विश्वया दकले ताःहाकःगु प्याखं - कात्ति प्याखं

यल देशय् मल्ल कालिन इलय् नेवाःतय्त म्हसिकीगु भाषा कला संस्कृति सम्पदा नापं यक्वः हे धार्मिक सांस्कृतिक व सामाजिक ज्याखँया विकास जूगु खनेदु । थुकथं विकास जूगु ज्याखँत मध्ये थीथी कथंया ख्वाःपाः पुयाः व मपूसें हुलीगु हुलाप्याखं त नं खः । उकिसनं लच्छि ताःहाकःगु मंगलय् च्वंगु कात्ति दबली हुइकीगु कात्तिप्याखं नं छगू खः ।

कातिप्याखं यल देय्या नां दंम्ह मल्ल जुजु श्री सिद्धिनरिसंह मल्लं ३६८ दँ न्ह्यः पलिस्था याना थकूगु परम्परागत सांस्कृतिक प्याखं खः । थ्व प्याखं जुजु श्री सिद्धिनरिसंह मल्लं दँय्दसं च्यान्हू च्यान्हू ल्हुइका वंगु वयां लिपा सिद्धिनरिसंह मल्लया काय् श्रीनिवास मल्लं उकी हाकनं मेगु प्याखं बाथः प्याखं न्हय्न्हू तनाः झिंन्यान्हू हुइका थकल । अन लिपा मल्ल जुजु श्रीनिवास मल्लया काय् योगनरेन्द्र मल्लं मेगु थीथी प्याखंत झिंन्यान्हू तनाः स्वीन्हू अथे धयागु लच्छि यंकं हुइका थकूगु थ्व कातिप्याखं खः । थ्व प्याखं लच्छियंकं हुइका थकेगुलिइ मल्ल जुजुपिनि स्वंगू पुस्ताया तःधंगु योगदान दु । थ्व प्याखं दँय्दसं कात्तिक महिनाय् हुइकीगु जूगुिलं नं थ्व प्याखंया नां कात्तिप्याखं जूवंगु खः । थ्व प्याखं हलिमय् दुगु प्याखंतय् दक्वसिवें ताःहाकःगु प्याखं धायेमाः । छाय्धाःसा थ्व प्याखं लच्छि हुइकीगुलि न्ह्यखुन्हू ल्हुइकूगु प्याखं हाकनं ल्हुइकी मखु । धायेकी व हे प्याखं हाकनं कन्हय् खुन्हू ल्हुइकीमखु । न्हिथं विस्कं छता छताजि प्याखं हिलाः हिलाः हुइकीगु हे थ्वया छगू तःधंगु विशेषता खः । थ्व प्याखं छगू हे बियषयात कयाः हुइका तःगु मखु थकी तःताजि लीलात क्यनातःगु दु । थ्व प्याखं श्री कृष्णया लीलाया लिधंसाय् क्यनातःगु जूगुलिं प्याखंया मू पात्र श्रीकृष्ण खः । अथे नं थ्व प्याखनय् जुजु श्री निवास मल्लं न्हय्न्हू तना हुइका थकूगु लोक प्याखं शास्त्रीय संगीत व बाजाया तालय् हुला खँल्हाबल्हा नापं दुथ्याका तःगु ख्वाःपाः पुया हुलीगु अतिकं लोकंह्वाःगु थ्व बाथः प्याखं खः । मेगु थ्व प्याखंया मू प्याखं धाये वा थ्व प्याखंया अतिकं महत्वं जाःगु प्याखं खः श्री नृसिंह अवतार प्याखं ।

थ्व ख्वाःपाः पुयाः हुलीगु प्याखनय् दुथ्याःगु वराह व नृसिंह अवतार प्याखंत पौराणिक बाखनय् भगवान विष्णुया झिगूगु अवतार दुनेया द्वितिय व तृतीय अवतार भुवः कथं वराह व नृसिंह अवतारया प्याखं खः । थ्व नृसिंह अवतार प्याखं कात्ति प्याखनय् लच्छि न्यंकं हुइका क्यनाः वयाच्वंगु प्याखंया मू प्याखं खः । थ्व नृसिंह अवतार प्याखं दँय्दसं कात्तिक शुक्ल त्रयोदशि कुन्हू ल्हुइकी । थ्व नृसिंह प्याखं नापं कात्ति प्याखंया स्वापू क्वात्तुया च्वंगु दु । अथे थ्व कात्ति प्याखं हुइकेगु ज्या थ्व नृसिंह प्याखनं जूगु खः धैगु खँ सीदु ।

