शान्ति प्रक्रिया व नेपाली सेना

- वामदेव श्रेत्री -

नेपाःया शान्ति प्रकि्रया गम्भीर मोडय् थ्यंगु दु । २०६२ साल मंसिर ७ गते १२ बुँदे समझदारीं शुरु जूगु शान्ति प्रकि्रया ८ बुँदे जुजुं शान्ति सम्झौता व संविधानसभाया निर्वाचनं गणतन्त्र घोषणा तक्क थ्यंगु दु ।

शान्ति प्रक्रियायात थासय् थ्यंके ल्यंहे दिन । २७ ला वनेधुंकूसां नं संविधानया छुं निश्चित मदु शान्ति प्रकि्रयाया बबिक्वंय् जुयाच्वंगु जनमुक्ति सेना समायोजन व व्यवस्थापनया छुं निश्चित मदु ।

झिंन्याक्वःगु निर्वाचन यानाः नं व्यवस्थापिका संसदं प्रधानमन्त्री बी फयाच्वंगु मदु । नेपाली सेना व जनमुक्ति सेनायात अनुगमन यायेत खटय् जूगु राष्ट्र संघीय शान्ति मिशन अनमिनया म्याद नं थपय् याःगु दु । थुज्वःगु इलय् नेपाली सेनाया प्रधान सेनापितं राजनीतिकदलत नापलायेगु ज्या यानाः म्याद थपय् मयायेत दवाब सृजना यानाच्वंगु दु ।

राष्ट्रपतिया भाषा नं हिलाच्वंगु दु व राजतन्त्रवादीतय्सं छ्यों ल्होनेगु कुतः यानाच्वंगु दु । थ्व इलय् शान्ति प्रकि्रया छु जुइगु खः धकाः धायेफैगु स्थिति मदु । शान्ति प्रकि्रया उकियात व्यवस्थापन यायेगु व अनुमगन यायेगु अनमिन व नेपाली सेनाया बारे बहस यायेगु आवश्यक दु ।

शान्ति प्रकि्रया निष्कर्षय् थ्यंकीगु खः वा मखु छुं निश्चित मदु । राजनीतिक दलत शान्ति प्रक्रियाय् यानागु सम्झौतात गल्ति जूगु विश्लेषण यानाच्वंगु दु ।
माओवादी पार्टी दुने नं शान्ति प्रकि्रयायाबारे बहस हे कायम दु । थौंतक्क छु गथे समझदारीत जुल व केवल राजतन्त्रया अन्तर गणतन्त्रया स्थापनाया नितिं खः ।

तर आः वयाः गणतन्त्रया बारे बहस जुइ ल्यं हे दिन। राजनीतिक दलत जनतां ब्यूगु जनादेशयात स्वीकार यायेत तयार मदु ।

माओवादी सेनाया शान्ति सम्झौताकथं समायोजन व व्यवस्थापन यायेगु पक्षय् खनेमदु । जनताया संघीय गणतन्त्रया संविधान दयेकीगु माओवादीपाखें खँ वयेवं माओवादीयात याकः यायेगु व प्रधानमन्त्रीया चुनाव असफल जूगु त्वह तयाः राष्ट्रपति शासन लगय् यायेगु संविधानसभा विघटन यायेगु तयारीइ खनेदु ।

सेनाया चलखेल उकिया हे सेरोफेरोय् जूगु अनुमान यायेफु । मेगु पक्ष भारतया प्रधानमन्त्रीया विशेष दूत श्यामशरणया सेनानाप नापलायेगु ज्या छाय् जूगु न्ह्यसः दनीगु स्वभाविक खः ।

भारत नेपालय् गबलें नं राजनीतिक स्थायित्व स्वयेमयः धयागु प्रमाण यक्कों दु । थुगु तरिकां शान्ति प्रकि्रया धरापय् लाःगु अनुभूति जुइ ।

नेपाःया भौगोलिक उपस्थितिया कारण निगू जःलाखःला तःधंगु देशतक्क यक्कों सामरिक महत्वं केन्द्रविन्दु जूगु नेपाःया सन्दर्भय् अन्तर्राष्ट्रिय मान्यताकथं द्वन्द्व व्यवस्थापन व अनुगमनया नितिं राष्ट्र संघीय शान्ति मिशन अनमिनया उपस्थिति अनिवार्य खः ।

थुगु उपस्थितिं फुक्ककथंया अतिवादी व दक्षिणपन्थी प्रवाहयात छुं हदतक्क लिहाँवनेत बाध्य यात । तर न्हय्गू दल व माओवादी दथुइया १२ बुँदे समझदारीया ३ नं बुँदाय् न्ह्यथनातःगु अनमिनयात जनमुक्ति सेना नेपाली सेना व ल्वानाः व्यवस्थापनया नितिं अनुमान याकेत सःतूगु खः ।
आः शान्ति प्रकि्रया नं पूमवंनि व जनमुक्ति सेनाया समायोजन व व्यवस्थापन नं जूगु मदुनि ।

