हिसाया माग व पूर्ति

- सीके लाल -

तत्कालिन शाही नेपाली सेनां शुरु यानाः थःगु पेशागत जीवनया अप्वः ई जुजुं नियन्त्रित राजदरबारया सैनिक सचिवालयं निर्देशित सुरक्षा संयन्त्रय् च्वनाः हाल अवकाश प्राप्त छम्ह रिथं गणतान्त्रिक नेपाःया न्हापांम्ह सेनापति जुइगु सौभाग्य मदुम्ह गिरिजाप्रसाद कोइरालाया कि्रपां जुइत ताःलाःगु खः । वइत नागरिक सरकारं स्पष्ट निर्देशनया अवज्ञा याःगु द्वपनय् वर्खास्त यायेगु कुतः यायेवं संविधानसभाया स्वब्वय् निब्वं समर्थनया आधारय् सत्ताधारी गठबन्धन त्वादल व गणतन्त्रया न्हापांम्ह प्रधानमन्त्रीं पद त्वःतल । त्वःतेत बाध्य यात । उज्वःगु अनुभव दुम्ह सिपाईं नं आत्मबलं जाःगु अभिव्यक्ति बीगु अस्वभाविक मखु । उकि रुक्मांगत कटवाल हालै वीरगाजं लिहांवल । राजनीतिक दलत अभिव्यत्ति धाःसा वइगु उक्साहतय् वःगु दु । उपयोगी बेकुफया भूमिका अतिवादपन्थी जक मखु उग्र वामपन्थय् नं उतिकं महत्वपूर्ण जूगु दु ।
धर्मग्रन्थया बाखँयात सीमान्तकृतया मिखाकुलि अर्थ छ्यायेगु खःसा पशुपालक न्ह्यलुवाः कृष्णं ल्वाईपं क्षेत्रीतय्गु उन्मुलनया निितं आदिवासी सम्राट रावण व जनजाति प्रमुख महाबलि कालीया आधिपत्य अले प्रभुत्व मदयेकेत ब्राम्हण ऋषिमुनि क्षेत्रीय कुलया राजकुमारयात प्रयोग याःगु खः । राजनीतिइ परिस्थितिकथं उपयोग यायेत व जुइन्ह्याःिपं मनूया अबले नं म्हो मजू । गोरखाया जुजु पृथ्वीनारायण शाहं हिन्दूकरणया अस्त्रया रुपय् छ्यल । जङ्गबहादुर धाःसा उपनिवेश विस्तारय् लगय् जूम्ह बेलायतया निितं विश्वासिलो भाडाया सिपाईत बीगु सेवाया रुपय् न्ह्यःनेवल । उकिया सान्दर्भिकता ऐतिहासिक आवश्यकता हिलेवं मन्त । प्रचण्डं नं छगू इलय् हे कथं ल्वाभः ल्होंगु खः । मू हाथ्या धयागु उत्पन्न जुइगु परिस्थितिया व्यवस्थापन खः । मखुसा इतिहासं माःगुकथंया पात्रत जन्मय् याइ व थःगु दिशा व गति थःम्हं क्वछी ।

परिस्थिति स्वयाः पात्रयात महत्वपूर्ण तायेकीपिसं प्रजातन्त्र पुनस्थापनालिपा निदँ पुलेमलाकं जननिर्वाचित सरकारं राजीनामा बियाः मध्यावधि चुनाव यायेगु अवस्थाय् तत्कालिन प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसादयात दोषी धाइगु खः । मनमोहन अधिकारीया निर्दोष छबियात ख्वाःपाः दयेका माधव नेपालयात व केपी ओलीयात थें गुलाया दुने पाचायतकालिन मनोवृत्तियात हानं छ्यों ल्होने दइगु आधारभूमि दयेकाब्यूगु यथार्थ धाःसा ओझेलय् लाकेगु याःगु दु । मन्त्रीया नीजि सहायकं मन्त्रालयया सचिव सरुवा यायेगु हैसियत व मालदार अड्डाया जिम्मेवारी दइगु पार्टीया सिफारिस माःगु प्रचलनं संस्थागत भ्रष्टाचारया मूलप्रवाहीकरण जूगु खः । गणेशमानिसंह व्यक्तिगतरुपं न्हेपनं खिचा संकीगु उपमा ब्यूगु कोइराला नेतृत्वया सरकार व नेपाली कांगे्रस दल दथुइ झिपलाः न्ह्यःने वनाः मन्त्रीपद कायेत पार्टी तछ्यात नापं लिमच्यू । बन्दुक जक दःसा नेतात स्यायेत नं तयार जुल । छ्यलेगु व छ्ययेकेगुया ल्यूने माओवादी लगय् यातकि ठीक जुइ धाइ । तर निगुलि कथंया मनोवृत्ति धाःसा समाजय् यथावत दु । उगु अवस्थाय् गरिबी व ल्यूनेलाःगु या कारण मखु । सर्वमान्य नीति व मान्यताया उल्लंघन थःथम्हं सरकारं हे यायेत शुरु यायेवं जनतां ल्वाभः ल्होनेगु चाहनायात संविधान ऐन कानून वा आतंकया ख्याच्वलं जक क्वछीगु सम्भव मजुइगु खः । वर्तमान सरकारया वैधानिकता मदु । विदेशीतय्गु मिखाय् माधवया सरकार भू.पू. खः । जनता हिसा मुक्त जुइ चाहे जू । तर हानं गृहयुद्ध बेगर दिगो शान्ति पलिस्था जुइफैमखु धयागु विचारं थाय् कयाहःगु दु । माओवादीं जनविद्रोह खँ ल्हानाच्वंगु दुसा मेपिसं ५२-५३ साल तायेकेगु यानाच्वंगु दु । जनता हिसायात आवश्यकता तायेके धुंकूगु अवस्थाय् प्रहरी व सेनां छुं यायेगुया आवश्यकता मन्त । राजनीतिइ बदमासी याइपिनिगु सः अप्वः तायेकी । तर नं कपटया असरं वैमनश्य अप्वयेकी व प्रतिशोधया रोष क्यनी । थुयालिपा हिसां प्रतिहिसायात मफैगु चक्रय् फसय् जुइ । महात्मा गान्धीं राजनीतिइ हिसाया प्रयोगयात सैद्धान्तिक आधारय् जक निषेध याःगु मखु प्रतिहिसाया गतियात नं निनेमफैगुलि अहिसा अन्ततः मेपिनिगु नापं नियन्त्रण याइम्ह व्यक्ति व समाजया नापं हित याइ । जनताया अस्वीकृत पुचलं न्ह्याका वयाच्वंगु फलाना वा ढिस्का मन्त्रीया नां हे किटय् यानाः थुज्वःम्हय्सितला कुचा कुचा थलाब्यूसां पाप लाइमखु धयागु खँ न्यनेदु । हिस्रक विद्रोह वा प्रतिशोधया थुलि विघ्न याना सृजना जूगु समाजय् महात्वाकांक्षी आपूर्तिकर्ताया उदयया सम्भावनायात तर्क वितर्क यायेफैमखु । नेपाली कांग्रेसया नेतृत्वं सुस्तरी थःगु सैद्धान्तिक आधारभूमि तंकाः वंगु प्रकि्रयाया बारे मज्यू । अतिवामपन्थी व उगु दक्षिणपन्थीया दथुइ काकाच्वंगु ग्वय् जूगु दु कांग्रेस । कांग्रेस हानं निगू कचा जूसां अजू चायेम्वाः । महाभारतय् यादवरत्न कृष्णया अन्ततः विजय जुयाः नं उया सेना धाःसा कौरवया ल्यूने वनाः सिधल । अवकास प्राप्त रथि कटवालं उपयोगी बेकुफ धकाः सूर्यबहादुर थापा हे जुइमाः धयागु नं छुं मदु ।

