भायलचं - बोलिचालि - झासँ - बिज्याहुँ

- सुवर्ण शाक्य -

भाय् धयागु छम्हसिनं मेम्हसित खँ थुइकेगु माध्यम खः । थुलि धायेवं भाय्या महत्व पूवनी मखु । भाय् शिष्टाचार खः अनुशासन खः । भासं शिष्टाचार ब्वइगु खः । भाषा संस्कृतिया हिन खः हि न्ह्याइगु । म्हय् हि अप्वः न्ह्यात कि हाई प्रेसर जुइगु हि न्ह्यायेगु ढिला जुल कि लो प्रेसर जुइगु । हि न्ह्यायेगु हे दित कि नुगःचुं ज्या मयानाः चलंपाख वनीगु । थ्व हे खँकथं भाषाया खँयात नं काये ज्यू । भाषायात अप्वः छाय्पियाः छ्यलेगु यात कि विकृति वइ । प्रयोगय् म्हो जुल कि न्हन्हं वनी । भाषा ल्हायेगु हे दित कि भाषा ल्हाइपिनि जातित्वया हे म्हसीका तनावनी । भाषा स्वयं संस्कृतिया वस्तु खः क्वतः सिन्हुःम थें जाःगु खँग्वः मन्त कि सांस्कृतिक इतिहास हे तनावनी । अले धर्म व जातित्वनाप दुगु स्वापू हे नं तनावनी । माकु शब्द मन्त कि वस्तुया अनुभव व आशय हे मथुयावनी । तपुलि पु धायेगुया थासय् लाकमं पु धायेगु जुयावनी । मरि छपाःया थासय् मरि छगः जूवनेफु । अजा बाज्या खँग्वः मन्त कि बाज्याया बाजे जुयाः बाहुन बाजे जूवनेफु । काल वल कि मनूतय्त लुत्तुलुयाः प्राण त्वःतकी । अथे हे भाषा त्वःफित कि पुर्खाया स्वापूकथंया हाःनाः हे खुिसं चुइकेयंकी । भाषा न्ह्याथे सां छु खँ थुइव लागा हे गाःनि धायेगु खःसा वसः न्ह्यागु सां छु पुने दयेव ला गा हे गाःनि धाये थें जूवनी । लाःलाःबलय् लाःलाःथे वसः पुना प्रकृति अनुकूल जुइ ला सभ्यताया मू च्वनी ला नसा न्ह्यागु सां छु प्वाः जायेवं ला गा हे गाः नि धायेबलय् नसाया रस व स्वास्थ्यया मू दइगु जुइ ला छेँ न्ह्याथे सां छु धकाः िछंक च्वने म्वाःला

भाषायागु खँ कायेबलय् चिकिचाधुंगु खँ ला खः नि धकाः त्वःते मज्यूगु यक्वं खँत दु । छगू उदाहरण काये छटा कि्रयाया खँग्वः झासँ / बिज्याहुँ । नेवाःतय् वा । आऊ । अयुभू यात आदरार्थी कथं झासँ बाय् बिज्याहुँ धायेगु चलन दु । नेवाःया छगू जाति बरे । वन्द्य । शाक्यतय् वा झासँ धाइगु थें बिज्याहुँ धाइगु खः । थथे बिज्याहुँ धायेगु चलन नेपालय् नेवाःतय् बुद्ध वंशयापिनि खः । छमह क्षत्रीवंशया सन्तान शाक्यू जुसेंलि उगु शाक्य जातिकथं सर्वार्थसिद्धं बुद्धत्व प्राप्त यानाः बुद्ध जुसेंलि थःत क्षत्रीयवंश धायेगु त्वःताः बुद्धवंश धायेगु याःगु खः । बुद्धया पालय् अप्वलं शाक्यत बुद्धया उपदेशयात कःघानाः प्रव्रजित जुयाः जीवन हंगु खः । बुद्धया अबुजु शुद्धोदनया राज्य जुयाच्वंगु कपिलवस्तुं वयाः नेपाःया स्वनिगलय् वयाः च्वंवःिपं शाक्यतय्सं स्वनिगलय् च्वनाः बुद्धशिक्षाकथंया परम्पराअनुसार विहार दयेकाः प्रव्रजित विधि हनाः बुद्धपुत्र बुद्धशिष्य कथं च्वंगु खः । उकथं प्रव्रजित जीवन हनाः च्वंपिनि थवंथवय् बिज्याहुँ खँग्वः कि्रयाद खः । उगु कि्रयापदनाप छ्यलीगु कर्ताया खँग्वः वसपोल खः । छम्हसिनं मेम्हसित छि धाये थें छलपोल धाइगु खः । थ्व हे कथं नामू व कि्रयापदया रुपावली दःवंगु खः । आजीवन प्रव्रजित जीवन हने धकाः च्वनेधुंकूिपं नं नेपाःया समाजसुधारया नामय् राजनीतिक बाध्यतां क्वच्युकूबलय् इमिसं गृहस्थ जीवन हने मालावन । गृहस्थ जीवनय् च्वनाः नं हिन्दूधर्मकथंया चार वर्णया दुने मच्वंसे अस्थायी प्रव्रजित विधि हनाः सां थःगु पन ल्यंकाः सामाजिक जीवन हनेगु ज्या यानाच्वंगु खः । थथे प्रव्रजितत्व काये धुंकूपिसं थःसिकं च्वय्यािपं हनेमाःकथंया श्रद्धा प्वंकेबहःिपंत थम्हं छ्यलावंगु हनाबनाया बोलि बिज्याहुँ धकाः हे छ्यलेगु याःगु खः । थथे हे लोकजनयात पालन याइम्ह जुयाः जुजुयात नं वसपोलू धाःगु खः । द्यःद्यःिपंत नं थुकथं हे बोलिचालिया भाषा छ्यलायंकूगु खः । शिक्षादीक्षा बियाः मानवसमुदाययात उद्धार जुइमा धकाः तातुनीिपं गुरु पुरोहितवर्गयात थुकथंया हनाबनाकथं बोलिभाय् छ्यलाः ऋषि मुनि साधु सन्तपिन्त नं थथे हे भासं कय्च्यायेगु यानायंकूगु खः । वज्राचार्य गुरुिपं ला तप्यंक हे प्रव्रजित जुयाः पुरोहितया ज्यातकं याःिपं जुयाः वस्पोलिपं स्वतः हे थुगु बोलिचालिया भागीदार जूगु खः ।

