रेबिज ल्वय् व बचे जुइगु उपाय

उत्तमराज शिलाकार

न्ह्यखँ:
गबलें गबलें लाछि खिचात लाः स्वाल्यां वयेकाः त्वाः लुया जूगु झीसं खनाच्वनी। अप्वः थें गर्मी महिनाया वर्षा यामय् थथे खिचात वँय् चाइगु याः। थ्व छताजिया भाइरसं खिचायात संक्रमण यात कि जुइगु ल्वय् खः। थ्व ल्वचं कल कि झिन्हुं अप्वः म्वाइ मखु। थुकियात मेगु भासं "रेबिज" धाइ ।

रेबिजया लक्षण:
रेबिज ल्वचं थिउपिं खिचात अथें अथें तं चाइ। छुं हः मयाःसां जःखः च्वंपिंत न्यायेत स्वइ। थः मालिकं धाःगु खँ नं न्यनी मखु। नसा तये यंकेबलय् झं तं क्यनी। नसा नं न जक तुनाः नइ मखु। लिपा जू लिसे लः खनाः ग्याइ। खिउँगु थासय् सू वनेत स्वइ। कथुइ छुं थाःगु थे ख्वाकख्वाक याना लाः ल्ह्वयाच्वनी। लाः स्वाल्यां वयेकाः मउसे एकोहोरो तालं लुसुलुसु जुइ। वयागु लँपु जःखः सु वल वयात ह्वाउँक न्याना हे बी ।

रेविज ल्वय् म्हसीका:
थ्व ल्वय् स्तनधारी ह्याउँगु हि दुपिं पशुतय्त जुइगु ल्वय् खः। थ्व ल्वय् छताजिया "लाइसा" भाइरसं जुइ। न्हापां थ्व ल्वय् जंगली जनावरत गथे कि ध्वं, खिचा, माकः, चिकंलापा आदियात जुइ। उमिगु सम्पर्कय् वःपिं सा, म्येय्, दुगु, फै व लहिना तयापिं भौ, खिचा आदियात नं पुनी। थज्याःपिं पशुतय्सं मनूयात न्यात धाःसा थ्व ल्वय् मनूयात नं पुनी ।

थ्व ल्वय्या विषाणुत क्वाःगु लखय् २ मिनेट जक म्वायेफुसा सामान्य क्वाःजलय् १५ मिनेट तक म्वायेफु। थ्व विषाणु वँय् चायेधुंकूम्ह जन्तुया म्हुतुया लाः झीगु म्हया गुगु नं अंगय् लानाच्वंगु घाःपाखें झीगु म्हय् दुहांवनी। स्नायु प्रणालीपाखें झीगु म्हया थीथी अंगय् न्ह्याः वँवं न्ह्यपुइ थ्यंकः वनी। थ्वहे थ्व ल्वय्या अन्तिम अवस्था खः। थुगु अवस्थाय् ल्वगिया मानसिक सन्तुलन हे स्यनेधुंकी अले व यःयःथे वँय् थें सनाहइ ।

संक्रमणया अवस्था:
थ्व ल्वय् पशुतय्के याकनं खने दःसां मनूयाके धाःसा ल्वय्या लक्षण लिबाक खने दया वयेफु। थुगु खँय् न्याःगु थाय्, भाइरसया मात्रा व म्हया अंग स्वयाः थ्व ल्वय् याकनं वा लिबाक्क जुइगु याइ। छ्यंया ब्वनापं गुलि सतिक वा तापाक थ्व ल्वय् पुंगु खः वहे स्वयाः थ्व ल्वय् याकनं वा लिबाक खने दइ। यदि मनूया छ्यंया सतिक लाःगु ब्व गथेकि ब्वह, छाति, ककु, न्हाय्पं, ल्हाः आदि थासय् पुंगु खःसा ल्वय्या लक्षण याकनं खने दइ। अथे हे म्ह, जँ, प्यंपा, तुति, पिलाक्व, पालि आदि थासय् पुन धाःसा छुं लिपा जक ल्वय्या लक्षणत खने दइ। उकिं ल्वय्या वासः इलय् हे यायेमाः। ल्वय्या लक्षण खनेदतकि वासः याःसां लनी मखु ।

ल्वचं बचे यायेगु उपाय:
न्हापां ला थ्व ल्वय् पशुतय्त जुइके हे मबीगु स्वयेमाः। थौंकन्हय् रेबिज ल्वय् विरुद्धया भ्याक्सीनत पशु चिकित्सालय (भेटीनरी) कायेगु दु। थ्व भ्याक्सीन लहिना तयापिं पशुयात खुला खुलाय् बीगु यानातल धाःसा उमित थ्व ल्वचं थी मखु अले थुमिसं मनूयात न्याःसां ग्याये माली मखु। थ्व ल्वय् छेँय् लहिना तइपिं पशुतय्त जंगली पशुपाखें पुनीगु जूगुलिं छेँय् लहिना तयापिं सा, म्येय्, द्वहं, दुगु फै आदियात जंगली जनावरपाखें बचे याना तयेमाः। इलय् ब्यलय् पशु चिकित्सक क्यनाः ल्वय्या जाँच याका तयेमाः। छुं जुयाः रेबिजया लक्षण खने दयाः झिन्हुया दुने हे पशुत वँय् जुयाः सित धाःसा थज्याःपिं पशुं न्याःगु थासय् तुरुन्त हे डेटल लखं सिलाः चिकित्सकयात क्यनाः रेबिज विरुद्धया भ्याक्सीन कायेमाः। थुकिं ल्वय्यात पूवंक हे पनेफु। तर थ्व ल्वचं म्हय् थी हे धुंकल वा संक्रमण तच्वय् हे धुंकल धाःसा पनेगु छुं उपाय मदु। मनू जुइमा वा पशु थ्व ल्वचं ज्वने धुंकल कि झिन्हुया दुने हे सी। उकिं थ्व ल्वय्यात साधारण ल्वय् थें खने मजिउ ।

