नेपाल संवतय् संक्रान्तिया प्रावधान

लिपिविद् श्यामसुन्दर राजवंशी
प्रमुख, हनुमानध्वाखा दरवार


तिथिया छ्यलाबुला यायेगु स्वयाः गतेया छ्यलाबुला यायेगु अप्वः अःपुक व्यवहार जूथें ताः । अथेहे गतेया छ्यलाबुला स्वयां तारिखया छ्यलाबुला झन अप्वः व्यवहारिक जूथें ताः धाईपिं यक्व खनेदया वयाच्वंगु दु । धायेकि तिथि कथं न्हि ल्याःखायेबलय् गुबलें तिथि तुत जुइगुसा गुबलें तिथि निन्हु क्यनीगु जुया वयाच्वंगु यक्वसिनं सिउ । उकिं तिथिया व्यवहार उलि अःपु मजू धाइसा गते कथं न्हि ल्याःखाये हे अःपु धाइ । अझ गते स्वयां नं अःपुक छ्यलाबुला यायेतला तारिख हे जिउ धाईपिं नं अप्वः खनेदया वयाच्वंगु दु । गते धायेबलय् नं गुबलें २९ न्हुया लच्छि जुइसा गुबलें ३२ न्हुया लच्छि जुइ । व स्वयां ला तारिखया न्हि ल्याः खायेबलय् थ्व थ्व ला ३० न्हु व थ्व थ्व ला ३१ न्हु अले फेब्रुवरी छगू ला जक २८ न्हु जुइ । लिप एअर जुइबलय् छक्वः २९ न्हु जुइ धइगु जक लुमंकूसा गाः धाईपिं खने दयाच्वंगु जुल ।

जब जब नेपाल संवतया चर्चा जुइ, उबले तिथि छ्यलाबुला यायेगु उलि सहज मजुया हे धायेला नेपाल संवतयात व्यवहारिक यायेमाल धाःसां जुइ फयाच्वंगु मदु । न्हापाला नेपाल संवतयात नेवाःतय्गु नेवाः संवत् धायेगु याना वयाच्वंगु खः । आः नेपाल संवतयात राष्ट्रिय संवत् धकाः राष्ट्रं हे मान्यता बियाः घोषणा नापं याये धुंकल । आः वयाः हाकनं नेपाल संवतयात व्यवहारय् छ्यलेत सुनां पनाच्वन थ्व धाये फयाच्वंगु मदु । धात्थें धायेगु खःसा थ्व छगू मछालापुसेच्वंगु खँ थें जुयाच्वन ।

खास थुकिया दोषी सु खः धायेबलय् झीहे स्वयम् नेपाःमित जुयाच्वंगु दु । नेपाल संवतयात राष्ट्रिय संवत् धकाः मान्यता बीकेत थुलिमच्छि दँ आन्दोलन न्ह्याकल तर आःतक नं खालि फि लुँ जुइगु बाखं जक घोके याकेफत । अले आःतक नं वहे बाखं घोके याकाच्वना छु याये ? आःतक थुकिं छु जुल ले ? थुकथं फि लुँ जूगु बाखं पत्या याकेधुंकालि नेपाल संवत् अःपुक छ्यलाबुला जुइमाःगु खः तर जुयाच्वंगु मदु । थुकिया चिउताः सुनां यायेगु वास्तवय् थ्व विषयस बुलुहुँ न्ह्यज्यायेगु लागि दकले न्हापां नेपाल संवतया थःगु हे मौलिकता छु दु ले वनि थुइके मालाच्वंगु दु ।

थ्वहे सन्दर्भय् नेपाल संवतया छ्यलाबुला जुयाच्वंगु इलय् नं संक्रान्तिया उल्लेख जुयाच्वंगु दसित नं यक्व हे दु । उकि मध्ये छगू निगू दसूत थथे दु ।

१. नेपाल संवत् ८१८ या ख्वप मालति चुकया अभिलेखय् थीथी नखःचखःबलय् छु छु सामाग्रीत तयाः पूजा यायेगु धइगु उल्लेख जुयाच्वंगुली 'विस्क्यात संक्रान्ति कुन्हु' धकाः न्ह्यथनातःगु दु ।
२. नेपाल संवत् ७१० यागु यल मंगलबजारया नरसिंह देगःया अभिलेखय् तिथि मिति प्रकरण् कार्तिक शुक्ल द्वितीया धयाः नं विच्छ संक्रान्ति कुन्हु धकाः न्ह्यथनातःगु दु ।
३. नेपाल संवत् ८२९ यागु येँ हनुमानध्वाका तलेजुया कोतः पूजाभःस अंकित अभिलेखय् तिथि मिति प्रकरणय् चैत्रवदि १४ मेख संक्रान्ति अंगारवार कुन्हु धकाः न्ह्यथनातःगु दु ।
४. नेपाल संवत् ८२९ यागु येँ हनुमानध्वाका तलेजुया नैवेद्य थलय् अंकित अभिलेखय् तिथि मिति प्रकरणय् पौष कृष्ण १४ मक्र संक्रान्ति धकाः न्ह्यथनातःगु दु ।

थुपिं अभिलेखया लिधंसा कयाः स्वयेबलय् नेपाल संवत् तिथिया कथं व्यवहार यायेमाःगु संवत् जुयाः व्यवहारिक जुइ मफयाच्वंगु धायेगु उचित खः धयागु जूसा उबले नेपाल संवतया व्यवहार जुयाच्वंगु इलय् नं संक्रान्तिया उल्लेख गथे जुयाः वल धइगु न्ह्यसः दं वइ ।