थौं स्वयां ३६८ दँ न्ह्यः यलया मल्ल जुजु सिद्धिनरिसंह मल्लं नेपाल संवत ७६१ दन्स थःगु लाय्कूया न्ह्यःने च्वंगु कात्ति दबली नृसिंह अवतारया नापं मेमेगु प्याखंत नं हुइका वंगु खः । थ्व प्याखं छाय् हुइके माःगु ले थुखे पाखे नं छक दुवाले -
थन कात्ति प्याखंया विषयसं छुं छुं किंम्वदन्ती दु । व छु धाःसा यल देय् चमकं थ्व छु जूगु गथे जूगु धैगु खँ जुजुया मनय् वाल । अले जुजुं जोशी भाजुपिं नापं सल्लाह साहूति यानाबिज्याःबले थ्व देय् मघाय् लाःगुलिं थथे जूगु धैगु खँ सिइदत । थ्व दोष मदयेकेया नितिं देशय् दँय् छम्ह नरवली बियातु च्वनेमाः अले तिनि देय् चकिनी देय् प्रजाया भिं जुइ धकाः जोशी भाजुपिन्सं धायेवं जुजुया मनय् आः गथे यायेमाली धकाः थः राजगुरुपिं मन्त्रगुरु पण्डित विश्वनाथ राजोपाध्याय व विद्यागुरु पण्डित श्री हरिवंश राजोपाध्याययापिं नापं साहुति याःबले आः थ्व नरबलि अथें बिइबलय् राज्यय् विद्रोह जुइफू । उकिं थुकी छगू हुनि दयेका थ्व ज्या यायेमाः धैगु बिचाः याना मेमेगु श्री कृष्णया लीलाया प्याखंत नापं तयाः थ्व नृसिंह अवतार प्याखं दयेका थ्व प्याखनय् नृसिंह भगवान पिकयाः दानवराज हिरण्यकश्यपुयात थ्व नरवलि बिइगु ज्या याकातःगु जुल । थुखे प्रजापिन्त प्याखं क्यनाः न्ह्याइपुका बिइगु व उखे थःगु देय् व जनताया भिंया नितिं थ्व प्याखं हुइका थौंतक मदिक क्यना वयाच्वंगु दु । थ्व प्याखनय् नृसिंह जुयाः प्याखं हुलीम्ह जुजुया विद्यागुरु खलः हरिवंश राजोपाध्यायया वंश यल महाद्यः ननिया राजोपाध्याय श्रीकृष्ण देगःया पुजारी हे जुइमाः । मेमेपिं जूइ मज्यू । अथेहे दानवराज हिरण्यकश्यपु जुइम्ह पुं जातियाम्ह व नं यल नुगः कवःया गुथियारत हे जुइमा । अले थ्व तान्त्रिक विधिया प्याखंनय् मन्त्र प्रयोग याना नृसिंह दैय यात ज्वनी बलय् हिरण्यकश्यपु मुर्छा जुइ । न्हापान्हापा नृसिंहं दैत्ययात ज्वनाः धात्थें स्याइगु यानातःगु दु । आः दैत्य जुइम्ह मुर्छा जक जुइगु थौंतक नं जुयाः वयाच्वंगु दु । मुर्छा जुइगु नं सीगु हे भाःपाः खः । देय् जनता व जुजुया भिंया नितिं थथे थ्व प्याखं दँय्दसं हुइका नरबलि बिइगु यानातःगु खः ।

थ्व प्याखं वंगु नेपाल संवत १०७० दँ तक नं लच्छि यंकं नं हुइका वयाच्वंगुलिइ नेपाल संवत १०७१ स थ्व प्याखं लच्छि यंकं पूवंक हुइके मफूत अथे खःसां मद्यू । अनंलि नेपाल संवत १०७२ दँ निसें ११०१ दँ तक श्री नरिसंह व श्री बराह अवतार प्याखं जक दँय्दसं निन्हू निन्हू जक क्यनावःगु जुल । थनलि कार्तिक नाच प्रवन्ध समिति निस्वनाः नेपाल संवत ११०२ दँ निसें आःतक दँय्दसं च्यान्हू च्यान्हू हुइका क्यनाः वयाच्वंगु दु ।

