नेपाल सम्वत

हरिराम जोशी

नेपाल सम्वतया प्रचलन खालि नेपाः दुने जक सीमित मजूसे नेपालं पिने चीनय् तकं नं जूगु खँ ने.सं. ५३५ स चीनया सम्राटपाखें नेपालय् छ्वयाहःगु राजना लिपिं च्वयातःगु छगू पत्रय् थ्वहे सम्वत छ्यलातःगुलिं बांलाक सीदु । थ्व सम्वत नेपाःया थःगु हे सम्वत जूगुया कारणं थनया ऐतिहासिक सामाग्रीस थ्वयात नेपाल देशीय सम्वत, नेपाल सम्वत आदि कथं नां बिया व्यवहारय् छ्यलाच्वंगु नं सीदु । ने.सं. ३०४ या 'कि्रयाकाल गुणोत्तर' नांया ग्रन्थ पुष्पिकाय् नेपालदेशीय सम्वत ३०४ धकाः थ्व सम्वतयात स्पष्ट कथं न्ह्यथनातःगु दुसा 'शिवधर्म' नांया ग्रन्थ पुष्पिकाय् 'आकास ग्रह हस्त संगिनी शते नेपाल सम्बत्सरे' धका: स्पष्ट कथं च्वयातःगु दु । गुगु च्वय् बियागु धापूया दसू थें जुयाच्वंगु दु । थुगु सम्वत दुगु थ्वहे राष्ट्रिय स्वरुपं यानाः मध्यकालय् थ्व सम्वतयात राष्ट्रिय सम्वतया हे तँय् तयातःगु खँ श्री ५ प्रतापिसंह शाहं ग्याल्छो पिरंवोछे लामायात ल्हासाय् छ्वःगु पौ ब्वना स्वयेबलय् बांलाक सीदु । उगु पौया मिति ने.सं. ८९५ धकाः बांलाक हे बियातःगु दु ।

नेपाःया थःगु हे चाय् ब्वलंगु अले नेपाःया थःगु हे प्रस्तुत सम्वतया प्रवर्तक सु खः धयागु खँय् पायछिगु खँ सीकेत नेपाल व दक्षिण भारत दथुइ दुगु प्राचीनकालया स्वापू आपालं महत्वपूर्ण जू वः । प्राचीनकालं निसें हे नेपाः व दक्षिण भारत दथुइ सतीगु स्वापू दयाच्वंगु खः । थन दुगु ऐतिहासिक ज्वलनं थुकियात बांलाक क्यनाच्वंगु दु । अनुमानित गुंगूगु शताब्दीया 'चक्रसम्बर तन्त्र टीका' नांया ग्रन्थ पुष्पिकाया अध्ययनं उगु ग्रन्थ लंकां वयाः नेपालय् च्वंवःम्ह छम्ह बौद्ध विद्वानयागु खः धयागु खँ सीदु । अथेहे झिंस्वंगूगु शताब्दीया महाराजधिराज श्री अरिमल्ल देवया राजत्वकालय् च्वयातःगु 'अमृतेश्वर पूजा' नांगु ग्रन्थ च्वःम्ह गर्जर देशया पण्डिताचार्य श्री हरिहर नांया छम्ह ब्राह्मण खः । वं च्वयातःगु पुष्पिकाय् 'विक्रमाद्धगते १२७३ स नेपालद्ध गते ३३६' न्ह्यथनातःगु दु । थुपिं च्वय् बियातःगु धापूया लिधंसा जुयाच्वंगु दु । थुकिया नापं नेपाःया छगू पुलांगु बाजा पाचे बाजा हे गुजराती बाजाया मेगु नां जुयाच्वंगु अनुमान यायेफु । थुकिं गुजरातलिसे प्राचीनकालंनिसें हे नेपाःया साँस्कृतिक स्वापू दुगु खँया यथार्थयात इंगित याः । थ्वहे तथ्यया परिप्रेक्षय् दक्षिण भारतया महान दार्शनिक आद्य शंकराचार्यया अद्वैत सिद्धान्त नेपालय् व्यापक प्रचार प्रसार जूगुयात कायेफु । गुकिया कारण थन म्हपूजा (आत्मपूजा) यायेगु परम्परा ई ८७९ या कार्तिक शुक्ल प्रतिपदा निसें न्ह्याःगु खः । थ्व तिथी भारतया मालव जनतां याःथें हे उगु म्हपूजा यायेगु परम्परा न्ह्याकूगु इलय् साख्वा: नांया छम्ह नेपालभाषी सामान्य व्यक्तिं नेपालय् छगू न्हूगु सम्वतया प्रचलन याःगु जुल । गुगु नेपाल सम्वतया नामं हे थौंतक नं छ्यला वयाच्वंगु दु । ने.सं. ८०१ स च्वयातःगु सद्धर्म पुण्डरिक नांगु ग्रन्थ पुष्पिकाय् नेपालभाखा सम्वत धकाः स्पष्टं च्वयातःगु नं च्वय्या खँयात छगू कथं लिधंसा थें जुयाबिउगु दु ।