सनातन धर्मया अहिसा परमो धर्म धर्म हिसा तथबच धाधां बल्लाःम्हय्सिया न्याय सिद्धान्तयात मान्यता ब्यूगु दु । पश्चिमय् समाजशास्त्रया ला झन् सत्ता व हिसायात ब्वथले हे मिछंक कथं विश्लेषण यायेगु याइ । राजनीति धयागु हे शक्तिया निति संघर्ष खः व उच्चतम शक्ति हिसा खः । अमेरिकी समाजशास्त्री सी। राइट मिल्सया धापू खः । नेपाली समाजय् अहिसा व शक्तिया चर्चा यायेगु आः नं कायरताया कथं कायेगु याइ । विध्वंश व हत्या बहादुरी मखु धयागु युद्धय् ब्वति काःपिसं बांलाक्क थू । उकि उज्वःपिसं म्वाःसां माःसां ल्वाभः ल्होनेगु खँ ल्होनी मखु । तर युद्धया अर्थतन्त्रं लाभ काइगु वर्गयात विध्वंसया राजनीति ययेकीगु स्वभाविक खः । उज्वःपि मनूतय्गु हाली मुहाली पनेत तर्क व विमर्श जक पर्याप्त जुइमखु । हिसाया पूर्तिकर्ताया महत्वांकांक्षी योजनायात कित समग्र राजनीतिक सहमति मजूसा जनआन्दोलनं जक नियन्त्रणय् तयेफै । गुगु विकल्प ययेकेगु धयागु माओवादी अध्यक्ष दाहाल व कांग्रेस नेता सुशिल कोइरालां सरसल्लाह यानाः क्वछीगु खँ खः । ज्याझ्वलय् मुर्ख जुयाः फुनावनेगु वा ज्याख्यलय् दुम्ह मुर्ख जुयाः जोखीम कायेगु धयागु विषयलय् ल्ययेगु खँ मखु । राष्ट्रिय अस्मिता नाप स्वानाच्वंगु इलय् छुं संविधानविद् धाःसा दार्शनिक बहसय् न्ह्यइपुकाच्वंगु दु । बहुविधता सर्वमान्य जूगु इलय् बेलायतय् संविधान मदुसां फरक मजू । नेपाः अधिराज्यया संविधान २०४७ पाखें बहुविधता संस्थागत जुइ मफुगुलि उकिया जन्मनापं स्यायेगु नं कुतः जुल । खें वा खा मध्ये गुगु पहिला धाःसा अन्ततः बिचाः याइम्ह मदयेवं लोकतन्त्ररुपी जीवयात म्वायेफैमखु धयागु खँ सु राजनीतिकर्मीं मस्यू धकाः मतदातापाखें विस्कृत राजनीतिकर्मी जनतानाप वैरभाव लहिगु पलेसा छेँय् छेँय् वनाः च्वंवनेत स्वयेगु बुद्धिमानी जुइ । उपयोगिता निरन्तरताया स्वीकार्यता स्थापित जूगु दु । उकिया मूल्य मान्यताय् यायेगु प्रहार वा िहंसायात भोिछंयात ब्वनेगु जुइफु ।

More Stories Like this