बजारय् बँपसः संस्थागत यायेगु कुतः

नरेशवीर शाक्य

न्हूगु नेपाःया संविधानय् नेवाः स्वायत्त प्रदेश सुनिश्चित जुइमाः धयागु माग सशक्त जुया वःलिसे नेवाः लागायात प्रभावित यायेगु योजना सरकारं धमाधम दयेका हयाच्वंगु आभास आः थीथी संचार माध्यमय् पिदनाच्वंगु समाचारं थुइके फइ। नेवाः प्रदेश दुनेया स्वनिगलय् देय्न्यंकंया मनूत दुत हयाः थनया आदिवासी जनजातितय्त अल्पसंख्याय् लाकेगु षडयन्त्र न्हापांनिसें जुयाच्वंगु खः। थुकिं यानाः थनया मौलिक कला सम्पदा न्हना वनाच्वंगु, कला सम्पदाया सुरक्षण जुइमफुगु खँ सकसिनं वाःचायेका च्वंगु दु।थथे जुयाः नं आः तक सरकारं स्वनिगः दुने दुहां वइपिं मनूतय्त नियन्त्रण यायेगु नीति सरकारं दयेकेगु ज्या याःगु मदुनि ।

स्वनिगः दुने अनियन्त्रित रुपं मनूत दुहां वयाच्वंगु कारणं थनया लकस जक स्यनावंगु मखुसें हरेककथंया समस्या नं ब्वलनाच्वंगु दु। बसोवास याइपिं मनूतय्गु ल्याः अप्वः जूगु कारणं हे थन वसोवास यानाच्वंपिं मनूतय्त माक्व लः, धः व मत तकं बी फयाच्वंगु मदु। थुकथं हे पिनें वयाः बसोवास यानाच्वंपिं मनूतय्सं रोजगारीया निंतिं बँपसः तयेगु याना वयाच्वंगु कारणं मनूत याउँक वये�वने तकं जुइ फयाच्वंगु मदु। थनया बँपसः चीकेगु निंतिं स्थानीय प्रशासन व महानगरपालिकां आपालं श्रोत व साधन छ्यले मालाच्वंगु दु। तर थनया नीति निर्मातात थ्व विषयय् गम्भीर जुइ मफुगु कारणं थौं स्थानीय स्वनिगःवासी जनता तसकं कष्टकर जीवन हनेत बाध्य जुयाच्वंगु दु ।

स्वनिगः दुनेया आःया छगू मू समस्या धयागु बँपसः हे खः। पिनें वसोवास यायेत वइपिं मनूतय्गु निंतिं बँपसः छगू अःपुगु आय आर्जनया माध्यम नं जुयाच्वंगु दु। थुकिं स्वनिगःया वातावरण जक स्यंगु मखुसें सामाजिक विकृतित नापं अप्वया वयाच्वंगु सकसिनं अनूभव याना वयाच्वंगु खः ।

स्वनिगःया दुने बजार ब्यवस्थापन यायेगु भाला येँ महानगरपालिकायागु खः। बँपसः मतयेकाः मनूतय्त याउँक न्यासि वने छिंकेत इलय् ब्यलय् महानगरपालिकां बँपसः तइपिंत ज्वना कारवाही नं यायेगु याः। तर थ्व उलि प्रभावकारी मजूगु खँ स्वयम् सम्बन्धित निकायतय्सं नं स्वीकार यानाच्वंगु दु। न्हापा बँपसः तइपिं मनूतय्गु ल्याः अप्वयाः नियन्त्रणय् तये मफयेवं थुमित चीधंगु तिंख्यः दुने पसः तयेके बिउगु खः। अन बँपसःया लिसे लिसें आपालं अनैतिक ज्या नापं जुइवं अनया पसः चीकेगु कुतः स्थानीय निकाय नगरपालिकां याःगु खः। तर अन च्वंपिं बँपसल्याःतय्त चीके मफयेवं राजधानीया प्रदर्शनी ख्यः, भुकृटीमण्डप दुने थाय् बियाः तिंख्यःया पसः चीकूगु खः। न्हापा बँपसः जक तयाच्वंपिंसं आः स्थायीरुपं हे पसः तयेधुंकूगु कारणं आः इमित अनं चीकेगु प्रायः असम्भव हे जुइधुंकूगु दु। छगू कथं आः थुपिं बँपसल्यातय्सं उगु थासय् आः आधिकारिता हे कायेधुंकूगु दु। तर बँपसःया समस्या आः नं गथे खः अथे हे जुयाच्वंगु दु ।

