शंखधरया चर्चाय् फुनाच्वंगु नेवाः शक्ति

राजेन मानन्धर

नेवाःतय्सं शंखधरयात गबलय् लुइकल धइगु ला त्याजिक सुनां धाःगु मसिउ, तर गबलय्निसें लुइकल, अबलय्निसें व उमिगु न्ह्यपुइ, नुगलय्, हिनुली दु, कमसेकम म्हपुजा कुन्हु छेँय् यायेमाःगु ज्याजि त्वःताः बसन्तपू वा अथे हे मेमेगु भिंतुना र्‍यालीइ वनीपिं भाषा संस्कृतिइ मतिना दुपिं नेवाःतय्गु दथुइसां चाःचाःहिलाच्वनी हिप्नोटाइज्ड जुयाः ।

शंखधरया नां काल कि छाय् झी अपाय्सकं उत्साहित? वयागु नां दुगु लेख लूसां समाचार, न्हूगु मूर्ति लूसां हंगामा। छाय्? जब शंखधरं लखुतिर्थया फि हयाः स्वनिगःया दक्वसित त्यासां मुक्त यात, अबलय् नं वं छन्हु नेवाःतय्सं थःत उलि सम्मान याइ धकाः मतिइ तःगु खइ मखु। म्होतिं निं स्वीदँ दत नेवाःतय्सं शंखधरया नां कयाच्वंगु, वयागु नामय् मञ्चय् च्वनाः वयात लुमंकाच्वंगु। वं याःगु ज्या पक्का हे तःधंगु खः, छम्ह जुजुं हे याये मफइगु ज्या याःगु नं खत। तर उकिया तारिफ गुलि जुल कि बिलिबिलि जाइ?

न्हापा आन्दोलनया हे रुपं कुहां वःगु खइ नेवाःत म्हपुजा कुन्हु नेपाल संवत् थःगु मौलिक संवत् जूगुलिं सरकारं नालाकायेमाः थुकियात नेवाःतय्गु जक मखु सम्पूर्ण नेपाःमितय्गु हे दयेकेमाः धकाः। अबलय्निसें नेवाःतय्गु म्ये च्वकाय् यगानाच्वंगु दु शंखधर। उखे शंखधर, थुखे शंखधर, च्वय् शंखधर, क्वय् शंखधर। गुलिं लीयाम्ह शंखधर, गुलिं चायाम्ह शंखधर। उलिं मगानाः म्येय् शंखधर, क्यासेटय् शंखधर, सिडीइ शंखधर, क्यालेन्डरय् शंखधर, टिशर्टय् शंखधर, हुलाक टिकटय् शंखधर। थ्व हे दथुइ झीसं तःम्ह शंखधर नं बुइके धुन - गुलिं न्हाय् फ्याफःम्ह, न्हाय् च्वामुम्ह, मिखा तग्वःम्ह, सपःदुम्ह, सँ मदुम्ह, गःपः तपुम्ह, भ्वरि तग्वःम्ह, जोगी थें च्वंम्ह, साहु थें च्वंम्ह, क्लीनसेभ यानातःम्ह, ग्वाय्दारि दुम्ह, ध्यबा ह्वलाच्वंम्ह आदि आदि। थ्व कल्पना खः लाकि सिर्जना?
खः। नेवाःत तसकं कल्पनाशी, मुंगेरीलाल थेंज्याःपिं। अथे जुयाः शंखधरया तःगू हे बाखं पिदन - वयागु खँ वयात मिले मजू, वं धालकि वं त्वाःल्हाये हे माः। गुलिस्यां वयागु नां हिल, गुलिस्यां वयागु पेशा हिल, गुलिस्यां कुनां हिल। गुलिस्यां वयात बंजाः धाल गुलिस्यां जुजु नं धाल। मेपिंत अथे याये मजिउ धयाच्वंपिंसं नापं न्हून्हूगु खँ शंखधरलिसे स्वाके हइ अले वयागु जक सत्य मेपिनिगु फुक्क फय्गं धकाः च्यालेन्ज याइ। थज्याःगु ज्या याइपिंत झीसं विद्वान धयाच्वना ।

