नोवेल सिरपालं म्हितीगु राजनीति
डी. आर. खड्गी
पौराणिक कालंनिसें अप्वः मनूतय्गु स्वभाव थःथःगु परिवार व समुदायया पक्षय् वकालत यायेगु हे जुयाच्वंगु दु। लिपा वयाः धर्मय् कट्टरता अप्वःगु कारणं यानाः छगू धर्म वा समुदायया मेगु धर्म वा समुदायया दथुइ ल्वापु जुयाः यक्व धनजनया क्षति जूगु खँ इतिहासं क्यनाच्वंगु दु। धर्मया लिसें हाकनं सिद्धान्त व विचाःया विषययात कयाः ल्वापु जुइगु स्वयाः नं धर्मया नामं जुइगु ल्वापु अझ अप्वः ग्यानापुगु जुयाच्वनी। दसुया निंतिं अरब मुलुक व इजरायलया दथुइ नं धर्मया विषययात कयाः थथे हे ताःहाकःगु ल्वापु जुयाच्वंगु खः। अरब व इजरायलया दथुइ ल्वापु जुयाच्वंगु यक्व दँ दयेधुंकल। अय्नं उमिगु ल्वापु धाःसा क्वचाइगुया संकेत तक नं आः तक खने मदुनि। अरबया मुश्लिमतय्सं इजरायलया अस्तित्व हे पतन यायेगु हिसाबं ल्वानाच्वंगु खःसा इजरायलं नं अरबया मुश्लिमतय्त तहस नहस यायेगु कुतः यानाच्वंगु दु। थुकिया पलेसा सिद्धान्त व बिचारयात कयाः ल्वापु जूगु खँया अज्याःगु ल्वापु छुं ईतक कायम जुयाः लिपा ल्वापु अथें हे अन्त जुइफु। दसुया निंतिं पुँजीवादी अमेरिका व समाजवादी समर्थक भियतनाम व कम्बोडियाय् जुयाच्वंगु ल्वापु लिपा शान्त जुयावन। थौंकन्हय्या आधुनिक युगय् नं कि धर्मया विषययात कयाः ल्वापु जुइ कि सिद्धान्तया विषययात कयाः ल्वापु जुयाच्वनी। तर ल्वापुया स्वरुप धाःसा फरक फरक जुयाच्वनी। गबलें प्रत्येक्ष रुपं जुयाच्वनीसा गबलें अप्रत्यक्ष रुपं जुयाच्वनी ।
थ्व दँय् विश्व प्रसिद्ध नोबेल सिरपाः छनोट समितिपाखें खुगू विधा मध्ये छगू विधा 'शान्ति व मानव अधिकार वहाली' या लागिं संघर्ष यानाच्वंम्ह धकाः चीनया नागरिक ल्यूसिया ओपीयात शान्ति सिरपाः बीगु निर्णय यात। नोबेल सिरपाःया घोषणा याये न्ह्यः चीन सरकारं नर्बे सरकारयात उगु घोषणायात 'जिमिगु कडा आपत्ति दु' धकाः नं धाःगु खः। थुलि जक मखु नोबेल शान्ति सिरपाः राजद्रोहीयात बीगु निर्णय यानाः सिरपाः हे अवमूल्यन जुल धकाः द्वपं नं बिउगु खः। चीन सरकारया मेगु द्वपं धयागु 'मानव अधिकारया नामं अपराधीयात सुरक्षित यायेगु बाहेक पश्चिमी राष्ट्रया मेगु ज्या यानाच्वंगु दु' धाल । साहित्य व शान्तिया विषययात कयाः बीगु नोबेल सिरपाःयात आः जक मखु न्हापांनिसें हे स्वंगूगु विश्वया जनता एशियाली, ल्याटिन अमेरिकी व अफ्रिकी राष्ट्रं विरोधी याना वयाच्वंगु खः। नोबेल शान्ति सिरपाः पक्षपाती ढंगं बिया वयाच्वंगु दु धाइ। स्वंगूगु विश्वया जनतां अथें नं धया वयाच्वंगु दु कि 'थ्व सिरपाः पुँजीवादी राजनीतियात तिबः बीपिं बुद्धिजीवीतय्त जक बीगु खः।' स्वंगूगु विश्वया जक मखु स्वयं यूरोपया प्रसिद्ध साहित्यकार फ्रान्सया ज्याँ पाल सार्त्रं तक नं थज्याःगु हे द्वपं बियाच्वंगु दु। साहित्य व शान्तिया नामं बीगु नोबेल सिरपाः खालि दक्षिणपन्थी विचारयात प्रचार याइपिंसं काये खनीगु सिरपाः