नेवाः राजनीतिक आन्दोलनया अपरिहार्यता

नरेशवीर शाक्य

नेवाःत राजनीतिक रुपं संगठित जुइमाःगु आवश्यकता न्हापांनिसें वाःचायेका च्वंगु खः। नेवाःत सामाजिक व धार्मिकरुपं संगठित पुचः खःसां राजनीतिक चेतनाया अभावया कारणं नेवाःतय्सं राज्य सत्ता बारे चिउताः तःगु खने मदु। संभवतः पृथ्वीनारायण शाहं स्वनिगः त्याकेधुंकाः थनया सत्ताय् च्वनाच्वंपिं व सत्ताय् पहुँच दुपिं मनूतय्त तसकं हे अमानवीय ब्यवहार याःगु कारणं राज्यसत्ताया राजनीतिपाखें नेवाःतय्के वितृष्णा ब्वलंगु जुइफु। अथे हे राज्य राजनीतिइ संलग्न मनूतय्त विभेदया ब्यवहारयानाहःगु कारणं नं नेवाःत राजनीतिपाखें बिस्कं च्वंगु खयेफु। अझ राणा शासकतय्सं नेवाःतय्त ल्ययाः हे जेल नेल व सर्वस्व हरण याःगु कारणं आम जनता राजनीति व लाय्कूलिसेया स्वापू तापाकाः म्हो चिउताः तयेगु यानाच्वंगु खः। सत्ता शासकतय्सं देय्या सम्पत्ति व सम्पदायात थःगु निजी सम्पत्ति कथं व्यवहार यानाः थनया आदिवासीतय्त मनू हे मखुथें ब्यवहार यायेवं राष्ट्रप्रेमी नेवाःत जानाः राणा शासकतय्गु सत्ता हे अन्त याना बिउगु जक मखु मुलुकय् न्हूगु राजनीतिक ब्यवस्था हे नीस्वना बिउगु खः। राजनीतिक परिवर्तन हयेगु कुतलय् प्यम्ह शहिद जूपिं मध्ये स्वम्ह नेवाः हे जुयाच्वंगु खः। थौ नेपाःया राजनीति महत्वपूर्ण व नेतृत्वदायी भूमिका म्हितेत सफल जुयाच्वंगु वामपन्थी बिचाःया राजनीतिक दलया संस्थापक नेतात नं नेवाःत हे खः। तर हिलावंगु परिवेश दुने नेवाःत हरेक ख्यलं विस्थापित जुया वं थें आः नेपाःया मू मू राजनीतिक पार्टीइ नेवाः नेता मदयेधुंकूगु दु। निगूगु ध्वलय् सुं सुं नेवाः नेतात ततःधंगु राजनीतिक पार्टी दुने लानाच्वंगु दुसां इमिगु प्रभाव पार्टी दुने न्यून थें हे खने दयाच्वंगु दु। तर थपिं नेवाः प्रतिनिधि धकाः उज्वःगु राजनीतिक पार्टीतय्सं छ्यलेगु जक यानाच्वंगु बाहेक मेता छुं जुयाच्वंगु मदु ।

छगू इलय् नेपाःयात नेवाः धकाः म्हसीका बिया वयाच्वंपिं नेवाःत हरेक ख्यलय् महत्वपूर्ण भूमिका म्हिता वयाच्वंपिं खःसां राजनीतिक रुपं थुपिं गनं न्ह्यःने लानाच्वंगु खने मदु। नेवाःतय्सं राष्ट्रया सम्पदा रक्षाया निंतिं अनेक आन्दोलन यात। बहुभाषिक व बहुधार्मिक देसय् दुपिं फुक्क नेपाःया आदिवासी जनजातितय्त समान हक अधिकार दयेमाःगु सः थ्वयेकल। समान हक अधिकारया निंतिं सः थ्वयेकूपिं कार्यकर्तात फुक्कं आः नं अज्याःगु हे ज्याय् तक्यनाच्वंगु दनिसा सामान्य राजनीतिइ पलाः तयाच्वंपिं राजनीतिक कार्यकर्तात आः राजनीतिक ख्यलय् महत्वपूर्ण थासय् च्वनाः राजनीति यानाच्वंगु अनुभव सकसिकें दु। राजनीतिक रुपं सक्रिय जुयाः नेवाःतय्सं थःपिनिगु हक अधिकार राज्यपाखें सुरक्षित जुइमाःगु खँय् सकलें सचेत जुइमाःगु खःसां राजनीतिकवाद लिउने च्वनाः सकल नेवाःतय्गु हित जुइगु खँ स्वयां नं पार्टीगत हितय् जक लिकुनाच्वंगु अनुभव दु। नेवाःतय्गु हक अधिकार सुरक्षित यायेगु खँ जक ल्हायेमाःसां नं थःपिनिगु राजनीतिक लबःयात ध्यानय् तयाः जक याइगु प्रबृत्तिया कारणं आपालं जुइमाःगु उपलब्धि नापं ल्हातय् लायेगु मयाः। थ्व कारणं यानाः नेवाःतय्त विभाजन यायेत राजनीतिक पार्टीतय्त सहज जुयाच्वंगु दु। अले नेवाः कार्यकर्तात नं थ्वहे मानसिकतां विभाजित जुइगु याः ।