आः थन कात्र्तिक लच्छि हुइकीगु कात्ति प्याखं दुने हुइका वयाच्वंगु ख्वाःपाः प्याखंया खँ न्ह्यथनाच्वना । थ्व प्याखंया निगू पक्ष दु शास्त्रिय पक्ष व लोक पक्ष । थ्व प्याखनय् मुक्कं ख्वाःपाः प्याखं जक मखु ख्वाःपाः मपुसें मतुक पगडी बेतालि पुयाः हुलीगु प्याखं नं दु । गथेकी श्रीकृष्णगण महाद्यःगण इन्द्रगण माधवानर लीला कामसेन जुजु बिक्रमादित्य जुजु सुदाम सूरदास दैत्यगण वस्त्रहरण तधिलीला प्यवः प्याख व बौद्ध अवतार आदि । मेगु थन ख्वाःपाः पुयाः हुलीगु ख्वाःपाः प्याखं नं थुकी दुथ्याना च्वंगु दु । थ्व प्याखनय् दुथ्याःगु ख्वाःपाःत थथे दु -बाथः प्याखं देवी प्याखं शितज्वर-विष्मज्वर लाखे महामाया ख्याः प्याखं कवं प्याखं बेताः ध्वंचा वराह अवतार नृसिंह अवतार आदि ।

थ्व प्याखं हुइकेत थीथी बाजंया नं उलि हे महत्व व विशेषता दु । थ्व प्याखनय् थीथी कथंया बाजंत छ्यालतःगु दु । गथेकि खिं बबूचा चाः प्वंगाः दम्बोखिं जोनगडा मृदङ्गा पछिमा व म्वाःलि आदि । उकी मू बाजंत खिं बबूचा ताः व प्वंगा खः । थ्व बाजंत फुकक धैथे न्हि न्हि प्याखनय् प्याखं हुइकेत मदय्कं मगाः । अले मेमेगु बाजंत प्याखं स्वयाः गबले गबले गुज्वःगुज्वःगु बाजं थाना हूकये माःगु खः उबले उबले उगु उगु बाजंत थायेगु याइ । गथेकि धाः बाजं भुस्याः थ्व युद्धयागु बाजं खु । अन जोनगडा नं युद्धया प्याखनय् थाइगु बाजं खःसा खि। म्वाःलि थ्व अप्सरा प्याखं हुइकीबलय् थाइगु व पुइगु बाजं खः । थथे थीथी बाजंत थ्व प्याखनय् दुथ्याकातःगु दु । वथें हे थ्व प्याखनय् प्याखं कथं शास्त्रिय म्ये थीथी कथंया राग कयाः म्ये हालाः म्येया सुरय् बाजंया तालय् हुइकीगु व हुलीगु प्याखं खः थ्व कात्ति प्याखं ।

कात्तिप्याखंया दकले लिपांगु व महत्वपूर्ण प्याखं खः नृसिंह प्याखं । अले थ्व प्याखं हुलीगु इलय् पुइगु ख्वाःपाःया नं थःगु हे महत्व दु । थुगु ख्वाःपाःया रंग तुयूगु अले नवःचा व सिंहयाथें ख्वाः वःगु ख्वाःपाः खः । थ्व ख्वाःपालय् म्हुतुसि व मिखाफुसि ह्याउँसे मिजला पिहाँवयाच्वंगु दु । स्वये हे ग्यानापुसे च्वंगु व अतिकं जागृत ख्वाःपाः खः । छ्यने किकिंपा छुनातःगु मतुकं पुयाः च्वामो सँ भुयापाभुयापा छुनातःगु दु । थ्व ख्वाःपाः तान्त्रिक विधि जीवन्यास याना दयेकातःगु ख्वाःपाः खः । थ्व ख्वाःपाः नं बाथः व वराहया ख्वाःपाः थें हे पुजा कुथिइ तयाः न्हियान्हिथं पुजा याना तयेमाःगु ख्वाःपाः खः । थ्व ख्वाःपाः नृसिंह जुयाः प्याखं हुलीम्हसिया छेँ तयाः पुजा यानातइ । थ्व नृसिंह प्याखं दँय्दसं कात्र्तिक शुक्ल पक्ष त्रयोदसिया दिं खुन्हू हुइका वयाच्वंगु दु । पौराणिक बाखनय् भगवान विष्णुया झिगूगु अवतारया दुनेया प्यंगूगु अवतार श्री नृसिंह अवतार खः । दानवराज हिरण्यकशिपुं थःकाय् प्रल्हादयात तच्वकं सास्ति ब्यूगुलिं थःम्हं भक्त प्रल्हादया पुकार न्यनाः वैत उद्धार यायेत अले अत्याचारी हिरण्यकशिपु दानवयात स्यायेत भगवान विष्णुं नृिसंह अवतार काःगु खः ।

