ब्राह्मणवादी भाषा नीति

श्रीकृष्ण महर्जन

नेपाःमि जनतां न्ह्याकूगु झिंगुन्हुया जन विद्रोह धइगु नेपालय् गणतन्त्र स्थापनाया नाप नापं भाषिक समानता, थःगु म्हसीका नापं संघीय गणतान्त्रिक नेपालय् लिउने लानाच्वंगु जाति, समुदायया अग्राधिकार नापया स्वायत्त राज्यया निंतिं खः। उगु लोकतान्त्रिक जनआन्दोलनया भावना धइगु हे भाषिक असमानतायात चीकाः भाषिक समानता, स्वायत्तता नापंया संघीय राज्यया निंतिं मखु धकाः सुना नं धाये फइगु अवस्था मदु। वहे आन्दोलनया बलं संविधानसभाय् वंगु दलत आः वयाः उगु आन्दोलनया भावनाया अःखः वनाच्वंगु दु बुलुहुँ बुलुहुँ। थुकिया दसु कथं न्ह्यःने वःगु दु न्हूगु संविधानय् भाषा नीति तयेगु सवालय् दलतय्सं हाकनं खँय् भाय्यात दकलय् प्राथमिकता बीगु अले मेमेगु भाषायात निगूगु दर्जाय् तयेगु कुतः याःगु। वंगु कार्तिक १८ गते च्वंगु उच्चस्तरीय राजनीतिक कार्यदलया मुँज्यां आः न्हूगु संविधानय् खय् भाय् व देवनागरि लिपियात केन्द्रीय सरकारया सरकारी ज्याखँय् छ्यलेगु धकाः क्वःछित तर मेमेगु भाषाया सवालय् धाःसा भाषा आयोग दयेकेगु अले उगु आयोगया सुझाव कथं सुचिकृत यानाः ज्याखँया भाषाया मान्यता बीगु धकाः न्ह्यथंगुलिं हाकनं छकः नेपाःया आदिवासी जनजाति, थीथी भाषिक समुदाययात विभेद याःगु स्पष्ट जूगु दु ।

संविधानसभाय् दुथ्याःगु नीन्हय्गू दलया सहमतिइ न्हूगु संविधानया निंतिं विवाद जुयाच्वंगु विषययात ज्यंकेगु निंतिं धकाः एकीकृत माओवादीया अध्यक्ष प्रचण्डया नेतृत्वय् उच्चस्तरीय राजनीतिक कार्यदल दयेकूगु खःसा उगु कार्यदलया क्वःछिना धइगु छगू कथं संविधानसभां क्वःछिउगु थें हे जुइ धइगु खँय् निगू मत दइ मखु। वहे कार्यदलया वंगु कार्तिक १८ गतेया मुँज्यां क्वःछिउगु खँ थुकथं दु �'राज्यय् सरकारी कामकाजी भाषा बहुभाषिक नीति कथं जुइ, बहुभाषिक नीतिया मान्यताया आधारय् केन्द्रीय सरकारया सरकारी कामकाजीया भाषा देवनागरीक लिपि नेपाली भाषा जुइ नापं संविधान बमोजिमया भाषा आयोगं सूचीकृत याःगु मेगु भाषातपाखें नं सरकारी कामकाजया भाषाया रुपय् मान्यता दइ, प्रान्तया सरकारी कामकाजया भाषा, केन्द्रीय सरकार तथा प्रान्तीय सरकार व प्रान्तीय सरकारतय्गु दथुइ सम्पर्क भाषाया सम्बन्धय् बहुभाषिक नीतिया भावना बमोजिम सम्बन्धित समितिया प्रतिवेदनय् दुगु प्रावधानयात परिमार्जन यानाः तयेगु, भाषा आयोग स्थायी जुइ।' कार्यदलया उगु क्वःछिनायात बांलाक स्वत धाःसा आः थथेंया निंतिं नेतातय्सं खय् भाय्यात केन्द्रीय सरकारी कामकाजया भाषाया रुपय् सुरक्षित याःगु दु। अले मेमेगु भाषाया सवालय् आयोगया सिफारिसया आधारय् धकाः आदिवासी जनजातितय्त नापं थीथी भाषाभाषीतय्त फयांफत्तले आन्दोलनय् क्वमकायेगु छगू कथंया फर्मुला तकं प्रयोग याःगु खनेदत। नेपालय् आयोग दयेकेगु धइगु ज्या यानाः कार्यान्वयन यायेगु निंतिं मखु, बरु सम्बन्धित विषययात कयाः अनिर्णयया अवस्था ब्वलंकेगु नापं विरोधीतय्त म्हुतुप्वाः तिकेगु निंतिं जक जुयाच्वंगु सकलसिनं मचाःगु मखु ।

कार्यदलं यदि बहुभाषिक नीतियात नालेगु हे खःसा भाषा सम्बन्धी खँ क्वःछी न्ह्यः हे आयोग गठन यानाः सुझाव कायेमाःगु खः। आः व आयोग धइगु नां जकया आयोग जुइ। संविधानय् सरकारी कामकाजया भाषाया खँय् भाय् लागू यायेधुंकाः आयोगया खँ वइ अले व आयोगया अर्थ हे मदयेका बीगु षडयन्त्र खः धाःसां छुं पाइ मखु ।