रेविजया इतिहास:
"रेविज" थौं स्वयां न्याद्वःति दँ न्ह्यः हे खने दयेधुंकूगु ल्वय् खः। थ्व ल्वय्या वर्णन बेबीलोनया इशू ग्रन्थय् उल्लेख दु। अबलय् खिचात वँय् जुल कि थुगु ल्वचं मनूयात पुनी धकाः न्वलं दायाः स्याना छ्वइगु खः। यदि मनूयात पुन धाःसा वयात बस्तिं तापाक पितिना छ्वइगु खः। अबलय् थ्व ल्वय्या उपचार कथं साधारण वासः पाइगु व झारफुके जक याइगु खः। मजिल धाःसा ल्वगियात स्याना हे छ्वयेगु भाय्प्वः मेगु उपाय मदु। सन् १८८१ पाखे फ्रेन्च वैज्ञानिक लुइस पाश्चर व वया पासा चिकित्सक इमाइल रोउसं थुकिया वासः मालेगु शुरु यात। सन् १८८५ पाखे लुइस पाश्चर रेबिज बिरुद्धया वासः (भ्याक्सीन) दयेकेत ताःलात। थुकियात वं छम्ह वँय्चाःखिचां न्याःम्ह मनूयात प्रयोग याना स्वत। वयात रेविज ल्वचं मथिउसेंलि थ्व भ्याक्सीन सफल जूगु घोषणा यात। वयां लिपा थुकिया उपचार शुरु जुल ।

नेपालय् पहल:
नेपालय् न्हापा थ्व ल्वय्या वासः मदुगुलिं खिचा, भौचा, चिकंलापा, माकलं न्यानाः मनू सित धागु न्यने दु। थ्व ल्वचं पुंगु सिउसां थन नं साधारण वासः व झाराफुके जक याइगु खः। २०१७ सालपाखे पशु चिकित्सालय त्रिपुरेश्वरय् थ्व ल्वय्या खोप थनया हे प्रयोगशालाय् दयेकेगु यात। गुकियात बीपीएल इनेक्टिभेटेड ५ प्रतिशतया रेबिज विरुद्धया भ्याक्सीन वा खोप धाइ। लहिना तयापिं खिचा भौचित नं थन वासः यात। मनूयात नं खिचां न्याःगुया भ्याक्सीन थनं हे बीगु यात ।

लिखँ:
रेबिज तसकं ग्यानापुगु ल्वय् खःसां थुकिया उपचार प्यखें न्यनावंगु कारणं बेलायत, नर्वे, जापान, अष्ट्रेलिया, हङ्गकङ्ग, स्वीडेन व मलेशियां थ्व ल्वय् उन्मुलन जूगु घोषणा याना तयेधुंकूगु दु। छाय्कि थ्व देशय् ल्वय्यात म्हसीकेगु साधन, वासः नापं इलय् हे थुकिया सतर्कता न्ह्याका च्वंगुलिं अन थ्व ल्वय् मदयावंगु खः।
झीथाय् ल्वय्या पहिचान याइगु निकाय हे बांलाक मदुनि। वासः देय् न्यंकं थ्यंके मफुगु व खिचां न्याःसां साधारण वासः जक यायेगु बानिं यानाः थ्व ल्वचं दुःख बियाच्वंगु दनि। झीथाय् लाछि खिचात लँय् लँय् हे दयाच्वनी। न्हापा न्हापा जूसा नगरपालिकां इलय् ब्यलय् लाछि खिचातय्त वासः नकाः स्याइगु खः। थौंकन्हय् थज्याःगु ज्या मयाः। पशु अधिकारवादीतय्सं नं थुकिया विरोध यानाच्वंगु दु। उकिं लाछि खिचापाखें थ्व ल्वय् पुनीगु सम्भावना नं अप्वः दु ।

रेबिज ल्वय् मजूपिं खिचां न्याःसां झीत रेविज पुनीगु ला मखु। अथेसां खिचां न्यात कि हे रेविज जुइगु डर धाःसा जुयाच्वनी। खिचां न्याःसां रेविजया भ्याक्सीन काये माली धकाः ग्याःपिं दु। रेविज विरुद्धया भ्याक्सीन न्याक्वः काये धुनेव जक पू वनी। उपचारया झ्वलय् प्वाथय् तपुगु मुलुं सुयाः तग्वःगु सिलिण्डरं वासः दुत छ्वइबलय् स्याइगुलिं नं थ्व ल्वय्या खोप कायेत मनूत ग्याइगु खः। थौंकन्हय् साधारण डोज जक काःसां गाःगु इंजेक्शन नं दु। तर थ्व छगःया हे प्यद्वः न्याद्वः वंगुलिं सर्व साधारण मनूयात तसकं थिके जुइ। न्ह्यागुसां रेबिज ल्वय् दु थें थौंकन्हय् थुकिया वासः नं उपलब्ध दुगुलिं रेविज ल्वय्पाखें भतिचा राहत चूलाःगु दु। अथेसां इलय् वासः यायेगु हे तःधंगु बुद्धिमानी जुइ ।

More Stories Like this