दछिया दुने प्यंगू हाइकु सफू ज्वनाः

सुरेश किरण

ख्याः खः ला नी खः, वा हाथ्या जकं खः व ला मसिल, तर न्यनातयागु छु धाःसां भूषणप्रसाद श्रेष्ठजुं छक्वः थः पासा मण्डली दथुइ दँय् छगू कृति पिकयां तुं च्वनेगु धकाः प्रतिवद्धता प्वंकादीगु जुयाच्वन। थ्व वय्कःया 'बाखंच्वमि कालीन' ईया खँ खः। तर वय्कःया व प्रतिवद्धता छुं दँ लिपा त्वाःदल। मनूतय्सं तायेकल जुइ, आः भूषणया सफू वइ मखुत। गनं अथे तायेकूपिंत लिसः बीत हे जकं खः ला मसिउ, नेपाल संवत् ११३० दछिया दुने भूषणप्रसाद श्रेष्ठजुया छगू मखु प्यंगू सफू पिहां वल। प्यंगुलिं हाइकु। दँय् छगू सफू पिकाये धकाः प्रतिवद्धता प्वंकूगु इलंनिसें थौं दँय् प्यंगू सफू पिकायेगु ई तकया दुने स्वयम भूषणप्रसाद श्रेष्ठ नं बाखं च्वमिं रुपान्तरण जुयाः हाइकु च्वमि जुयादीगु दु। थ्व वय्कःया प्रतिवद्धताय् जक मखु च्वयेगु विधाय् समेत वःगु आमूल हिउपाः खः। शुरुइ बाखं च्वयादीम्ह वय्कः लिपा गजलपाखे न्ह्यात, आः गजल नं पुलाः हाइकुइ थ्यंकः झाःगु दु ।

थुगु दँय् वय्कःया खिचापुजा, न्याःदिगुपुजा, हाकनं छक्वः व स्वंगःगु मिखा नामं प्यंगू हाइकु सफू पिहां वःगु दु। नेपालभाषाय् हाइकु प्रवेश जूगु करिब नीदँ ति दत जुइमाः। तर हाइकुइ भूषणप्रसाद प्रवेश जुइवं हे तिनि थ्व विधा भचा उसिं सनाहःगु खः लाकि धइथें च्वना वःगु दु। छाय्धाःसां वय्कलं पिकयादीगु न्हापांगु हाइकु सफू खिचापुजा हाइकु दुने जूगु छगू न्हूगु प्रयोग खः। उकी खिचा व खिचालिसे सम्बन्धित नेवाः धापू व खँभाय्त छ्यलाः हाइकु चिनातःगु दु। मुक्कं ४७ पु हाइकु दुथ्याःगु उगु सफुली अप्वः हाइकु राजनीतिक व्यंग्यं जाः। गथे:
खिचाया न्हिप्यं !
नेपाःया अधिकारी
नेता-व्यापारी !

ने.सं. ११३० या खिचापुजा कुन्हु लाछिखिचायात देछानाः उगु सफू पिहां वःगु खः। छगू हे विषयय् इमामन्दः कयाः च्वयातःगु जूगुलिं नेपालभाषाया हाइकुविद्तय्सं उकियात हाइकु मधाः। हाइकु दुने नं उकथंया प्रयोगयात सेनेरियो वा सेन्या धाइगु जुयाच्वन ।

वयां तुरुन्त हे लिपा वय्कःया मेगु हाइकु सफू पिदन न्याःदिगुपुजा। थ्व धाःसा पूर्ण रुपं हाइकु हे खत। थुकी थीथी विम्ब, थीथी विषयय् व थीथी हे प्रयोग दुथ्याः। राजनीति, प्रेम, मानवीय कमजोरी आदि थेंज्याःगु विषयतय्सं थ्व जायाच्वंगु दु। गथे:
'थुक्क, च्वय् च्वंपिं !'
छु ज्वी मस्यु, बीधुन -
आक्सय् थुकलं !

व धुंकाः वय्कःया हानं मेगु हाइकु सफू पिदन हाकनं छक्वः। थुकी वय्कलं हाकनं छक्वः हाइकुइ मेगु प्रयोग यानादिल। नेपालभाषाया थीथी क्वाःत मुनाः उकियात हाइकुया भासं म्हिता बिल। हाइकुबानाय् क्वाः न्यनी, अले लिकसं च्वंगु किपां उकिया लिसः बी। खतुं हाइकु च्वयेगु मचा म्हितेगु कासा मखु धाइ, वय्कलं धाःसा मस्तय् म्हितेगुली हे हाइकु च्वयादिल। उगु सफुली वय्कलं क्वाः जक म्हिताः १०२ पु हाइकु च्वयादीगु दु। गथे:
म्ह दु, छ्यं मदु
तुति मदुसां ल्हाः दु
संसार्या यः जि !
(थ्व छगू क्वाः खः। थुकिया लिसः जुइ कमिज।)

