नेपालय् रत्नपत्थर व्यवसाय

मधु श्रेष्ठ

विश्वया आपालं देशय् थें नेपालय् नं थीथी कथंया रत्नपत्थर, लुँ व इन्धनया खानी दु धइगु खँ झीसं न्हापांनिसें हे न्यना वयाच्वनागु खः। तर राज्यं उलि चिउताः तयाः अज्याःगु पत्थर पिकायेगु ज्या धाःसा याःगु खने मदु ।

नेपाःया बहुमुल्य पत्थरयात व्यापारिक प्रयोजनय् हयेगु ताः तयाः २०६० सालय् न्हय्म्ह मनू जानाः "नेपाल रक्स अफ मिनरल एसोसियसन" स्थापना यात। नेपालय् दुगु रत्न पत्थरयात विश्वय् म्हसीकेगु थ्व संस्थाया मू उद्देश्य खः। थौंकन्हय् थ्व संस्थाय् स्वीन्याम्ह दुजः दु। चीहाकलं थुकियात 'एनआरएमए' धाइ ।

नेपालय् रत्नपत्थरया इतिहास उलि पुलां मजू। वि.सं. १९९० सालय् तःधंगु भुखाय् ब्वल। अबलय् संखुवासभाय् छगू पहाडया ढिक्का हे कुतुं वःगु जुयाच्वन। भुखाय् लिपा गामय् च्वंपिं मनूतय्सं ढिक्का छगुलिं ह्याउँसे वाउँसेच्वंक प्वालाप्वालां थीगु वस्तु खन। लिपा लिकयाः स्वःबलय् व ला बहुमूल्य रत्नपत्थर लानाच्वन। वास्तवय् उबलय्निसें हे नेपालय् नं रत्नपत्थरया खानी दु धइगु खँ सार्वजनिक जूगु खः। वयां लिपा सन् १९७५ पाखे छम्ह विदेशी नागरिकं अनुसन्धान यानाः नेपाःया थाय्थासय् रत्नपत्थरया खानीत दु धइगु खँ पत्ता लगे यात। १९८० पाखे नेपाःमितय्सं नं छुं भतिचा रत्नपत्थर पत्ता लगे याःगु जुयाच्वन ।

थुकिया बारे नेपाल रक्स अफ मिनरल एसोसियसनया अध्यक्ष उदयमान ताम्राकारं धयादी, "विदेशीतय्सं थज्याःगु रत्नपत्थर गन दइ धकाः चिउताः तयाः स्वयेगु याःसां नेपाः सरकारं धाःसा खास हे छुं याःगु खने मदुनि।" वय्कःया बिचाः कथं देय्या आर्थिक स्थिति, आवश्यक ज्वलं व न्हून्हूगु प्रविधिया अभावं यानाः नं थथे जूगु जुइफु ।

नेपालय् हिरा बाहेक मेगु फुक्क हे बहुमुल्य रत्नपत्थर दु धाःसां जिउ। थन अप्वः यानाः दार्चुला, जाजरकोट, मनाङ्ग, धादिङ, लाङटाङ, संखुवासभा, ताप्लेजुङ्ग, ईलाम, पाँचथर, सिन्धुपाल्चोक जिल्लाय् थज्याःगु मूल्यवान रत्नपत्थरया खानी दु ।

नेपालय् दुगु रत्नपत्थरयात बांलाक व्यवसायिक रुप बिया वनेगु खःसा थुकिं नेपाःयात तःमि याइगु विज्ञतय् बिचाः दु। एशोसियसन अध्यक्ष ताम्राकारं धयादी, "यदि राज्यं थुकिया लागिं ग्वाहालि यात धाःसा थ्व व्यवसाय नं पस्मीना, हस्तकला, गलैंचा उद्योग स्वयां कम जुइ मखु।"
नेपालय् थौंकन्हय् जुयाच्वंगु रत्नपत्थरया व्यवसाय तसकं सीमित धाःसां जिउ। नेपाःया रत्नपत्थर व्यवसायीतय्सं नेपाः स्वयां नं अप्वः विदेशं रत्नपत्थर हयेगु यानाच्वंगु दु। भारतया जयपुरपाखें ८० प्रतिशत, थाइलायण्ड, वर्मा, चीन आदि देशं २० प्रतिशत ति वइ। उकियात थन कटिङ्ग यानाः हानं ९० प्रतिशत ला विदेशय् हे छ्वइ। छुं भतिचा जक स्वदेशय् खपट जुइ। बहुमूल्य रत्नपत्थरया अप्वः छ्यलाबुला जुइगु ला तिसाय् खः। थ्व बाहेक मूर्ति, देगः आदिइ नं थुकिया प्रयोग जू ।