थौंकन्हय् थुकथंया सांस्कृतिक ऐतिहासिक खँ मसियावनाः बिज्याहुँ शब्दया अवमूल्यन जूवनाच्वन । शाक्यपिसं हे थःपिनि दथुइ थुज्वःगु परम्पराया खँग्वः मछ्यसे बिज्याहुँ शब्दया थासय् झासँ दिसँ आदि खँग्वः छ्यलेगु याःवनाच्वन । झासँ खँग्वः नेवाःतय् आदरार्थी खँग्वः खः । थ्व खँग्वः न्ह्याम्हसितं छ्यलेज्यू । शाक्य जुल धायेवं मेपिसं इमित बिज्याहुँ हे धायेमाःगु धयागु मदु । मेपिसं छि धाल धकाः ईपं तंचाइ नं मखु । छगू हे समाजय् च्वनाः बुलाः छखलःसिनं मेखलःया बोलिचालि सीकाः व्यवहारकथं अथे हे छ्यलाबीगु याः । थुकथं हे शाक्यिपंनाप खँल्हायेबलय् बिज्याहुँ शब्द छ्यलाबीगु खः । गथे तताःजु धाइथाय् तताःजु धकाः धयाबीगु पीभत धाईपंनाप पीभत हे धकाः धयाबीगु अले भोतू धायेगु चलन दुिपंत भोत हे धकाः धयाबीगु याइ । तताःजु पीभत भोत न्ह्यागु धाःसां आखिरय् उगु स्वतां खँग्वःया अर्थ ला दाजुया कलाःयात हे धाःगु खः । बरु थन छता खँ सीकेमाःगु छु धाःसा आङ्गसा घानाच्वंिपंत बर्मू क्षत्री वैश्य शूद्र धयाकथंया चार वर्णय् च्वनाच्वंिपंत बिज्याहुँ शब्द छ्यलीमखु । शाक्यत चार वर्णकथंया जातिइ मच्वसे आङ्गसा खायेगु विधि हनाः बुद्धपुत्रकथं च्वनेधुंकूिपं खः । बिज्याहुँ धाये म्वाःम्हेसित बिज्याहुँ धयाबीगु शब्दया अर्थ हे अनर्थ जूवनीगु जुइ । विधि पन जाति थःथःगु दइ न्ह्याम्हसितं न्ह्याथें धायेमज्यू । सर्पू फुक्कं ूनागू जुइमखु नाग दक्वं सर्प जूवनीमखु । रुप रंगजक अथे अथे हे खनेदइगु खः स्वभावं पानाच्वंगु दइ ।