बँपसःयात आधिकारिकता बीगु ज्या स्वयं महानगरपालिकां नं याःगु दु। विश्व सम्पदा दुने लानाच्वंगु बसन्तपुर लागाय् 'नाइट मार्केट' तयेके बियाः अन विकृति ब्वलंकूगु खः। स्थानीय मनूतय्गु ब्यापक विरोधया बावजुद नं अन पसः चीके मफयेवं अदालतया बः कयाः पसः चीकेगु ज्या जुइधुंकूगु दु। वकथं हे स्थानीय त्वाःत्वालय् स्थानीय सक्रियतां बँपसः चीकेगु ज्या जुयाच्वंगु दु ।

आः हाकनं येँ महानगरपालिकां नाइट मार्केटया योजना पित हयेगु कुतः यानाच्वंगु दु। आः थनया भोताहिति त्वालंनिसें न्हूसतक तक बहनि ४ बजे निसें पसः तयेकेगु ग्वसाः जुयाच्वंगु खँ सार्वजनिक जूगु दु। व ई बाहेक मेगु इलय् बँपसः तयेके मबीगु धाःसां थुकिया ग्यारेन्टी गनं जुयाच्वंगु मदु ।

आपालं दां पुलाः पसः बाः कयाः ब्यवसाय यानाच्वंपिनिगु निंतिं महानगरपालिकाया निर्णय स्वीकार जुइफइगु स्थिति मदु। ब्यापार ब्यवसाय जुइगु ई धयागु हे सनिलया ईपाखे खः। थुगु हे इलय् थःपिनि पसः न्ह्यःने बँपसः तयेकाः थःपिनिगु ब्यापार सहज जुइ धयागु बिचाः तकं थनया ब्यापारीतय्सं याये फइगु स्थिति मदु। दकलय् तःधंगु समस्या स्थानीय मनूतय्त जुइगु निश्चित दु। आः बँपसः तयेगु धयागु अनधिकृत रुपं जक बँ कब्जा यानाः पसः तइगु खः। थुज्वःगु इलय् हे स्थानीय मनूतय्त थःपिनिगु छेँ न्ह्यःने पसः तइपिंसं छेँ दुत पित जुइत तक हे लँ चिला मबीगु जुयाच्वंथाय् आः थुपिं आधिकारिक रुपं पसः तयेत वइगु इलय् इमित चिला हुँ धकाः तक नं धाये फइगु स्थिति मदयेफु वा अन ल्वापुया स्थिति ब्वलने फइगु सम्भावना दयाच्वनी ।

बँपसःयात सुधार यायेगु नामय् स्थानीय मनूतय्त समस्या जुइकथं छुं नं निकायं निर्णय यात धाःसा उकियात स्वीकार याये फइगु स्थिति दइ मखु। स्वनिगः दुने मनूत दुहां वयाः समस्या विकराल जुयाच्वंगु इलय् आः हाकनं बँपसः ब्यवस्थित यायेगु नामय् थुमितं गनं थाय् निर्धारण यायेगु धयागु हे स्वनिगःवासीतय्त हाकनं मेगु समस्याय् यंकेगु खः ।

मुलुक सघीयता दुने आः जातीय स्वायत्त राज्य निर्माण जुइगु झ्वलय् न्ह्यानाच्वंगु इलय् आः पिनेयापिं मनूतय्त थन बँपसः तयेकाः स्थायी बसोवास याकेगु कुतः धइगु नं वास्तवय् नेवाः स्वायत्त राज्ययात कमजोर याकेगु षडयन्त्र जक खः। पिनेयापिं मनूत अप्वः जुयावंलिसे थनया आदिवासीतय्गु ल्याः म्हो जुयावनीगु स्वाभाविक खः। अले अल्पमतं बहुमतयात शासन याये मदइगु सः थ्वयेकाः थन जातीय स्वशासन हयेके मबीगु निंतिं आः सत्ताय् च्वनाच्वंपिं मनूतय्सं स्वनिगः दुने न्ह्याथे यानाः जूसां थनया आदिवासीतय्त सास्ना यायेगु नीति नालाच्वंगु दु। थ्व षडयन्त्रपाखें सकलें सचेत जुइमाःगु दु। थःपिनिगु स्वायत्त राज्य निर्माणया निंतिं न्ह्याथें जाःगु मू पुलेत नं तयार जुइ मालाच्वंगु दु ।

nshaklya@gmail.com

More Stories Like this