उराय् दुने शिल्पकार जातिया म्हसीका

प्रकाशमान शिल्पकार

नेपाः देय् थीथी जाति, धर्म, कला, संस्कृति, तजिलजि व विधि व्यवहारया नामं जाःगु देय् खः। नेपाः देय्या जातित मध्ये नेवाः समुदाय दुने लाःगु गुंगू थरया संयोजनया रुपय् माने नाला वयाच्वंगु उदाय् (उदास) जातय् दुने लानाच्वंगु पुस्तौं पुस्तानिसें सिँज्यायात हे थःगु लजगाःया रुपय् छ्यला वयाच्वंपिं नेवाः जातिमध्ये शिल्पकार नं छगू खः।

उदाय् (उदास) जाति धइपिं बुद्ध धर्म माने याइपिं बौद्धमार्गी खःसां उदाय्या लागाय् लाःपिं शिल्पकार जाति धाःसा अप्वः यानाः हिन्दू धर्म माने याइपिं सनातन धर्मया शिवमार्गी व वैष्णवीमार्गीत खः। थुगु जातियापिंसं जन्मंनिसें मृत्यु तकया थीथी संस्कार व छुं नं धर्मकर्मया ज्याखँ यायेमाःसा परम्परांनिसें द्यःब्रम्हूयात पुरोहितया ज्या याका वयाच्वंगु खः। शिल्पकार जाति हिन्दूमार्गी खः धइगु खँया दसु थ्वहे खः। खास यानाः थुमिगु मू वस्ति धइगु बहाः, बही, बौद्ध विहार व बहीया सतिक हे जुयाच्वनी। बहाः, बही व विहार स्थापना व जीर्णोद्धारय् न्हापांनिसें थ्वहे शिल्पकार जातिया ल्हाः दयाच्वंगु खनेदु ।

नेवाः जाति मध्ये देखा मकायेकं सुं नं आगमय् दुमथ्याइपिं शाक्य, बज्राचार्य व उदाय् जातितय् मध्ये थ्व जातिया दथुइ नं देखा मकायेकं सुं नं आगमय् दुमथ्याइगु प्रावधान जुया वयाच्वंगु दु ।

शिल्पकार जातिं भगवान श्री विश्वकर्मायात कूल गुरुया रुपय् हना वयाच्वंगु खनेदुसा, कूल रक्षाया लागिं अष्टमातृकाया पुजा आराधना याना वयाच्वंगु खनेदु। थुमिगु कुलदेवता(देगुद्यः) मातृशक्ति खः वा पितृशक्ति खः धइगु खँय् आः तक नं सुनानं थथे हे खः धकाः धाये फुगु मदुनि। कुलदेवता गुखेपाखे स्वयाच्वंगु खः उकिया आधारय् शिल्पकार जातियागु थःथःगु बिस्कं म्हसीका दु धइगु खँ न्यनेदु। अय्नं थुकी आः तक सुनानं सोधखोज यानाः वाला स्वयेगु ज्या धाःसा याःगु मदु ।

शिल्पकार जातिया उत्पत्ति गुबलय् जुल धइगु खँय् सत्यतथ्य दसु, प्रमाण थथे हे खः धकाः सुनानं धाये मफुसां नेपाः देय्या जात्रा, पर्व, मठ, मन्दिर व ऐतिहासिक लाय्कू, दरबारया अध्ययन यानाः वाला स्वयेबलय् शिल्पकार जाति आदिकालंनिसें नेपालमण्डल स्वनिगःया आदिवासी जनजाति खः धइगु सीदु। थौंकन्हय् शिल्पकार जाति स्वनिगलं पिने व नेपाः देय्या थीथी थासय् लजगाः यानाः नं थःगु म्हसीका बिया वयाच्वंगु दु। थ्व समुदाय स्वनिगलय् च्वंपिं थीथी समुदाय थें नेवाः समुदाय दुने हे दुथ्याः। थ्व शिल्पकार समुदायया मांभाय् धइगु नेवाः भाय् (नेपालभाषा) खः। शिल्पकार वर्ग समुदाय परापूर्वकालंनिसें प्रस्तर काष्ठकला व आधुनिक शिल्पकलाया ज्ञाताया रुपय् नं परिचित जुयाच्वंगु दु ।

नेपाः देय्या कलासंस्कृतियात जीवन्त रुप बियाः विज्ञ व कलाकारया रुपय् परिचित जुयाच्वंपिं न्हापा न्हापाया शिल्पी सिँकःमि नायःत (थौंकन्हय् आधुनिक भासं "आर्किटेक") न्हापांनिसें थौंया वैज्ञानिक युग (नीछगूगु शताब्दी) तक नं थःगु शिल्पकलाया ज्ञान सन्ततितय्त हस्तान्तरण यायां म्वाका तयेत सफल जुयाच्वंगु दु। आजु अजाजुपिनिगु पालंनिसें थःगु लजगाःयात न्हंके मबिउसे नेपाः देय्या गौरव गकायेगु लिसें थौंतक म्वाका तयेत सफल नं जुयाच्वंगु दु ।

सलंसःदँ न्ह्यः शिल्पकार व शिल्पकार समुदायया आजु अजाजुपिंसं दुःख सियाः थःगु पौरखी ल्हातं सिर्जना यानाः दयेकातःगु नांजाःगु ऐतिहासिक पुरातात्विक कलात्मक धरोहर मध्ये ख्वपया लाय्कू दरवार, न्यातापौ देगः, चाँगुनारायण देगः, येँया लाय्कू दरबार, तलेजु देगः, देशय्मरु झ्याः, यलया लाय्कू दरबार वा थीथी देगलय् सिर्जना यानातःगु चौरासी आसनयुक्त त्वानाःसिँ आदि व नेपाः देय्या थीथी थासय् च्वंगु काष्ठकला व प्रस्तरकलां थौं विश्वय् झीत म्हसीकाच्वंगु दु ।

विश्वया न्ह्यःने झीगु थःगु शिल्पकलां नेपाः देय्यात म्हसीका वयाच्वंगु जक मखुसे आजु अजाजुपिंसं सिर्जना यानाः "नासो" या रुपय् झीत त्वःता वंगु वहे शिल्पकलायुक्त सिर्जनात क्यनाः न्हिं लखंलख दां राज्यया कोषय् आम्दानी जुयाच्वंगु दु। थुकथं ग्वाहालि याना वयाच्वंपिं व पुर्खाया सन्तति थौं थ्व शिल्पकार व शिल्पकार समुदाय (जाति) या म्हसीका न्हना वनीगु अवस्थाय् थ्यनाच्वंगु दु। गौरवमय शिल्पकारया रुपय् च्वनाच्वंगु म्हसीकायात थौं वयाः छगू शिल्पी ज्यामि (मजदूर) या मानचित्रय् म्हसीकाः सीमित जुयाः वनाच्वंगु खनेदु। अथे जूगुलिं शिल्पकार व शिल्पकार समुदायं थःपिनिगु म्हसीका नापं सम्मानित शिल्पकार वर्ग समुदायया रुपय् थःगु म्हसीका व अस्तित्व कायम यायेत सकल शिल्पकार छधी जुयाः युगयुगान्तरतक नं झी आजु अजाजुपिंसं विश्व मानचित्रय् गथे नेपाः देय्या म्हसीका धिसिलाकावन अथे हे झीसं नं थःपिनि म्हसीका म्वाका तयेत मन,वचन व कर्मं तमतयार जुयाः न्ह्यज्याये माःगु थौंया आवश्यता खः ।

pms2011@hotmail.com

More Stories Like this