताक्षर यायेधुंकल। धायेबलय् मिसामस्तय्त हिंसा मजुइकेत यक्व लगानी नं जुइधंुकल। अथेसां उपलब्धि धाःसा गुलि माःगु खः उलि जुयाच्वंगु मदु। छाय्? थौं थ्व दक्वसिया न्ह्यःने तःधंगु न्ह्यसः जुयाः दनाच्वंगु दु। थ्व स्थितियात मिसा व मिसामस्त लिसे सरोकार तइपिं दक्वस्यां मालेमाःगु दु। थ्व स्वयेबलय् छेँ जहान, समाज, राष्ट्र व झीगु मानसिकता दुने स्थापित जुइधुंकूगु सैनिकीकरण सम्बन्धी सोचया लिच्वः हे मिसामस्त हिंसाया मू हुनि खः धकाः धायेफु ।

तप्यंक धायेबलय् सैनिकीकरण धायेवं सेनाया हैकम धकाः थुइकी तर मिसा अधिकारया ल्याखं थ्व धइगु मनूतय् दुने ग्याःचिकुया संस्कृति विकास यानावनेगु पद्धति व हिंसायात सामान्यीकरण यायां हिंसायात द्वन्द्वय् निरुपणया लागि प्रयोग यायेगु परिपाटी खः। अथे धायेबलय् सैनिकीकरण धइगु हिंसा, दबाव व शक्ति छ्यलाः समाधान यायेगु मानसिक सोच खः धायेफु। थ्व हे सोचं हिंसायात प्रश्रय बी व थुकिं व्यक्ति, समाज व मिसामस्तय्गु सुरक्षाय् नकारात्मक लिच्वः हइ।
सामन्ती संस्कार, पित्तृ सत्तात्मक सोच, सैनिकीकरणय् विश्वास याइगु मूल्य मान्यता व सामाजिक व्यवहारया कारणं हे नकारात्मक सोच थकाइ। थ्व हे मूल्य, मान्यता व व्यवहारं मचांनिसें मिसामस्तय्त याइगु हिंसाया आधारत तयार यानाच्वनी ।

जोखिम परिस्थितिया मिसामस्तय्गु स्थिति विश्लेषण यायेगु लिसें मिसामस्तय्त समाजय् सम्मनजनक थाय् बीत परिवारया भूमिकायात अप्वयेकेमाः। थुकिया लिसें मिसामस्तय्गु शिक्षाय् पहुँच व सहजता अप्वयेकेत विशेष नीति दयेकेमाः, असन्तुलित शक्ति संरचनायात तछ्यायेत छधीछपँ जुयाः सहकार्य यायेमाः ।

मिसामस्तय्गु सशक्तीकरणया निंतिं ब्यापक राष्ट्रिय जागरण, संविधानसभाय् मिसामस्तय् बारे गम्भीर बहस यायेगुया लिसें राजनीतिक पार्टीतय्सं मिसामस्तय्गु सवालय् यानातःगु प्रतिवद्धतायात व्यवहारय् ल्ह्येमाःगु नं उलि हे लुमंके बह जू ।

हिंसा दुर्व्यवहार व मेमेगु शोषणय् लानाच्वंपिं मिसामस्तय्गु सामाजिक पुनःएकीकरण व आत्म निर्भरताया निंतिं राज्यस्तरं पहल यायेमाःगु व मिसामस्तय्गु विकास व संरक्षणया लागि सम्बन्धित नेपाःया कानूनत प्रगतिशील संशोधन यायां अन्तर्राष्ट्रिय मान्यता व मापदण्ड कथंया नीति नियमत दयेका
यंकेमाः। थज्याःगु स्थिति मवःतले मिसामस्तय्त जुइगु हिंसाया अन्त्य जुइ फइ मखु। उकिं मिसामस्तय्त जुइगु हिंसा मदयेकेत सैनिकीकरणयात ग्वाकीगु सोच संरचनाय् हिउपाः महसें मगानाच्वंगु दु। थथे जुल धाःसा जक झीसं कुमारी, लक्ष्मी इत्यादि नां बिया तयापिं म्ह्याय्मस्त प्रति न्याय याःगु साबित जुइ। मखुसा वइगु पुस्तां थ्व वाःचायेकेवं झीत परम्पराय् जक बांलाःगु खँ ल्हाइपिं ढोंगी धकाः द्वपं बी। सोच व व्यबहारय् सुधार थनिंनिसें याःसा बांलाइ ।

More Stories Like this