थ्व प्याखं हुलेगु दिं नृसिंह ज्वीम्हसियां सँ खनाः लि लुसि ध्यनाः म्वःलुहयाः सुचि जुयाः परश्चरण च्वनाः प्याखं हुले न्ह्यः प्याखंया नासःद्यःया थाय् वनेमा । प्याखं हुलेत वसः व ख्वाःपाः ज्वनाः लाय्कूया लुँ ध्वाखा दुने वनाः अन दलामय् वसतं पुनाः अले तलेजुया पुजारीं ख्वाःपाः पुजा यानाः नृसिंह खम्बा दयेका तःगुलिइ तयेहइ । दबूया प्यंगु कुनय् व दथ्वी नं यानाः न्याथाय् दनादन चिलाख मत च्याकाः ग्यानापुक खिंबाजं थाना प्वंगा पुइबलय् अन उबलय्या लकस हे ग्यानापुसे च्वनी । ई त्यलकि नृसिंह खम्बा तछ्याना पिहाँवइ । अले छुं ई तक बाजंया तालय् नृसिंह हिरण्यकशिपुयात लित्तुलिनाः दबली चाःचाःहिला सनि । अले ई त्इलकि पना पना यंकाः हिरण्यकशिपुयात वइगु थाय् लुखाखलूखय् थ्यंकाः मन्त्र ब्वनाः दैत्ययात ज्वनाः क्वःथइ । नृसिंहं थिइवं हे दैत्य मुर्छा जुइ । थथे थ्व तान्त्रिक विधि छ्यलाः हुइका क्यनातःगु प्याखं खः थ्व । दैत्य क्वःथले धुनेवं नृसिंहया जवय्खवय् लक्ष्मी व सरस्वती तयाः तलेजुया पुजारीं नृसिंह पुजा याइ । अनंलि नृसिंह प्याखं हुले सिधल कि हाकनं न्हापा ख्वाःपाः पुइकाहःगु थासय् हे यंकाः ख्वाःपाः त्वया अनं थःगु छेँ वनाः तिनि पालं याइ ।

थथे हे दानवराज हिरण्यकशिपु जुइम्हसिया नं न्हिछि द्यांलानाः सुचि जया प्याखं हू वये न्ह्यः थःगु छेँ थः गुथियारतय्त भ्वय् नकाः सकसितं प्याखं दबली ब्वना हयेमाः । प्याखं हुला नृसिंह दैत्ययात ज्वनकि मुर्छा जूम्ह व दैत्ययात वया गुथियारतय्सं ल्हाःतिइ फयाः तुयूगु कापतं त्वःपुइका दबूया ल्यूने च्वंगु पूबाय्छेँय् यंकाःतइ । अले तलेजुया पुजारी वयाः नीलः मन्त्रोचारण यानाः साधना यानाः लः त्वंका मुर्छया जूम्हेसित होसय् हइ । होस दयेधुंकाः दैत्य जूम्ह थः खलःत नाप वनाः थःगु छेँ वना खेँ सगं कयाः तिनि नयेगु याइ । थथे थ्व नृसिंह अवतार प्याखं यलया कात्ति प्याखंया छगू तसकं हे च्वन्ह्याःगु जीवित परम्परागत सांस्कृतिक प्याखंया थौंतक ल्यनाच्वंगु दसू खः ।

More Stories Like this