नेपाल संवत् छु खः, शंखधर सु खः?

श्यामसुन्दर राजवंशी

नेपालय् दँय्दँसं नेपाल संवत् हिलेगुलिसे अनेक कथंया सभा, गोष्ठी छलफल जुया वयाच्वंसां नं नेपाल संवत् व शंखधरया विषयय् द्यने लानाच्वंगु विवादास्पद किचः चिइके फयाच्वंगु धाःसा मदु। उकिं थ्व च्वसुं छुं भचा किचः चिइके फइ ला धयागु आशा दु ।

खास यानाः नेपाल संवत् आरम्भ छुं जग मदयेक अथें छथुं धस्वाःवल अथवा धस्वाकेहल धाये जिउ खँ पक्का नं मखु। अले छुं कथंया परिवर्तनकारी घटना मजुइकं सामान्य सुं व्यक्तिया इच्छा व रहरं प्रादुर्भाव जुल धायेत संसा व ला झन हे अज्ञानता जूवनी ।

नेपाल संवत् छ्यले हये न्ह्यः नेपाःमिपिंसं छ्यला वयाच्वंगु संवत्यात छक्वः सिंहावलोकन यायेमाः, उब्ले थुइके फइ कि न्हापा नं कार्तिक शुक्ल प्रतिपदाया दिनस नेपाःमिपिंसं संवत् हिलेगु याना वयाच्वंगु जुयाच्वन। थ्व संवत् चले जुइ न्ह्यः लिच्छविकालय् व्यवहार जूगु संवत् ३८६या क्रमयागु व संवत् २९या क्रमयागु जुल। थ्व नितां नेपाःमिपिंसं छ्यलाच्वंगु संवत् जुल। थुपिं निगुलिं संवत् कार्तिक शुक्ल प्रतिपदा कुन्हु हे हिलेगु जुयाच्वंगु खँ प्रमाणित जुइधुंकूगुयात ल्वःमंके मजिल। लिच्छविकालय् चले जुयाच्वंगु थ्व नितां संवत्या अनेक कथंया परिभाषित यायां वयाच्वंगु जूसां नेपाल संवत्या आरम्भदिन कार्तिक शुक्ल प्रतिपदा थें थ्व नितां ज्वःलाःगु जुल। थ्व हैसियतं धायेबलय् थ्व स्वतां संवत् छगू हे किसिम धाये फु ।

थ्व स्वतां संवत्या विस्तृत अध्ययनं थ्व सिइदत कि पुलांगु संवत् ३८६या क्रम न्ह्याः न्ह्याः वनाः ८०२ फुनाः ८०३ धायेमाःगु कार्तिक शुक्ल प्रतिपदाया दिन कुन्हुनिसें संवत् १ कथं न्हूगु संवत्या शुरुवात जुल। थ्व संवत्यात छुं शताब्दी लिपा वनाः नेपाल संवत्या नामाकरण जूवःगु खनेदु। उकिं नेपाल संवत्या अंकय् ८०२ तनेसातं लिच्छविकालय् व्यवहार जूगु संवत् ३९६या क्रमयागु संवत् वइ धकाः अःपुक मिखा तिस्सिनाः धाये जिउ। खय्त ला नेपाल संवत्या नामाकरण जुइ न्ह्यः व लिपा नं लिच्छविकालय् थें तुं संवत् जक धयाः व्यवहार जुयाच्वंगु यक्व उदाहरण दु ।

थुगु कथं संवत् ८०२ उप्रान्त ८०३ अर्थात् ५०० अव्यक्तगु २९या क्रमयागु संवत् ३०३ धायेगु त्वःताः हाकनं १ धकाः शुरु जूगुलिं हे पुलांगु संवत्लिसे ८०२ दँ फरक धयागु थुइकेमाःगु जुल। थुकियात बेवास्ता यानाः छुं महिनाय् ८०१ तनेगु, छु महिनाय् ८०२ तनेगु धकाः अलमलय् जुल कि सदां अलमलय् जुयाः खसुया दुने लाःम्ह क्वः धाः थें जूवनी। उकिं गुम्ह मनुखं थ्व खँ मथूनि, गुम्ह मनुखं पुलांगु संवत् व न्हूगु नेपाल संवत्या दथुयागु सम्बन्ध ध्वामथू वं नेपाल संवत् छु खः धयागु नं मथूनि धकाः सीदु ।

