जुइगु खःला मुख्यमन्त्री?

राजेन मानन्धर

नेवाः प्रदेशया न्ह्यागुकथंया सां रुप खनेदइ थें च्वनावःलिसे थन नेवाः गालय् राजनीति यायेगु लोभ तयातःपिंसं बुलुहुँ छ्यं ल्ह्वनाहःगु दु। दबूया धकिं चाले न्ह्यः रिहर्सल मगाकं वसःइसः पुनाः हथासं दंवःपिं प्याखंम्वःत थें ।

जातीय स्वशासनया मन्त्र थौं कन्हय् राजनीतिया निंतिं उर्बर जूगु खनेसातकि आः थन अज्याःगु हे भासं खँल्हानाः जनताया ध्यान सालेगु कुतः याःवःपिं ग्वाःग्वाः खने दयावल ।

सरसर स्वयेबलय् थन स्वथी प्याखंम्वःत दर्शकतय्त थःपाखे ध्यान सालेत प्याखंपाः काःवयाच्वंगु खनेदु। दकलय् न्हापां जातीय स्वशासन मजिउ धाइपिनिगु पार्टीया मनूत नेपालय् संघीय व्यवस्था हयेत थम्हं नं योगदान यानागु दु धकाः अंशभाग काः वयाच्वंगु दु। मेखे पिनें पिनें धौबजि खँ ल्हानाः दुनें दुनें नेवाःतय्त मुलय् तयाः गः कीगु पार्टीं नेवाःतय् दथुइ ख्वाः ब्वः वनेगु तामझाम यानाच्वंगु दु। अले पिनें पिनें जातीय स्वशासनया ततःधंगु भाषण यानाः दुनें दुनें नेवाःतय्त ध्वं लायेत नेवाः ख्वाः वःपिं मनूत छ्वयाः थःगु सत्ताप्राप्तिया छगू जक लक्ष्य पूवंकेत दयेकातःगु पार्टीं नं आः नेवाःतय्गु नामय् नेवाःया 'न' मसिउपिं नेवाःत व तप्यंक हे खय्बर्मूतय्त वा मेमेगु जातियात नेवाः राज्यया नामय् दयेकातःगु इकाइया प्रतिनिधत्व याकाः नेवाःतय् दथुइ शासन यायेत प्रशिक्षित यानाच्वंगु दु ।

थ्व दक्व पार्टीतय्गु छगू हे जक ध्यान दु, गय् यानाः जातीय स्वशासन वयेधुंकाः नं (जातीय राज्यया निर्माणयात पने मफुत धाःसा) थन थःगु आधिपत्य कायम याकेगु, वा गय् यानाः जातीय राज्य दुने नं खय् बर्मूत मदयेक मगाः धकाः थां घय्पुकाः धौबजि नकेगु। थन राजनीतिक उद्देश्य सहितया सच्चा नेतृत्वया विकास मजुयाः जक खः, लिपा थज्याःपिं चिकंलापातय्गु थ्व नेवाःराज्यय् किचः तक नं ल्यं दइ मखु, अज्याःपिन्सं आः हे गुन्टा कसे याःसा बांलाइ ।

व बाहेक आः थन मेगु नं छगू खँ वयाच्वंगु दु - नेवाः राज्य धासेंलि आः थन ला नेवाःतय्गु भाषा संस्कृतिया खँ ल्हाइपिंत धकाः मुख्य मन्त्री दयेकेमाः धइगु। थुमिगु कसरत नं शुरु जुइधुंकल स्वनिगलय्। अथे जुसेंसि आः थनया राज्य, प्रशासन, अर्थ, प्राकृतिक श्रोत, कर, भौतिक निर्माण, वातावरण, सुरक्षा, यातायात, स्वास्थ्य, संस्कृति, पर्यटन आदि नं कवि लेखकपिंत लःल्हायेमाःगु अवस्था वइ, व नं यानायाना ज्यां ख्यें मथ्वसेंलि मेगु लँपु लिना वनाच्वंपिंत ।