'नागरखण्ड' धाःगु शास्त्रय् धयात कथं संक्रान्तिया अर्थ थथे बियातःगु दु कि सूर्य छगू राशि मेगु राशी वनी । उकिं छु राशी सूर्य च्वंवनी वहे राशिया संक्रान्ति जुइ धयातःगु दु । गुबले सूर्य धनु राशि त्वःताः मकर राशी च्वंवनी उकियात मकर संक्रान्ति धाइ । राशि धइगु १२ गू दु - मेष, वृष, मिथुन, कर्कट, सिंह, कन्या, तुला, बृश्चिक, धनु, मकर, कुम्भ व मीन । यदि मलमास अनला लगे जूसा नं वहे राशि जक दइ धयातःगु दु ।

मत्स्य पुराणय् नं संक्रान्ति व्रतया वर्णन यानातःगु दु ।

अथेहे स्मृति कौस्तुभ धइगु शास्त्रय् संक्रान्ति ४ गू कथं ब्वथलातःगु दु ।
१. निगू संक्रान्ति अयन संक्रान्ति - सूर्य उत्तरायण जुइबलय् मकर संक्रान्ति, सूर्य दक्षिणायन जुइबलय् कर्कट संक्रान्ति ।
२. निगू संक्रान्ति विषुव संक्रान्ति - मेष व तुला राशी च्वनीबलय् न्हि व चा बराबर जुइ ।
३. प्यंगू संक्रान्ति षडशीति मुख - मिथुन, कन्या, धनु व मीन
४. प्यंगू संक्रान्ति विष्णुपरी - वृष, सिंह, वृश्चिक व कुम्भ

थुकथं नेपाल संवतय् संक्रान्तिया प्रावधान दयाच्वंगु व संक्रान्तिया अर्थ स्वयेबलय् झीगु नेपाल संवत् चन्द्रमान कथं जक न्ह्यानाच्वंगु संवत् जक खः धायेमिछं । सौरमान प्रावधान नं खनेदयाच्वंगु यच्चुक सीदुगु जुल ।

यदि नेपाल संवतयात चन्द्रमान कथं न्ह्यानाच्वंगु तिथिया आधारय् न्ह्याइगु जूसा अन अनलाया प्रावधान छाय् वल ? अले संक्रान्तिया प्रावधान नं छाय् खनेदत ? वास्तवय् चन्द्रमान व सौरमान धयागु छगू हे म्वहःया निपाः ख्वाःपाः थें नेपाल संवतया निपाः ख्वाःपाः धाये थें खः ।

जव झीगु थ्व नेपाल संवतय् नं १२ गू संक्रान्तिया प्रावधान दुसेंलि अन गतेया प्रावधान दु धइगु यच्चुक सीदु । छाय्धाःसा हरेक संक्रान्तियात १ गते धकाः क्वःछी धुनकि झीगु नेपाल संवतया क्यालेण्डर अःपुक दयेके फइगु अवस्था खनेदु ।

नेपाल संवतया थःगु क्यालेण्डर दयेके मफयाच्वंगुया मतलब थुपिं खँय् ध्वाथुइके मफया जकं मखुला ? गथे -
१. नेपाल संवतया मौलिक पहःचहः धइगु शुक्ल पक्ष न्हापां वइ अले कृष्ण पक्ष लिपा वइ । शुक्ल पक्ष न्हापां वइगु जूसेंलि कार्तिक शुल्क पक्ष धुंकाः वइगु कृष्ण पक्ष कार्तिक कृष्ण पक्ष धायेमाः थाय् मंसिर कृष्ण पक्ष धया वयाच्वन । थुकी सुधार यायेमफया जकं खःला ?
२. नेपाल संवतया पहःचहः कथं थःगु मौलिकता अमान्तमान खःसेंलि अमान्तमानया प्रावधानयात हे अंगिकार याये मफया जकं खःला ?
३. नेपाल संवतया विशेषता धायेबलय् शुक्ल पक्ष न्हापा कृष्ण पक्ष लिपा धाये थें न्हि न्हापा चा लिपा वइ धइगु मथुया जक खःला ? अर्थात सूर्योदय निसें मेगु सूर्योदय मजूतले छगू दिन धाइ । थ्व खँ थुइके मफया जकं खःला ?
४. नेपाल संवतया वैज्ञानिकता धइगु तिथि कथं चन्द्र वर्षय ३५४ न्हिया छगू वर्ष जुइमाल तर अनलाया प्रावधान नापं कयातःगु जुयाः ३६५ न्हिया छगू वर्ष यानाः हे माने याना वयाच्वंगु खः धयागु ध्वाथुइके मफया जकं खःला ?

यदि नेपाल संवतया दुने सुलाच्वंगु थुपिं फुक्क मौलिकतायात अंगिकार याना वनेफु धइगु जूसा थ्व संवतयात राष्ट्रिय संवत् धकाः घोषणा याःगु सार्थक जूवनीगु जुल । मखुला धइगु जूसा दँयदसं फि लुँ जूगु बाखं जक कनाः 'उलिंचिया बाखं थुलिंचा' धकाः जक चित्त बुझे यानाच्वनेगु स्वयां मेगु छुं उपलब्धि जुइ फइमखु धइगु खनेदु ।

More Stories Like this