बुद्धधर्मनाप तसकं सत्तीिपं शाक्यिपंनाप जात-भात पुजा-आजा फुकं समानरुपं चलय् जूिपं उदाय्तय् आङ्गसा दुगुिलं धाये प्रव्रजित मजूगुिलं इमित बिज्याहुँ खँग्वः छ्यलीमखु । इमित बिज्याहुँ खँग्वः छ्यलीमखु । इमिसं शिष्ट भासं प्रव्रजित जूगुया नातां शाक्यिपंत झासँ धाइमखु बिज्याहुँ हे धाइ । थथे शाक्यिपंत बिज्याहुँ धाइबलय् इमि थःगु हे गौरव च्वनीगु खः । ईपं थःिपं नं प्रव्रजित जुइगु अधिकार दुिपं खः कारणवश प्रव्रजित मजूगु जक खः । उदाय्तय्त नं बिज्याहु धाल धाःसा ईपं मछालाः क्वछुनाच्वनी छाय्धाःसा इमिसं बिज्याहुँ शब्दया मूल्य मान्यता थू । ईपं बिज्याहुँ धाइगु समाजया छगू हे अंग खः । पुलांिपं साय्मि ज्यापु आदि बौद्ध जाितं नं बिज्याहुँ खँग्वः छ्यलेगु याः । संस्कृति सभ्यता स्यूपिसं उकथंया बोलिचालि छ्यलेगु याः । नेवाःदुनेया विविधता मसीकं घलःमुलःकें थें यानाः लाःलाःथाय् लाःलाः थें बोलिचालि छ्यलेगुिलं सांस्कृतिक विचलन हयेगु याइ । थुज्वःगु खँ सीके बीगु ज्या संस्कृतिविद्पिनिगु खः । सःिपं स्यूिपं गुरु धाःपिसं मस्यूिपंत स्यनाबीमाःगु खः कनाबीमाःगु खः ।

जातिगतरुपं छगू हे समाजय् च्वनाः थःथःपिनि दुनेया चालचलन मथुइकाच्वनेगु धयागु समाजया च्यूताः मदुगु जुइ । समाजया च्यूताः मदयेकं छधी जुइ धयां गुकथं जुइ छधी जुइत समाज व्यवहारय् आत्मीयता कःघानाः च्वने फयेकेमाः । छगू जातं मेगु जातयात कुंखिनाच्वंतले छधी जुइगु खँ तापानाच्वनी । बिज्याहुँ बोलियात कायबलय् नं बरेतय्त छाय् बिज्याहुँ धायेगु धकाः तं चाईपं दु ब्वः बीिपं दु । चालचलन थुइकेमाः । बरेतय्सं सुं गुगुं जातयात जिमित बिज्याहुँ धा धकाः धाःगु मदु । इमित सुनां नं अथे धाल धाःसा व ला इमि थ यसें जक धाइगु खः । मेपिसं धाःथें अनुकरण यानाच्वंगु जक खः । थम्हं थुइकाः धाःगु मखु । सभा समारोह व विवाह व्रतबन्धया निमन्त्रणा कार्डय् तकं असहज रुपं अब्लिक तयाः झासँ/बिज्याहुँ तयाः च्वयेगु यानाहल । अथे च्वयेगु ला बानि हे जुइ धुंकल । परम्परा हे याये धुंकल । सुयात गुम्हेसित गुज्वःगु बोलि छ्यलेमाः धयागु मसीकुसे न्ह्याम्हेसितं झासँ न्ह्याम्हेसितं बिज्याहुँ धायेगु यात । माःथाय् माःकथं तक नं मयाः । अब्लिक तयाः नितां च्वयेबलय् नं म्वाःगु छता ला क्या िन्सल यायेमाःगु खः िन । सुयागुं चलन चल्तिया भासय् द्वेष यायेगु विरोध यायेगु उचितगु खँ मखु । िछंक अःपुक सुधार यानायंकेगु स्वयायंकेगु बरु बेस जुइ ।

भिक्ष्ापिसं नं थःपिनि दथुइ बिज्याहुँ धाइ थें नेवाः जातिदुने मेिपं सुं खलःत नं बिज्याहुँ धायेमाःगु चलन दुिपं दु धयागु खँ स्यूिपं कम जुल । समाजय् च्वंसेंलि थ्व खँ स्यनेमाःगु खः स्यनाबी माःगु खः । शाक्य जाति बिज्याहुँ धायेमाःगु जाति खः धकाः थःत बिज्याहुँ धायेकाच्वंिपं भिक्ष्ापिसं सीकेमाःगु खः । जातकथं नेवाः समाजय् नौ कौ आदि जातयािपंत झासँ धाइगु खः । ईपं न्ह्यागु जातयािपं जूसां प्रव्रजित जुइवं इमित बिज्याहुँ शब्द छ्यली । अथे प्रव्रजित जूपिन्त बिज्याहुँ धायेवं इमि मां-बौिपंत बिज्याहुँ धकाः भिक्ष्ा वा सुयातं धाल धाःसा इमिसं नं शाक्यिपंत उकथंया हे बोलि छ्यलाबीमाः । छू धायेमाःम्हेसित बिज्याहुँ हे धायेमाःगुया आशय मखु । छ धाःसा बरु अनादर जुइमखु बिज्याहुँ या थासय् झासँ व छःिपं या थासय् छि धाल धायेवं भाषागत अनादर जूवनी । सुनां नं थःत ल्वःगु बोलि मछ्यल कि मेम्हसिनं नं अथे हे मल्वःकथं कोलि छ्यलाबी फु । धात्थें ला बिज्याहुँ खँग्वः छ्यलाच्वंगु बानि मदुपिसं भिक्ष्ातय्त नं गनं गनं झासं धायेगु याः । उज्वःबलय् भिक्ष्ापिनिगु नुगलय् गुकथं थीगु जुइ थ्व खँ भिक्ष्ापिसं नं चायेकू जुइमाः ।