वंगु ३०-५० दँ तक झीत थ्व "नेवाः आन्दोलन"या नेतातय्सं छगू हे खँ स्यनातःगु खः - झीसं राजनीति याये मजिउ, भाषाख्यलय् ज्या यायेगु खःसा राजनीतिया लाकां पिने हे त्वःता वयेमाः धकाः। तर झीसं थू कि मेपिंत राजनीति याये मते धकाः उपदेश बीसःपिं भाषिक नेतातय्सं नं गनं गनं राजनीति हे यानाच्वंगु खः - अबलय्या नेतातय्गु चाकडी यानाः वा सत्ताया सिआइडि यानाः। २२ सालया आन्दोलन अथें क्वःदःगु मखु। बहुदल वयेवं भाषा ख्यःया नेतात चिच्चाःदंगु खनेवं यक्वस्यां थुइका काल, किसिया नयेगु वा ला मेगु हे दु खनिं धकाः। अझ न्हून्हूगु राजनीतिक अवस्थाय् उमित थीथी रंगया तपुलिं पुनावःगु स्वयेमालाः भाषाप्रेमीत झं अलमल। उकिं मेमेगु कथंया राजनीति याइपिं स्वयां भाषाया ख्वाःपालं पुनाः राजनीति याइपिं झन् थुइके थाकु, पत्याः याये थाकु, भाः मदु अले ग्यानापुसे च्वं। राजनीतिक चरित्र धइगु कविता ब्वँब्वं सभासद्या टिकट काःवनेगु अले मंत कि कविता ब्वनाः तंक्यनेगु मखु। थःगु निहित स्वार्थया निंतिं थुमिसं न नेवाःतय्गु नेतृत्व यात, न नेवाःतय्त न्ह्यःने वने बिल।
नेवाःतय्गु पार्टी नीस्वंबलय् सःतेमाःपिंत मसःतूगु ला जु हे जुल, तर सःतातःपिं अज्याःपिं स्वनामधन्य धयातःपिंत लगाम ज्वंकूबलय् म्हाः, नेतृत्व काये मफु धकाः वाकओभर बिउगु खँ नं सामान्य नेवाःतय्सं मसिउगु मखु। नेतृत्व कायेगु लोभ याइपिनि आँट नं दयेमाः जनतां हैसियत जक बियां मगाः ।

रोमान्टिक साहित्य च्वइपिंसं, पार्टीया लागि सत्ताया विरोध यायेत नेवाः भासं साहित्यिक पत्रिका पिकाइपिंसं व नेवाःतय्त भाषिक अधिकारय् तक्यंकातःपिंसं थःथःगु इलय् योगदान याःगुयात ल्वःमंके मजिउ। तर राज्य चले यायेत साहित्यया ज्ञां जक दयां मगाः, राजनीति हे माः। जुजु जुइत शाहखलः हे माः धकाः न्यादँ दुम्ह ज्ञानेन्द्रयात राजगद्दीइ तयेगुसा मेगु हे खँ तर गबलें राजनीतिक चरित्र क्यनेम्वाःपिं, जनतालिसे भ्यले मपुंपिं मनूतय्त म्हिगः कविता न्यंकूपिं धकाः जक सिंहासनय् तयेगु ज्या सुयापाखें जुल धाःसा निद्वःदँ पुलांगु सभ्यताया थ्व खानी झौ जुइत निदँ नं माली मखु ।

थौं थःगु आदिभूमिइ नेवाःत चि नःम्ह खा थें अथें जुयाच्वने माःगु मखु। थुमिगु हैसियत व जनतालिसेया स्वापू गज्याःगु धकाः जनतां स्वयेधुंकल। जबजब नेवाःतय्त छुं दुःख जुइ, थुपिं कि सुलाच्वनी, कि विदेशय् चाःहिउ वनी। ४६ साल लिपा नेवाःतय्त म्वाय्चुइकलं थुमिसं छु प्रतिकार यात? दँय्दसं सुकुम्बासीतय्गु नामय् खय्बर्मूतय्सं थनया ऐतिहासिक सतः व खुल्ला जमिन कब्जा यात, लँय् जुइमछिंक मोटरगाडी दुत हल, बजाःभाः आक्सय् थ्यन, गुथिया जग्गा नाश यात, वा पीमाःगु जग्गा घाँय्म्वःया भावं मीकल, स्कुल क्याम्पसय् नेवाःभाय् ल्हायेगु अवस्था मंत, लँय् लँय् पसः च्वन, हितिइ लः मवल, खुसिइ धः बाः वल, सरकारी व मेमेगु अड्डाय् खय्बर्मूतय्गु राज जुल। अझ लुमंके, विकासया नामय् पशुपतिइ ल्यतुल्ययाः सलंसः नेवाःतय्गु छेँ व जात्रा पर्व हांनिसें लिनाः वांछ्वया बिल, जनबाहाद्यःया लँय् पसः तयेगु ताँ दयेका बिल, लुमरिद्यःया क्वय् वनेगु लँ सेनां पन, भोटेबहाःया लँ पुलिसं पन, बागमति विष्णुमति स्यंकाः लँ दयेकल, लँय् च्वंगु सिमा धमाधम पाल � धलः तःहाकः जुइफु। हानं ज्ञानेन्द्रया तानाशाह कालय् नेवाःतय्त लँय् लँय् सेनां गोली कयेकाः खिचा स्याये थें स्याना बिल। मां अबुया नां कने मफुम्ह मर्स्यातय्त येँय् नागरिकता बी तर छम्ह नेवाःमचायात नागरिकता मदु, खय्त वन कि तुरुन्त ज्या जुइगु, नेवाःत वन कि तक्यंकीगु घुसखोर नगरपालिकात दु। त्वाः� त्वालय् छेँखा छेँखापतिं अंगः व अंशया ल्वापु, बर्मू वकीलया भ्वय्। अबलय् गन वनाच्वन थौं मुख्यमन्त्री जुइगु म्हगस खनाः न्ह्यलं चायेकःवःपिं नेवाः भाषाप्रेमी नेतात? थ्व वंगु पंचायत काल व वयां लिपाया कालय् नेवाःतय्सं गज्याःगु जीवन हनेमाल व ला कर्णालीया खय्तय्सं नं हनेम्वाः जुइ। थज्याःगु इलय् सुयागु आस काइ उमिसं? कमसेकम न्हाय्पनय् थ्यंक वनाः पशुपतिया दुःख कं वनां कन्हय् मुख्यमन्त्री जुइमानिपिं स्वघोषित नेवाः नेतातय्सं गोहीया ख्वबि हायेका हःगु थ्व च्वमियाके अनुभव दु ।