जुइफु नेपाली सेनायात प्राविधिक रुपय् तालिमया समसया जुइ तर व प्रधान मखु द्वन्द्व व्यवस्थापन प्रधान खःसा अनमिनया म्याद थपय् यायेगुली सेनाया विरोध छाय् ? अनमिन नेपाः वःगु भारतयात नं मयः । माधवकुमार नेपालया नेतृत्वय् सरकार दयेके धुंकाः भारतया दवाबय् एमाले - कांग्रेसया नं अनमिनप्रति बांलाःगु धारणा मदु ।

नेपाली सेना वा अनमिन वसांनिसें सेनायात मन्यं धकाः विरोध यानाच्वंगु दु । थ्व अवस्थाय् मुस्किलं म्याद थपय् याःगु खः ।

भारतं ला अनमिन जक मखु क्षेत्रीय प्रभुत्व कायम यानाः तयेत नेपालय् सुइतं नं दुत हयेगु पक्षय् मदु । माओवादी तःधंगु पार्टी जुइधुंकाः भारतं नं थःगु नीति हिइकूगु दु ।
छाय्धाःसा नेपालय् अनमिन दत्तले थःगु भूमिका गौण जुइगु खँ भारतं तायेकूगु दु । कांग्रेस एमाले प्रधान सेनापति सकसितं भारतं अनमिनयात लित छ्वयेत व शान्ति प्रकि्रयायात धरापय् लाकेत थ्व पलाः ल्होनाच्वंगु दु । राजनीतिक दलं छु सीकेमाः धाःसा सेनायात राजनीतिकरण यायेमज्यू धायेगु मेख्य सेनां राजनीति अर्थात न्ह्याग्गु याःसां छूत बीगु ज्या सरकारं यानाच्वंगु दु ।

गनतक्क सेनाया दवाब व सुझावया न्ह्यसः दु थुथाय् भचा गम्भीर मजुइगु खःसा देशय् लोकतन्त्र क्वातुइगु खनेमदु । पाचायतकालय् सेना राजतन्त्रया मातहतय् दुगु खः ।
२०४६ सालया बहुदलया इलय् सैन्य नेतृत्वं थःगु पकड बल्लाकेत २०४६ साललिपा प्रधानमन्त्री कृष्णप्रसाद भट्टराईया ज्याकुथिइ छगू सैन्य टोलीं जुजुया अधिकार क्वपाले मज्यू धकाः दवाब बिल ।

२०६३ सालया जनआन्दोलनय् मानवता विरोधी अपराध याःगु यात कार्यबाही यायेमज्यू धकाः गिरिजाप्रसाद कोइरालायात दवाब बिल । २०६४ सालय् वयाः राजतन्त्रवादी पार्टीया भाषय् धर्म निरपेक्षता संघीयता व गणतन्त्रबारे जनमत संग्रहलय् वनेगु सुझाव बिल ।
थुकिं छु क्यनी धाःसा नेपाली सेना लोकतान्त्रिकरण जूगु मदुनि व जुइगु पक्षय् नं खनेमदु ।

झीसं छु लुमंकेमाः धाःसा प्रधान सेनापति छत्रमानिसंह गुरुङ्ग भारत भ्रमण वनेन्ह्यः न्हापाया क्रियाकलाप व भारत वनाः महारथीया उपाधि कायेधुंकाः राजनीतिक निर्णयनाप सरोकार तयेगु विषयलय् ब्यूगु वक्तव्यं नेपाली समाजय् वइगु छबि रुक्मांगत कटवालया स्वयाः पाःगु मदु कि धयाथें च्वं ।

भारतीय दूत श्यामशरण नापलाये धुंकाः ला वय्कः सकि्रयरुपं राजनीतिइ सकि्रयरुपं लगय् जूगु दु ।
प्रधान सेनापितं गुरुङ्गं राष्ट्र संघीय उपमहासचिव बी लिन पास्कोयात नापलाःबलय् जनमुक्ति सेनायात सामूहिक समायोजन नेपाली सेनायात मान्य मदु धकाः वक्तव्य ब्यूगु दु ।

अनिश्चित भविष्य क्वबुसा शिविरय् च्वनाच्वंपिं लडाकुप्रति याःगु वक्तव्यबाजीं जनमुक्ति सेना व नेपाल सेना दथुइ सद्भाव अप्वयेकी मखु बरु उकिया बारय् नुवायेगु निकाय सरकार दुसां नेपाली सेनां नवायेगु यात अजू चायेमाः ।

अनमिनया बारे चिउताः राजनीतिक नेतृत्वयात अर्थात सरकारयात जुइगु पलेसा नेपाली सेनायात जुइगु धयागु बांलाःगु खँ मखु । अनमिनया बहिर्गमन जुल धाःसा निराश जनमुक्तिं सेनाय् विष्फोट जुइफु ।

उकियात माओवादी पार्टीं नं पनेफै मखु । अथे जुल धाःसा देय् हानं द्वन्द्वय् फसय् जुइगु खटरा दु । यदि थथे जुल धाःसा थुकिया जिम्मेवारी सत्ताधारी दल व नेपाली सेनां कायेमाः ।

More Stories Like this