खः। आःया नावेल सिरपाः त्याकादीम्ह चीनया पूर्व प्राध्यापक ल्यू सियाओपी सन् १९८८ सालपाखे हङकङं पिहां वइगु छगू लय्पौयात अन्तर्वार्ता बीगु झ्वलय् थथे धयादीगु खः, "हङकङ सछिदँ ब्रिटिस शासनय् लाःगु कारणं आधुनिक युगय् प्रवेश यायेत सफल जुल। यदि चीन नं स्वसःदँ तक महाशक्ति विदेशीया अधिनय् लाःगु खःसा चीनया जनता सभ्य जुइधुंकल जुइ।" थज्याःगु अन्तर्वार्ता बिउम्ह जुयाः वय्कःया चीन विरोधी नेताया रुपय् कयातःगु खः। उगु इलय् चीन सरकारं ल्यू सियाओपीयात विदेशी दलाल धकाः कडा आलोचना नं याःगु खः। सन् १९८८ सालपाखे वयाः ल्यू सियाओपीं थःगु असली रुप क्यना बिल। अमेरिकाया ईशाराय् प्याखं हुलाः चीन सरकारया विरोधय् लाखौं जनतां टियानमेन क्वायरय् मानव अधिकार माल धकाः आम हडताल याकल। यदि अबलय् इलय् हे विरोधी नेता व कार्यकर्तातय्त नियन्त्रण याये मफुगु जूसा सोभियत संघ टुक्रा टुक्रा जू थें हे चीन नं टुक्रा मजुइ धकाः धाये मफुगु अवस्था वयेधुंकूगु खः। चीनं देशद्रोही अपराधी खः धकाः जेलय् कुनातःम्ह विरोधी नेतायात आः वयाः शान्ति सिरपाः बीगु घोषणा जुइवं यूरोप व अमेरिकां लसकुस व बधाई बीगु शुरु यात। तिब्बतया धार्मिक नेता दलाई लामां बधाई बिउगुलिं तिब्बतय् खुब हलचल जुयाच्वंगु दु ।
अमेरिकां चीनयात कमजोर याये मफुसेंलि तच्वयेक आन्दोलन याकाः सोभियत संघयात झिंन्यागू टुक्रा याना बिल। सोभियत संघया समाजवादी व्यवस्था पतन जुइधुंकाः अमेरिका याकःचा सुपर पावर जुइत सफल जुल। अमेरिका सोभियत संघयात कमजोर यायेत सफल जूगुया कारण धयागु पुलांम्ह राष्ट्रपति मिखाइल गोर्वाचोभ, जारशाहीया सन्तान बोरिस एल्स्टिन व मेमेपिं उच्च अधिकारीतय्त ल्हातय् कायेत सफल जूगुलिं खः। सोभियत संघ कमजोर जूगुलिं नं अमेरिकां इराक व अफगानिस्तानयात ध्वष्ट याःसां नं लाचार जुयाच्वनेत बाध्य जुल ।
विश्वया इतिहासं क्यनाच्वंगु दु, अले आः नं क्यनाच्वंगु दु। छगू शक्तिशाली देशं कमजोर देशयात कि सैनिक हस्तक्षेप यानाः थःगु अधिनय् तयेगु कुतः याइ कि थःगु अधिनय् च्वंपिं एजेण्टयात सत्ताय् छ्वयाः स्वार्थ पूर्ति याइ। थौंया आधुनिक युगय् न्हापा थें सैनिक हस्तक्षेप यायेगु त्वःताः थःगु एजेण्ट तयार यायेगु ज्याय् अप्वः लगे जुयाच्वंगु खनेदु। झीगु देशय् नं विदेशी शक्ति पार्टीया नेतातय्त कतांमरि दयेकाः थःगु स्वार्थ पूर्ति यानाच्वंगु दु। झीसं थ्व नं सीकेमाः कि विदेशी शत्तिं न्ह्याबलें लोभी, स्वार्थी व असक्षम नेतातय्त जक कठपुतली दयेकेगु स्वयाच्वनी। झीगु देय् बर्बाद जुयाच्वंगु नं पिनेया विदेशी शक्तिं थनया लोभी, स्वार्थी व असक्षम खसब्रम्हू नेतातय्त ल्हातय् कयाः प्याखँ ल्हुइकाच्वंगुलिं खः ।
drkhadgi@gmail.com
More Stories Like this
जातीय संघीयताया खँय् नेमकिपाप्राडो, पाजेरो ब्वाकेगु ख्यः मखु
राष्ट्रपति प्रणाली बारे विवाद
नेवाःतय्त जागृत याइगु 'नेपाःमिया नुगः सः'
खँ स्वनिगःया