म्वाःपिं जनता खनाः मग्याः सीपिं जुजुपिं खनाः ग्याः

कुमार रन्जित

न्ह्याब्लें थें थुगुसि नं मोहनिया स्याक्वत्याक्व कुन्हु येँया पुलां लाय्कू हनुमानध्वाका दुनेया तलेजु दर्शन यानाः चाःहिलेगु ज्या जुल । दच्छिइ छन्हु जक चाइगु जूगुलिं नं वकुन्हु अन न्ह्यागु इलय् सां थ्यंकेगु छगूकथंया संस्कृति थें हे जुयाच्वंगु दु नेवाःतय् निंतिं । आः ला थुकियात नेवाःतय् जक संस्कृति नं धाये मजिइ धुंकल । छाय्धाःसा तलेजु दुहाँ वनीगु ताःहाकःगु मनूतय् लाइनय् दँय्दसं येँया नेवाःतय् पुचलय् थन पिन वयाः च्वंवयाच्वंपिं गैर नेवाःतय्गु ल्याः अप्वया वयाच्वंगु दु । अथे जूगुलिं तलेजु दर्शन छगू राष्टिय संस्कृति हे जुइधुंकूगु दु धाःसां जिल ।
स्याक्वत्याक्वः अर्थात् महानवमि कुन्हु प्यघौन्याघौ त्यानुक लाइनय् च्वनाः तलेजुया दर्शन यायेत वनेगु संस्कृति अन दुने सच्छि व च्याम्ह मेय् व दुगुचा स्यानातःगु घच्चायापुगु हिख्वः स्वयेत जक अवश्य मखु । जनतायात दच्छिइ छक्वः जक स्वयेगु मौका बियाः न्ह्याब्लें सैनिक पहरा दुने कैद यानातःगु हनुमानध्वाका पुलां लाय्कू दुनेया वास्तविकता छु खः धकाः स्वयेगु असफल कुतः खः आम मनूतय् । असफल थ्व अर्थय् कि न्ह्याक्व वंसां तलेजु व मूलचुक बाहेक जनतां अनया मेमेगु किम्बदन्ती थें जक जुयाः न्यने दयाच्वंगु वैभवशाली सांस्कृतिक सम्पदा गुबलें हे स्वयेमखं ।

अन दुगु ऐतिहासिक व सांस्कृतिक महत्वया सम्पदात गथेकि शेषशयनी विष्णु दशैं घर भण्डारखँल दिगु तलेजु कणेल चुक मसान चुक सुन्दरी चुक मोहन चुक कालिय नाग दमन यानाच्वंम्ह कृष्णया विशाल ल्वहँ मूर्ति मोहनकालीया मूर्ति गाःवंगु नागपुखू लगायत सलंसः ऐतिहासिक सांस्कृतिक महत्वया कलाकृति सर्वसाधारण जनतां न्ह्याक्व तलेजु चाःह्यूवंसां गुब्लें लुधंक स्वयेमखं । छगूकथं प्रतिबन्ध हे धाःसां पाइमखु । च्वय् न्ह्यथनागु ऐतिहासिक सांस्कृतिक सम्पदात मध्ये गुलिखे नां ज्वःलाःगु चुकत सर्वसाधारण मनूतय्सं यल व ख्वपया पुलां लाय्कू चाःहिलीबले खंकेगुस्वयेगु यानाच्वंगु दु । उज्वःगु इलय् स्वाभाविक रुपय् मनूतय् नुगलय् न्ह्यसः दनीगु खइ थ्व हे नांया चुकत येँया हनुमानध्वाकाय् छाय् स्वयेगुलिइ प्रतिवन्ध थ्वहे न्ह्यसः दुने सुलाच्वंगु दु नेपाःलय् न्ह्याक्व राजनीतिक ह्यूपाः वःसां सांस्कृतिक ह्यूपाः मवःगु लिसः । छम्ह व्यक्ति व छगू परिवारया मनोमालिन्यताय् न्ह्याना वयाच्वंगु खः विगतय् झीगु देय्या शासन व प्रशासन । आः ला अथे मजुइमाःगु खः धकाः आम मनूतय्सं धायेगु यानाच्वंगु दु ।