उखे शंखधरया विषययात कयाः धायेबलय् नं लौकिक जीवनय् संभव हे मजूगु अलौकिक बाखंया लिधंसा सिबाय् मेगु क्यने फयाच्वंगु मदु। थुज्वःगु अलौकिक बाखंया लिधंसाय् खुसिइ च्वंगु फि लुँ धातुइ परिणत जुल, उकी मध्ये गुलि मात्रा लुँ जुल, छु ताल्जुइ लन, तग्वः ल्वहं खनेवं लुँ लंगु दक्व थ्व हे धायेगु, फि लुँ जुसेंलि फल्चा दयेका बिल, चीभाः दयेका बिल धयागु अनेक अनुमान यायेगु यात। थ्व हे अनुमानयात नं प्रमाण माने यायेजिउ धाधां गुलिसिनं शंखधर साख्वाः, गुलिसिनं शुद्र गुलिसिनं किसान, गुलिसिनं फबन्जार, गुलिसिनं ध्यबा दुम्ह जुयाः साख वाल धाःगु धयागु कथंया अनुमान याःगु जुल। तर गुगुपति अनुमान सत्य प्रमाण धयागु मसिउ ।

परन्तु नेपाल संवत् आरम्भ लिसे शंखधरया नां स्वाना वयाच्वंगु जुल। नापं थ्व संवत्या प्रवर्तक धयागु श्रेय नं वयात हे बिया वयाच्वंगु जुल। वास्तवय् विश्वास यायेबहगु शंखधरया बाखं मेगु नं दु धयागु मनूतय्सं मसिउ जुयाच्वन। शंखधर धयाम्ह छम्ह नेवाः साहु, येँ देशय् च्वंम्ह हे खः धाइ। व साहु तसकं धनी व वया व्यापार व्यवसाय नं फलिफाप जुजुं वनाच्वंगुलिं मेपिं साहुतय्सं इर्ष्या यानाच्वनीगु जुयाच्वन। व्यवसाय निंतिं सुनानं त्यासा काःवल धाःसा माक्व बीगु व मेपिंसं स्वयां कम ब्याज कथं काइगु जूगुलिं वयाथाय् अप्वः आकर्षित जूवन। छन्हु छम्ह खुं खुयाहयातःगु मू वंगु वस्तु बरः तयाः त्यासा कयायंकूगु जुयाच्वन। उखे व बरः तःगु वस्तु दरवारय् च्वंगु वस्तु जुयाच्वन। थ्व फुक्क षडयन्त्र धयागु साहुनं मसिल, अले खुयाहःगु वस्तु त्यानाकाःम्ह साहु धकाः द्वपं बिसें उजूरी परे जुल। आठपहरियात वनाः साहुयात ज्वना यंकल। लाय्कुलिइ भारदारी सभाय् पूर्पक्ष याःबलय् अन षडयन्त्रकारीतय्गु जमात अप्वः जूगुलिं साहुयात दोषी ठहरे यात। उब्ले खुया हयातःगु वस्तु न्यायेगु व बरः कायेगु धयागु नं अपराध हे माने याइगु जुयाच्वन ।

उगुकथं भारदारी सभां दोषी ठहरे यानाः सम्पूर्ण सम्पत्ति राष्ट्रियकरण यानाबिल। लिसें फाया ला म्हुतुइ ल्वसुकाः जातं पतीत यानाबिल। फाया ला म्हुतुइ तयेकूगुलिं शुद्र धाःगु जुयाच्वन। व साहुं थः निर्दोष जुइकं सजाय भोगे यायेमाःबलय् तसकं विरक्त जुयाः संन्यास ग्रहण यानाः पशुपतिनाथया शरणय् च्वनेगु यात ।