नेपालभाषा संवत् ८०१ आश्विनबद्धि १३ आदित्यवार कुन्हु सम्पूर्ण दिन ।
सद्धर्म पुण्डरिक ने.सं. ८०१

मेगु थ्व पुष्पिकां प्रस्तुत सम्वतया प्रवर्तक नेपालभाषी व्यक्ति धयागु खँया दसु जूगुलिं थ्व सम्वतया प्रवर्तन तत्कालिन महाराज श्री राघवदेवं याःगु धयागु धापूया खण्डन यायेगुली सक्षम जू ।

च्वय् वने धुंकूगु दु कि नेपाल सम्वतया प्रचलन कार्तिक शुक्ल प्रतिपदा कुन्हु म्हपूजा पलिस्था जूगु लसताय् नेपाःया सामान्य जनतां हे याःगु खः । म्हपूजाया परम्परा भगवान शिवनाप नं स्वापू दु । म्हपूजाया दिन गुजराती बाजा थानाः हःगु स्वांया मतू भगवान पशुपतिनाथया शिरस पुइकेगु चलन दुगुलिं नं उगु तथ्ययात पुष्टि यायेगुली छगू कथंया ग्वाहालि थें जूवंगु दु । केशर पुस्तकालय् दुगु संस्कृत वंशावली 'श्री पशुपति भट्टारके संवत्सर प्रवृत्ति कृता ॥' झ्वलं नं भगवान शिव पशुपतिया लुमन्तिइ सम्वत छ्यःगु धयागु पाय्छि थें च्वं । भगवान शिव स्वयम्भू नामं नं विख्यात जूगुलिं थ्व सम्वतयात लिपा स्वयम्भू सम्वत धकाः नं धाःगु खः । गुकिं हिन्दु व बौद्ध धर्मालम्बीपिनि दथुइ दुगु धार्मिक पंगःयात चीकाः क्वातूगु स्वापू पलिस्था यायेत नं ग्वाहालि सिद्ध जूवंगु दु ।

च्वय्या थी थी लिधंसापाखें नेपाल सम्वतया प्रवर्तन छम्ह सामान्य व्यक्ति शंखधर नांया साख्वा: (सापू बुँज्या याईपं व सा लहीपिं) नं याःगु खँ बांलाक सीदु । गुकिया कारणं थन मनूतयसं व प्रति तसकं श्रद्धान्वित जुयाः भगवान पशुपतिया भक्त उम्ह साख्वाःया छगू ल्वहंया मूर्ति पशुपति देगःया लिक्कसं पलिस्था यात । थुकथं नेपाल सम्वतया प्रवर्तकया रुपय् साख्वाः नेपाःया इतिहासय् अमर जुल नापं वं छ्यःगु सम्वत शंखधरकृत नेपाल सम्वतया नामं थौंतक नं छ्यला वयाच्वंगु दु ।

('साभार : नेपाल सम्वत व शंखधर साख्वाः, नेपालभाषा मंकाः खलः न्हूदँ समारोह समिति ११२७')

More Stories Like this