नेपाःया इतिहास च्वःपिं गुलिखे देशीविदेशी इतिहासकारपिन्सं च्वयेगु याः स्वनिगः छगुलिं हे संग्रहालय थें खः । तर व्यवहारय् थनया शासकपिन्सं उकिया महत्वयात खण्डित यासें कुचाकुचा थलेगु ज्या याना वयाच्वंगु दु । हनुमानध्वाका दुने जक हे स्वम्ह पुलांपिं शासकतय् नामय् बिस्कंबिस्कं संग्रहालय चायेकाः थःपिनि जक व्यक्तित्व ब्वयेगु ज्या यानाच्वंगु दु । थुज्वःगु ज्या नं शाहकालिन शासकिपं मध्ये दक्कले उदार धाइम्ह वीरेन्द्रपाखें जूगु खनेदु । वं मल्लकालिन वैभवतां जायाच्वंगु हनुमानध्वाका दरवार दुने थःगु थः बौ महेन्द्र व बाज्या त्रिभुवनया नामय् जक संग्रहालय चायेकाः नेपाःया इतिहास व संस्कृतियात वर्णन यानां याये मफइगु कथंया शोषण यानाच्वंगु दु । वास्तवय् हनुमानध्वाकाय् ला मल्लकालिन खास यानाः प्रताप मल्लया नामय् संग्रहालय चायेकेमाःगु खयेफु । छाय्कि अन प्रताप मल्लया यक्व हे अजूचायापुगु सांस्कृतिक सम्पदात दु । यद्यपि अन मेमेपिं मल्ल शासकिपं व शाहकालिन शासकपिनि नं कृतित मदुगु मखु । थुखेपाखे लेखाजोखा यायेगु ज्या सुं हे लोकतान्त्रिक व गणतान्त्रिक शासकतय्पाखें जुइमफुगु नं नेपाःलय् न्ह्याक्व राजनीतिक ह्यूपाः वःसां सांस्कृतिक ह्यूपाः मवःगुया दसू खः ।

शासक वीरेन्द्रं थःगु शासनकालय् छथ्वः पुरातात्विक व सांस्कृतिक ख्यलय् अनुभवीपिं प्रशासकतय्त सकृय यानाः चायेके ब्यूगु हनुमानध्वाकाया स्वंगू संग्रहालयं हनुमानध्वाकाया इतिहास व संस्कृतियात सुचुकाः विश्वयात हे झंगः लानाच्वंगु खँय् विश्व सम्पदा घोषणा याइगु राष्टूसंघीय निकाय युनेस्कों नं मिखा व म्हुतु तिनाच्वंगु स्पष्ट जू । उकथं छगू विश्व सम्पदा दुने व्यक्ति विशेषया नामं उकिसनं स्वंगूस्वंगू बिस्कंबिस्कं संग्रहालय चायेकाः खास विश्व सम्पदाया मूल महत्वपाखें विश्व समुदाययात लाभ कायेगुलिं बिाचत यायेगु ज्या अपराध वा अनियमितताया परिभाषा दुने लाः कि मलाः थ्व न्ह्यसः खः गणतान्त्रिक नेपाःया अधिकारकर्मीपिन्त गुपिन्सं नेपालय् गणतन्त्र वल धकाः ध्वाँय् ब्वयेकाः नाय्खिं च्वयेकः जुल । जनता सार्वभौमसम्पन्न व अधिकारसम्पन्न जुल धकाः 'न्हूसंस्कृति' निर्माणया घोषणा याना जुल । हनुमानध्वाका लिसें पुलांगु लाय्कूत फुक्क उब्ले दयेकातःगु नियमकथं गणतन्त्र घोषित जुइ न्ह्योतक शासकतय् नीजि सम्पत्ति हे जुल । गणतन्त्र वयेधुंकाः उिपं फुक्क नेपाल सरकारया नामय् छसिकथं ल्ह्ययेगु ज्या नं जुल । सम्पत्ति ल्ह्ययेगु ज्या यायेवं हे जक सरकारया कर्तव्य पूवनीगु खः ला विश्व समुदायया मिखाय् धुलं छ्वाकाच्वंगु गल्तीयात हुयाः वास्तविकता न्ह्यब्वयेगु ज्या राजनीतिककर्मीतय् पाखें मजूसां कमसेकम संस्कृतिविद् व संग्रहालयविद्पिन्सं मयासे मगाःगु खः । तर अथे नं याःगु खने मदु । उिपं फुक्क म्वाःपिं जनता खनाः मग्याः सीपिं जुजुपिं खनाः ग्याःपिं ठहरे जुल ।

More Stories Like this