थुगु सफू धुंकाःलि आः नकतिनि हे जक भूषणप्रसादजुया प्यंगूगु हाइकु सफू पिहां वःगु दु स्वंगःगु मिखा। वय्कःया हाइकु सफुली भूमिका च्वयादीपिं च्वमिपिंसं भूषणया हाइकु गुलिं थू, गुलिं मथू धकाः इमान्दारीपूर्वक कबूल यानातःगु दु। वय्कःपिनि लागिं स्वंगःगु मिखा अझ थुइके थाकुइफु। छाय्की थुकी दुथ्याःगु हाइकुत न्हापाया सफुली स्वयां अप्वः क्लिष्ट जू। सरल हाइकुत धाःसा स्याचु। हाइकुइ वातावरण व मौसमया विषय दुथ्यायेमाः धाइ। थुकिया न्हापांगु खुपु हाइकु खुगू हे ऋतुया बारे खः। थुकिया अप्वः हाइकु समसामयिकता सिबें नं सर्वकालीन विषयलिसे स्वाः। गथे:
लङ्ग्रा-सलं नं
ल्यूने लातकिं मनू
प्यंके यः खनिं !
हाइकु स्वयम् कविताया छगू बिस्कं शैली खः। तर भूषणप्रसादजुं व बिस्कं शैलीया काव्ययात नं थःगु शैलीं च्वयादीगु दु। अथे जूगुलिं भूषणजुया हाइकु शैलीयात कयाः समालोचकतय्सं विशेष कथं चर्चा यानादीगु दु। नेपालभाषाय् भूषणप्रसाद श्रेष्ठजु छम्ह उज्वःम्ह च्वमि खः गुम्हेस्यां बाखं च्व वा गजल च्व, थःगु हे बां सी दयेक च्वइ। अज्याःगु बां त्वःतेगु ज्या वय्कलं हाइकुइ नं त्वःफिकादीगु मदु ।

हाइकुया लेखन प्रविधि धइगु न्यागः-न्हय्गः-न्यागः आखःया स्वझ्वः च्वयेगु खः। तर हाइकु धइगु थ्व ५-७-५ तुकबन्दीया झिंन्हय्गः आगःग्वः जक मखु। हाइकु मूलतः काव्यया छगू विधा खः। उकिं उकी दकलय् न्हापां कविता दयेमाः। थौंकन्हय् झीथाय् जुयाच्वंगु गुलिखे हाइकु लेखनय् हाइकु ला दु तर कविता मदु। हाइकु च्वइपिं च्वमित थ्वहे ५-७-५ अंकया तुकबन्दी लिउलिउ ब्वाँय् जुयाच्वंगु खनेदु। काव्यय् जब अंकया प्रवेश जुइ तब व कविता मजुसे गणित जूवनी। झण्डै गणितया दिशापाखे ब्वाँय् वनाच्वंगु नेपालभाषाया वर्तमान हाइकुयात हानं कविताय् तुं लित हयेगु छगू जोडदार कुतः धायेफु भूषणप्रसादजुया थ्व हाइकु सफूतय्त ।

भूषणप्रसादजु बाखं तक नं कवितां च्वइम्ह च्वमि खः। अज्याःम्ह च्वमिया हाइकु कविताविहिन जुइगु ला सवाल हे मंत। उकिं गुलिस्यां वय्कःया थ्व प्रयोगयात हाइकु मदुगु कविता नं धायेफु। तर ब्वँमितय् लागिं ला कविता मदुगु हाइकु सिबें हाइकु मदुगु कविता ब्वनेगु हे अप्वः रसमय जुइ। तर हाइकु धकाः च्वयेधुंकाः हाइकुयात अन्याय हे जुइगु ज्या नं भूषणप्रसादजुं यानादीगु मदु। छथाय् ला वय्कलं निझ्वलं पूवनेधुंकूगु बांलाःगु कवितायात स्वझ्वःया हाइकु दयेकाः ध्वस्त नं यानादीगु दु। गथे:
माकःख्वाः हे ज्वी
हनुमानत सदां,
प्रभुया सुवाः ! (स्वंगःगु मिखा, १२०)
थुकी कविता जुइत च्वय्या निझ्वः हे काफी जू। क्वय्या छझ्वः 'किरेजी' आवश्यक मदु ।

न्हूगु सवाः, न्हूगु प्रयोग यानादीगु जूगुलिं भूषणप्रसादजुया हाइकु 'हेत्तेरी' व 'हाइहाइ' नितां जुइफु। उकियात वय्कलं स्वीकार नं यानादी। अय् जुयाः खइ, स्वंगःगु मिखा द्यछाये कथं वय्कलं मग्यासे च्वयादीगु दु:
'न्हूगु सिसिया
पुलांगु अय्लाः'तय्त
स्वंगःगु मिखा !

छिमिगु मिखा
मज्वीमा महाद्यःया
स्वंगःगु मिखा !

More Stories Like this