ई दुबलय् नं थुमिसं नेवाःतय्त साय्मि, ज्यापु, उराय्या दम्भ थनाः थःथवय् ल्वाकेगु जक कुतः यात। थःगु खल्तीइ न्यागू संस्था स्वथना तयाः नं नेवाःतय्गु दुःखय् सः जुया बी भाःमखंपिनिगु ल्हातिइ थ्व भाग्यं दःवःगु (दत धाःसा) सिन्हःपता पाय्धंगु नेवाः राज्य छु धकाः तया बीगु? झीसं धायेफु, थन शिक्षित व सचेत नेवाःतय्गु मिखाय् पट्टीं चिकाः शासक वर्गया हित जक स्वइपिं नेवाः भाषाख्यःया नेतात मदुगु जूसा थौं नेवाःत थःगु थासय् थुभनं द्यःलां द्यः पितिंकाः च्वनाच्वने माली मखुगु जुइ। छु आः उकिया सिरपाः उमित मुख्यमन्त्री दयेकाः बीगु ला?

थज्याःपिंसं थौं छु ख्वालं नेवाः राज्यया मुख्यमन्त्री जुइगु म्हगस खनेगु? थनया नेवाःतय्सं वय्कःपिनिगु छगू छगू घडीया हिसाब तयातःगु दु, सुनां थन नेवाःतय्त साथ बियाच्वंगु दु अले कन्हय् उमित माःबलय् सु वइ धइगु नं। न थ्व नेवाः राज्य व साहित्यकारतय्गु आन्दोलनं वःगु खः न उमित मुख्यमन्त्री दयेकेत हे ।

ग्वंगः महायेकं नं सुथ जुइ। कन्हय् छुं जुयाः नेवाः राज्य वल धाःसा थन मुख्यमन्त्री जुइपिनिगु खडेरी जुइ मखु। आःथें खय्बर्मू� तय्गु जक पार्टी जुइ मखु अले खय्बर्मूतय्गु चाकडी यानाः थःगु विद्वताय् तालं ग्वयाच्वंपिं बुद्धिजीवीतय्त पियाः नेवाःत बुरिकन्या जुयाच्वने माली मखु। अबलय् नेवाःतय्गु निंतिं ल्याय्म्हपिनिगु दर्जनौं पार्टीतय्गु जन्म जुइ, दछि तक नेवाःतय्त सल गयाः नं द्वलय् स्वलय् हाकुवसः पुनाः अय्लाः छसलिं त्वना बिल कि नेवाःतय्गु भोट उमि खय् उम्मेदवारतय्त वनी धकाः फुइँ याना जुइपिं नेतात थः हे हाकुगुँ त्वःता वनी। अले थनया राजनीतिइ झी जक जुइ, धाथें नेवाः नगुः दुपिं नेवाःत जक। अज्याःगु इलय् थन धाथें हे नेवाःतय्गु लागि चुनाव जुइ, नेवाःया भिं याइगु पार्टी, नेवाः राज्ययात आप्रवासीतय्गु प्रभावं मुक्त याइगु पार्टीतय्गु दथुइ चुनाव जुइ, दकलय् अप्वः गुगु पार्टीं नेवाःतय् मन त्याकी, व पार्टीं चुनाव त्याकी, दक्व नेवाःतय्गु भिं जुइ ।

More Stories Like this