नेपाः दुने जुइगु छुं नं आन्दोलन थनया आदिवासी नेवाःतय्गु सहभागिता बिना सफल मजू। थ्व हे कारणं नेवाःतय्त थःपिनिगु पक्षय् तयेमाः धयागु मान्यता फुक्कं राजनीतिक पार्टीतय्सं यायेगु याः। थनया आदिवासीतय्गु आन्दोलनय् सहभागिताया कारणं हे नेपाः दुने बहुदलीय ब्यवस्था व मुलुक गणतन्त्र तकं जूवंगु खँय् शंका मदु। तर आन्दोलनया सफलता लिपा थनया आदिवासीतय्त न्ह्याबलें हे अपहेलना यानाः राजनीतिक पार्टीयात लबः वइकथं जक ज्या जुइगु याना वयाच्वंगु कारणं थनया आदिवासीतय्के राजनीतिपाखें हे वितृष्णा नापं ब्वलना वयाच्वंगु खः। थथे थनया आदिवासी नेवाःतय्त हेपाहा ब्यवहार राजनीतिक पार्टीतय्सं याःगुया मू कारण नेवाःत छधी जुयाः सः थ्वयेके मफुगुलिं नं खः। थःथःपिनिगु राजनीतिक पार्टीतय्सं माःथाय् थ्वयेकेमाःगु सः मथ्वयेका बीगु, नेवाःतय्गु हक अधिकारया खँय् नं सकल नेवाःत छथाय् च्वनेमफुगु कारणं नेवाःतय्गु स्थिति न्हिया न्हिथं कमजोर जुजुं वयाच्वंगु खः ।

नेपाः दुने न्हूगु राजनीतिक संरचना निर्माण जुइगु क्रमय् दु। न्हूगु संविधान च्वयाः संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र राज्य निर्माण जुइगु झ्वलय् मुलुक न्ह्यानाच्वंगु दु। थ्व इलय् नं नेवाःत राजनीतिकबादया लिउने जक लिकुनाच्वन धाःसा नेवाःतय्गु भविष्य सुनिश्चित मजूगु खँ फुक्क हे राजनीतिक पार्टी दुने कार्यकर्ता जुयाः न्ह्यानाच्वंपिं नेवाःतय्सं अनुभवया लिधंसाय् थुइकेधुंकूगु दु। उकिं आः नेवाःतय्सं न्ह्याथेंजाःगु राजनीतिकवादय् पत्याः याःसां थुकिया मूल मुद्दा छगू नेवाःतय् हक अधिकार जुइमाःगु खँ थुइके धुंकूगु दु। उकिं आः थःपिं सलग्न दुगु राजनीतिक पार्टीतय्सं नेवाः हक अधिकार सुरक्षित यायेगु नीति नाला मकाल धाःसा थःपिं नेवाः नामं हे संगठित जुयाः हक अधिकार कायम यायेमाली धयागु मान्यताकथं देय्न्यंकंया नेवाःत छथाय् मुनाः थःपिनिगु भविष्य निर्धारण यायेगु ज्याय् न्ह्यचिला च्वंगु तसकं हे ईयात ल्वःकथंया ज्या खः ।

नेवाःतय्गु भविष्य सुनिश्चित यायेत नेवाःत हे जायेमाःगु अनेक कारण दु। नेवाःतय्गु भविष्य नेवाःतय्सं हे क्वःछीमाः। थुकिया निंतिं नेवाःत सक्षम दु। नेवाःतय्गु नामय् मेगु जातिं आः नेतृत्व कायेमाःगु छुं आवश्यक मदयेधुंकल। ने.सं. १११० या जनआन्दोलन ताःलाकेत सलंसः नेवाःतय्सं प्राण आहुति यानाः मुलुकय् बहुदलीय शासन हयाः मेगु जातियापिं मनूतय्त नेतृत्वय् छ्वत। तर लिच्वःकथं थुमिसं नं थनया नेवाःतय्गु अस्तित्वय् हःताः यायेगु बाहेक मेता ज्या मयाः। आः नं नेवाः अधिकार सुनिश्चित याके मबीत आपालं तत्व न्ह्यःने वयाच्वंगु दु। थुपिं फुक्कसित चीकेगु निंतिं नं देय्न्यंकया नेवाःत छथाय् च्वनाः थःपिनि हक अधिकार कायम यायेत पलाः न्ह्याकेमाःगु ई वयाच्वंगु दु ।

nshakya@gmail.com

More Stories Like this