दिन व्यतित जुजुं वन। छुं दिन लिपा षडयन्त्रया पोल खुले जुल। थ्व खँ दरवारय् तत्कालिन जुजु राघवदेवया न्हाय्पनय् थ्यन। थ्व खँ सियाः जुजुयात तच्वकं अफसोस जुल। उपिं फुक्क षडयन्त्रकारीतय्त देसं पितिनाछ्वयेगु दण्ड जुल। उम्ह साहुयात आदरपूर्वक सःताहल। थ्व घटनाप्रति अत्यन्त दुःख प्वंकुसें जुजुं समेत साहुयाके क्षमा याचना यात। जुजुं आवंलि न्याय निसाफया ज्या थम्हं स्वयेगु धयागु घोषणा याःगु जुल। उब्ले निसें जुजुयात न्यायया प्रतिक माने यानाः जुजु मदुगु देश मखु धायेगु उखान प्रचलित जुल धयागु विश्वास दु।
राष्ट्रिकरण जूगु सम्पत्तिइ राज्यकोषं थपे यानाः दोब्बर गुणा लित बीगु घोषणा यात। लिसें वैश्य वर्णयाम्ह साहुयात जात थकयाः जुजुं आदर यायेमाःम्ह उपाध्याय ब्राम्हण जुल धयागु समेत घोषणा जुल। उब्ले निसें शंखधर व वया खलःपिं सकलें ब्रम्हू जुल धयागु बाखं दु। परन्तु संन्यास ग्रहण यायेधुंकूम्ह उम्ह साहुयात उगु प्राप्त जूगु अपार सम्पत्ति खनाः नं छतिं लालसा मोह मजुल। साहुं जुजुयात बिन्ति यासें थ्व फुक्क सम्पत्तिं देशय् ऋणं क्वचिनाच्वंपिं गुलिखे नेपाःमिपिनिगु ऋण पुला बियाः ऋण मुक्त यायेगुली उपयोग यायेदःसा जिउ धाल ।

थज्याःगु अत्यन्त च्वछायेबहगु त्याग खनाः जुजु अत्यन्त आश्चर्य जुल। थुज्वःगु हृदय दुम्ह मनू आतक खनागु नं मदुनि, अले भविष्यय् दइ नं मखु जुइ धयागु मनन यानाः इतिहासय् युग युग तक अमर जुइमा धकाः संवत् ८०२ उप्रान्त वइगु कार्तिक शुक्ल प्रतिपदा निसें ८०३ (३०३) यायेगु सट्टा शंखधरकृत संवत् १ धायेगु धयागु घोषणा नं यानाबिल। उब्ले निसें थ्व दिनयात ऋण मुक्त दिवसया लुमन्तिइ तःजिक उत्सव माने यानावःगु जुल। तर ऋण मुक्त लिसें म्हपुजाया छुं सम्बन्ध मदु। म्हपुजा धयागु नेपाःमिपिंसं लिच्छविकालंनिसें याना वयाच्वंगु संस्कृति खः धयागु थुइकेफु ।

कालान्तरय् वनाः थ्व हे शंखधरकृत संवत्यात नेपाल संवत् धकाः अझ इज्जत बियाबिलसा गुलिसिनं थुकियात अनादर यानाः शंख्वा संवत् धायेगु यानाबिल। लिपा मनूतय्सं शंखधर साहु पशुपतिनाथया प्रांगणय् दक्षिणपाखे सदां आसन कयाः च्वनीथाय् लाक्क वया शालिक दयेकाः थापना यानाबिल। व शालिक आतक नं अन स्वये दनि।
इतिहासय् कालखण्डय् थज्याःगु समय वल, थज्याःगु मू मू घटनायात बुलुका बीगु अनेक कुतः यक्व जुल। थथे गुलि बुलुयावन, उति हे विवादास्पद विषय जूवन। परन्तु थुगु युगय् वयाः वर्तमान प्रजातान्त्रिक व्यवस्था नेपाःया भूमियात सिंचित याना थकूम्ह महान आत्माया मूल्ययात म्हसीकाः सरकारं शंखधरयात राष्ट्रिय विभूति धकाः घोषणा यानाबिल ।

(नेपाल संवत् ११२७ य् पिदंगु "नेपाल संवत् व शंखधर साख्वाः" नांगु सफुलिं साभार ल्ह्ययाकयागु - सं.)

More Stories Like this