स्वंगू दशक तक लगातार अध्ययन जुयाच्वंगु नेपालय् छुं विषय दुसा व शंखधर हे खः। थ्व निद्वःदँ पुलांगु नेवाः सभ्यताया दुने अज्याःपिं शंखधरत तःम्ह हे बुल जुइ, अज्याःगु लुमंकेबहगु ज्या नं तःम्हेस्यां हे यात जुइ। धयाच्वनेम्वाः, हलिमय् हे बय्बय् यायेबहगु थ्व सभ्यता छम्ह निम्हेसिया कुतलं जक पूवने फइ मखु। थाय्, अवस्था व आवश्यकता अनुसार भिंगु वा परोपकारया ज्या व उकिया उच्चताया अर्थ पानावनी। थौंया थ्व स्वनिगलय् न्ह्याम्हं वये जिउगु, राजनीतिक पार्टीया समर्थन यानाया भरय् बागमति सिथय् च्वंगु जग्गा अतिक्रमण याये जिउगु अले सिमापारीं वयाः आन्दोलन यानाया भरय् नागरिकता काये जिउगु थेंज्याःगु फ्यासुगु राजनीतिक अवस्थाय् सुं नं न्ह्याक्व हे सम्पन्न जूसां देसय् च्वंपिं दक्वसित ऋण मुक्त याये फइ मखु। थ्व आः वर्ल्डबैंक, यूएनडीपी वा बिल गेट्स हे वःसां सम्भव मदु। उकिं अबलय् शंखधरयागु थेंज्याःगु ज्या थन तःम्हस्यां तःकः हे यायेधुंकल जुइ धायेफु। अथे खःसा ग्व ले झी इतिहासकार व संस्कृतिविद् धाःपिंसं मेमेपिं महामानव नेवाःतय्गु बारे जानकारी पित बिउगु? न झीसं व स्वयां न्हापा भिंगु ज्या यानावंपिनिगु नां लुमंका, न व स्वयां लिपा याना वंपिनिगु हे। छम्हेसित म्वाकेगु धइगु मेपिं गुइगुम्हेसित स्यायेगु मखुला? अथे खःसा उकिया सजायँ फयेत थौंया थ्व शंखधरविद्त तयार दु ला? थ्व हे धर्म, थ्वहे संस्कृति व राज्य व्यवस्थाय् छम्ह अज्याःगु कल्याणकारी ज्या याइम्ह जन्म जुइगु अले अन हे अज्याःम्ह दानी मेगु झिंछसःदँ तक जन्म मजुइगु सम्भव मदु। शंखधर मेगु ग्रह, मेगु सभ्यतायाम्ह मनू मखुसा अज्याःगु नुगः दुम्ह मनू थ्व नेपाःमामं हानं छक्वः मबुइकी ला? कम से कम वलिसे ज्वः लाःगु, वयागु ज्याया बछि वा चकंछि जकसां गुण दुम्ह मनूया बाखं नं झीसं थ्व नेवाः संस्कृति वा वंशावलीइ ब्वने मखं। गनं व शंखधरया जन्म हे नं छगू भूल जकं खःला धकाः आःया शंखधरविद्तय्सं मेम्ह शंखधरया सँछपुकिछि तकया गुण दुम्ह छम्ह मनू नं लुइका क्यने मफुगुलिं नं अनुमान यायेत थौंया आधुनिक नेवाःतय्त बाध्य याना बिउगु दु।
नेसं ११०० निसें शंखधरया नामय् गुलिस्यां लेख, बाखं, प्याखं, कविता आदि च्वयेधुंकल। हरेक च्वमिया छप्वाः म्हुतु � दँय्दसं वहे बिचाः, वहे श्रध्दा, वहे आदर्श लुमंकाः न्ह्यःने वनेगु बिचाः। थ्व लेख रचना हानं अधिकांश नेवाःतय्सं जक ब्वनीगु नेवाः भाय्या पत्रपत्रिकाय्, एफएम वा टेलिभिजन ज्याझ्वलय् जक खने दइ, न्यने दइ। उमिगु लेख रचना खय् वा अंग्रेजी भाय्या पत्रिकाय् वःसा न्हून्हूपिं पाठकतय्सं नं शंखधरया बारे सीके खनीगु खः, व नं जुयाच्वंगु मदु। अझ गनं गनं ला वहे लेखकं दँय्दसं वहे आशयया लेखत पुलांगु "कट पेस्ट" याःगु थें च्वंक च्वयाःसां थःगु लेखकीय दायित्व पूवंकाच्वन ।

थन शंखधर जक मखु, सीता व भृकुटी नं खः विभूति। उमिगु बारे उलि अध्ययन जू ला? वयागु बारे बाखं बाहेक मेगु छु सिउ? उमिगु बारे अध्ययन यायेम्वाःसा शंखधरयात छाय् थ्व अध्ययन अनुसन्धानया केन्द्रविन्दू जुइगु चिठ्ठां लाःगु? मेपिं आदिबासीतय् नं थः आदर्श पुरुष दु, किरातीतय्त उमि यलम्बरयात सम्मान यायेत अज्याःगु ऐतिहासिक सामाग्रीया अभावं मपंसा नेवाःतय्त उमि शंखधरयात सम्मान यायेत पनेमाःगु मदु। आः विद्वानतय्सं शंखधरया नामय् थःगु विद्वता ब्वयेगु स्वयां निद्वःदँया दुने बूपिं व नेवाः समाजयात छुं याःपिं मनूतय्गु बारे नं जानकारी माले माल ।

न्ह्याम्हस्यां न्ह्याथाय् न्ह्यागु नवाःसां अन्त्यय् छता खँ धायेगु ल्वःमंकी मखु नेवाः विद्वान व नेतातय्सं - 'शंखधर व नेपाल संवत्या बारे अझ नं सत्यतथ्यया अनुसन्धान यायेमानि'। छम्ह ऐतिहासिक मनूया अध्ययन अनुसन्धान गुलि यात कि पूवनी? छु थौं तक राजामहाराजात बाहेक नेपालय् शंखधरया बारे ति मेमिं सुयागुं अनुसन्धान जूगु दु ला? अय्नं मगाःनिसा आःतक अध्ययन अनुसन्धान यानावःपिं विद्वानतय्गु क्षमताय् शंका छाय् मयायेगु? आः अनुसन्धान शंखधरया बारे मखु, वंगु नीदँ स्वीदँ दुने शंखधरया बारे गुलि अनुसन्धान जुल अले उकिया नामय् गुलि खर्च जुइ धुंकल धकाः अनुसन्धान यायेमाल। नेवाः नेता जक मखु नेवाः विद्वानतय्के नं नैतिकता र्‍हास जूगु दसि लुइगु असम्भव मदु ।

More Stories Like this