रत्नपत्थर व्यवसाय सीमित जूगुलिं थ्वपाखे जुइगु आय नं सीमित हे धाःसां जू। आय आम्दानी बारे भाजु ताम्राकारं धयादी, "ठिक्क हे खः तर छुं ई न्ह्यवंनिसें धाःसा स्वनिगःया बजारय् नक्कली रत्नपत्थर वयाः नेपाःया सक्कली रत्नपत्थर व्यवसाय प्रभावित जुयाच्वंगु दु।"
च्यादँ झिदँ न्ह्यवंनिसें विदेशीत अप्वः वनीगु स्थानीय बजारय् अप्वः यानाः विदेशीतय्सं हे नक्कलीगु रत्न पत्थरत मीगु जुयाच्वंगु दु। थुकिं यानाः अन्तर्राष्ट्रिय बजारय् नेपाःया सक्कली रत्नपत्थरयात उलि पत्याः मयाना हःगु खनेदत ।

बजारय् नक्कली रत्नपत्थरया व्यापार जुयाच्वंसां सरकारं धाःसा उलि ध्यान बिउगु खने मदु। छुं ई न्ह्यः छक्वः इन्टरपोलया दवाबं यानाः कारवाहीया लागी नेपाःया छुं व्यापारीतय्त ज्वंगु नं खः। तर उकी खास हे कारवाही धाःसा मजू ।

थ्व व्यवसाययात च्वन्ह्याकेत सरकारपाखें खास हे चिउताः मतःसां एनआरएमएपाखें फुगु कथंया भूमिका म्हिताच्वंगु दु। थ्व संस्थां दँय्दसं जेम पत्थर म्हसीकेगु तालिम बीगु, जेम कटीङ्गया तालिम बीगु यानाच्वंगु दु। अल इलय् ब्यलय् जेम फिल्ड टिप यंकेगु, विदेशी व स्वदेशी रत्नपत्थर व्यवसायीतलिसे अन्तर्क्रिया यायेगु ज्या नं यानाच्वंगु दु। सर्व साधारणयात नं थुकिया बारे जानकारी बीगु ताः तयाः दँय्दसं राष्ट्रिय स्तरं हे रत्नपत्थर ब्वज्या नं याना वयाच्वंगु दु ।

भविष्यय् अझ बांलाक ज्या न्ह्याकेत रत्नपत्थर बारे बांलाक ज्ञान बीगु छगू इन्स्टिच्यूट हे चायेकेगु नं थुकिया लक्ष्य दु। थौंकन्हय् रत्नपत्थर बारे सयेके सीके याइगु 'जेमोलोजी' ब्वनाच्वंपिं ल्याय्म्हत नं यक्व दु। इमिसं नं थ्व व्यवसाययात तिबः बीगु लागिं छुं पलाः न्ह्याकी ला धइगु आशा दु ।

रत्नपत्थर नेपाः थःके हे दुगु छताजि बहुमूल्य ज्वलं खः। थ्व नेपाःया मौलिक प्राकृतिक स्रोत नं खः। यदि थुकियात व्यवसायिक रुप बी फत धाःसा देशं तःधंगु हे आम्दानी याये फइगु प्रशस्त सम्भावना दु। थुकिं नेपाःया आर्थिक लबः दइगु जक मखु देशविदेशय् नेपाःया नां प्रचार जुइगु, नेपाःया निर्यात व्यवसाय बढे जुइगु, पर्यटन व्यवसाययात नापं तिबः जुइगु व आपालं मनूतय्त रोजगारी दइगु खनेदु। उकिं थ्व व्यवसाययात प्राथमिकता हे बियाः न्ह्यःने यंकेत राज्यं पहल यायेमाः धइगु नं वय्कःपिनि सुझाव दु ।

More Stories Like this