शाक्य हे जुइमाः बाय् भिक्ष्ा हे जुइमाः बिज्याहुँ शब्दनाप स्वानाच्वंगु गुगुं नं शब्दलचं मिलय् जुइक छ्यलाः न्वंवासेसःिपं मदु थें जुइधुंकल । बिज्याहुँ कि्रयानाप वसपोल बाय् छलपोल छःिपं कर्ता कथं छ्यलेगु यायेमाः । गथे वसपोल बिज्यात । छलपोल छःपिसं धयाबिज्यात धायेमाः । वयकलं धयाबिज्यात वसपोलं धयादिल धकाः कर्तानाप कि्रया कि्रयानाप कर्ताया खँग्वः पाय्छि मजुइक ल्वाकज्याःगु भाषलचं छ्यलेगु यानाः भाषा स्यंगु मचायेकीिपं नं दु । दिवंगत भिक्ष्ा सुबोधानन्दं तकं ज्ञानमालाया छपु म्येय् च्वयाबिज्याःगु जुल-विश्वय् शान्ति यायेत झाःम्ह श्री बुद्ध भगवान् । तःधंिपं जूसां सत्तीकथं व आत्मीयकथं सम्बोधन याइबलय् छ धकाः प्रयोग याइ । अनुपयुक्त खँग्वः छ्यलीमखु । भिक्ष्ापिसं बुद्धयात गुबलें हे झासँ धाइमखु । गैरजिम्मेवारीकथं मनपरि धायेगु खँ थःथःगु स्वभाव खः ।
थंजििपं गुरुतँय् च्वंिपं भिक्ष्ापिसं न्हूिपं श्रामणेरपिन्त भिक्ष्ा विनय ला स्यनाबिल तर समाज व्यवहारया भाय्लचं स्यनाब्यूगु खनेमदु । गृहस्थनापया समाज व्यवहारया खँ नं अनुकूलकथं स्यनाबीमाःगु खः । छुं खँ स्यनेत न्ह्याथासं शिक्षालय् विद्यालयं न्ह्यागु थासय् नं बोलिचालिया प्रयोग िनं न्हापलाक स्यनाबीमाःगु खः । भासं मनूया व्यवहार हइगु खः । व्यवहारयात भासं लानाकायेमाः । भाषा खः कथं मछयलीगु भाषाकर्मीतय् कमजोरी खः धायेमाः । थुगु खँयात व्यवहारवादीतय् कमजोरी नं धायेिछं । भाषाया खँय् व्यवहारवादी मजुइगु नं भाषाप्रतिया बेवास्ता हे खः । भाषां संस्कृति कनाच्वनी । थ्व खँयात अप्वःसिनं थुइकावनाच्वंगु खनेमदु । छुं खँयात मथुइक व्यवहार यायेगु अज्ञानता खः । खजा खज्ञानता उलि दोषया खँ मखु धात्थेंया दोषया खँ ला थम्हं मस्यूगु खँय् च्वकानायः जुयाः अतिपण्डित जुयाः व्याख्या यानाजुइगु खः । मस्यूिपं मथूपिसं छुं ज्या मिलय् मजुइक याइबलय् थूपिसं स्यूपिसं मथू मस्यूिपंत स्यनाबीमाः थुइकाबीमाःगु खः । थथे सही खँपाखे न्ह्यचीकाबीगुयात समाजय् च्यूताः दुगु धाइ । यःम्हेसित यत्थे जुइकातयेगु असामाजिक ज्या जुइ ।

भाषा मन्त कि संस्कृति लोप जुइगु खँ सीकेमाः थुइकेमाः वा चायेकेमाः छगू भाषाया शब्दार्थया आशय मेगु भासं छ्यलेबलय् म्हो जक पाय्छि जुइक कायेफइ बीफइ । छगू भासं मेगु भासय् वनेबलय् उपमा व समता भावकथं जक खँ थुइगु जुइ । भाषाया खँ त्वःताः संस्कृति धकाः हाला जुइगु नं ध्वंगीकथंया संस्कृतिप्रेमी थें जक जूवनीगु जुइ ।

More Stories Like this