२०४७ सालया संविधानय् फुक्क भाषा राष्ट्रिय भाषा अले सरकारी कामकाजया भाषा खय् भाय् धकाः च्वयातःगु ल्याखं हे स्थानीय निकायय् तकं स्थानीय मांभाय्यात मान्यता बी मदु धकाः सर्वोच्च अदालतं फैसला याःगु नेपाःया आदिवासी जनजातितय्सं नापं भाषाभाषीतय्सं गबलें ल्वःमंके फइ मखु। आः देय् संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रय् वनेधुंकूगु अवस्थाय् उच्च स्तरीय राजनीतिक कार्यदलं क्वःछिउगु खँ स्वयेबलय् नं २०४७ सालया संविधानया भाषा नीतिइ छु तयातल वहे नीतियात भचा भाय् हीकाः च्वयेगु बाहेक मेगु याःगु खने मंत ।

आः खँ वइ प्रदेशय् जक नेपालभाषायात मान्यता बिल धाःसा गा हे गाः नि। केन्द्रय् छाय् माल धकाः न्ह्यसः तइपिं नं मदुगु मखु। वास्तवय् संघीयता धइगु हे साझेदारी खः। प्रदेशय् स्वायत्तता नापंया स्वशासन अले केन्द्रय् वहे स्वायत्त प्रदेशतय्गु साझेदारी कथं संचालन यायेगु खः। प्रदेश�प्रदेशया साझेदारी खँयात दुमथ्याकल धाःसा व गुगु कथं संघीय राज्य जुइ? संघीय गणतन्त्र नेपाल जुइ? केन्द्रय् छु छु भाषा नीति लागू यायेगु धइगु खँ ला प्रदेशतय्गु सहमतिया आधारय् जुइमाःगु खः तर नेपाःया मूमू राजनीतिक दलया नेतात उगु कथं भाषा नीति दयेकेत तयार जूगु खने मंत। रुपय् स्वयेबलय् बहुभाषाया नीति लागू याः थें च्वनीगु तर सारय् धाःसा एकभाषा नीति लागू यायेगु ब्राम्हणवादी सोच न्ह्यःने वःगु दु ।

यदि दलया नेतात धाथें हे बहुभाषिक नीति लागू यायेत तयार खःसा धर्मया सवालय् राज्य गुकथं धर्म निरपेक्ष जुल अथे हे भाषाया सवालय् नं भाषा निरपेक्ष जुइमाःगु खः। अले प्रदेशया छु छु भाषा प्रमुख भाषा जुयाः वइ उगु उगु भाषायात केन्द्रय् नं कामकाजया भाषाया रुपय् मान्यता बीगु जुइ धकाः सहमति यायेमाःगु खः, तर अथे मयात। खय् भाय्यात हाकनं छकः प्रमुख भाषा दयेकेगु लँय् वंगु खने दु। छगू कथं धायेगु खःसा लोकतान्त्रिक जनआन्दोलनया भावनाया अःखः व संघीयता विरुद्धया भाषानीति दलतय्सं ज्वंगु दु ।

नेवाःतय्सं नेवाः स्वायत्त राज्यया निंतिं धकाः आन्दोलन याना वयाच्वंगु दु। छु केन्द्रीय सरकारय् नेवाः भाय्यात मान्यता मदइगु कथं प्रदेशय् जक दःसा गाः धकाः नेवाः स्वायत्त राज्यया आन्दोलन यानाच्वंगु खः ला? अथे खःसा धायेगु छुं मदु तर अथे मखु धइगु खःसा नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समिति थ्व इलय् छाय् सुंक च्वनाच्वन? मंकाः संघर्ष समितिइ थीथी दलया खलः पुचःत नं दुथ्याः। पार्टीतय्सं थ्व खँ ल्ह्वने मते धकाः निर्देशन यानातःगुलिं जकं संघर्ष समितिं मल्ह्वंगु खः ला कि छु धकाः न्ह्यसः तयेमालीगु अवस्था ब्वलंगु दु। इलं लात्तले छुं मयायेगु अले लिबाय् धुनेवं हथाय्चायां ज्या जुइ मखु। संविधानसभाय् दुथ्याःगु २७ दलं उगु कार्यदलया भाषा नीतियात कयाः सहमति ब्वलंकूगुयात अनुमोदन याये न्ह्यः हे आन्दोलनया माध्यमं छुं याये फःसा खः, मखुसा अनं लिपा आन्दोलन हे यात धाःसां नं तसकं थाकुइगु अवस्था वइ धकाः थुइकेमाःगु आवश्यकता दु ।

उलि जक मखु, नेपाःया भाषिक समानताया आन्दोलनया अग्रजया रुपय् न्ह्यःने वयाच्वंपिं धइगु नेवाःत हे खः। थौं भाषाय् हे असमान नीति हयेत्यंगु तुलुतुलु जक स्वयाच्वन धाःसा कन्हय् वनाः कपाः दायेमालीगु अवस्था मवइ धाये मफु। उकिं नेवाःतय्सं थ्व इलय् नेपाःया आदिवासी जनजाति, भाषाभाषी समुदाययात कःघानाः भाषा आन्दोलन शुरु यायेमाःगु अवस्था वःगु दु ।

More Stories Like this