नेपाल सम्वत सुनां शुरु यात ?

रास जोशी

नेपाल सम्वत नेपाःया हे मौलिक व राष्ट्रिय सम्वत खः । थ्व खँय् आः विवाद मदये धुंकल । अथे खःसा नं देशय् थ्व सम्वतया शुरुआत गब्ले जुल गथे जुल सुनां यात धयागु बारे धाःसा थी थी इतिहासकारतय्सं थी थी हे कथंया तर्क न्ह्यःने तयेगु यानाच्वंगु दु । थ्व बारे आःतक नं इतिहासकार व विद्वानतय् दथुइ छगू हे मत खनेमदुनि ।

थ्वहे झ्वलय् थन नेपाल सम्वत बारे पिदनाच्वंगु थी थी सिद्धान्त व तर्कया बारे छुं खँ न्ह्यथनेगु कुतः जुइ ।

नेपाल सम्वत शंखधरकृत्, नेपाली सम्वत शंखधरकृत, नेपाल सम्वत श्री शंखधरकृत, नेपालीय सम्वत श्री नेपाल देशीय संवत्, नेपालिका संवत् आदि थी थी नां छुनातःगु दु । शंखधर साख्वालं ख्वपया न्हापांम्ह जुजु आनन्ददेवं(?) लखुतीर्थय् कायेके हःगु फिया रहस्य थुइकाः उगु फि थःम्हं कयाः वहे लुँ जूगु व वहे लुँपाखें जनताया त्यासा मुक्त याना बिउगुलिं वय्कःया हे नामय् 'शंखधरकृत' धकाः जुजु राघवदेवया पालय् नेपाल सम्वत धकाः नां छूगु खँ छथ्व इतिहासकारतय्सं धायेगु याना वयाच्वंगु दु । थ्व ल्याखं स्वयेगु खःसा शंखधर साख्वाल हे नेपाल सम्वतया प्रवर्तक कथं खनेदः वः । तर थ्वहे झ्वलय् मेता छु खँ ध्यान बीमाः थें च्वं धाःसा सम्वत हिलेगु ज्या धयागु जुजु महाराजपिन्सं जक याइगु खनेदु । छम्ह साधारण नागरिकं सम्वत हिलाछ्वःगु खनेमदु । अय् नं थुगु सम्वतयात कयाः छता मेगु पिदनाच्वंगु दु व खः - राघव धयागु राम वा नारायणया प्रतीक जूगुलिं नारायणया प्रतीक कथं शंख ज्वनाच्वंम्ह मनूयात वा शंखया प्रतीक कथं राघवदेवयात हे शंखधर शंख ज्वनाच्वंम्ह धाःगु खः । छाय्धाःसा झीगु समाजय् जुजुयात नारायण द्यःया प्रतीक कथं कायेगु प्रचलन दु ।

गन तक शंखधर साख्वालं हे सम्वत स्वन धयागु खँ दु आःतक पिहां वयाच्वंगु शंखधर सम्बन्धि वंशावली शंखधरयात साख्वाल जक मधासें गनं शुद्र, गनं ज्यापु, गनं गोपाल व गनं महाजु नं धयातःगु दु । थ्व ल्याखं स्वयेगु खःसां नं शंखधर सु खः धयागु खँ बांलाक सीमदु । गन तक शंखधरं लुँ जूगु फिपाखें ऋण मोचन यात धयागु खँ दु झीगु पुलां साहित्यय् न्ह्यथनेबहःगु ज्या याम्ह जुलकि व मनूया नामय् थी थी अजू अजूचायापूगु बाखं स्वानाबीगु चलन दु । गथेकि सम्यक गोबरया लुँ जूगुपाखें न्यायेकूगु धयातःगु दु । अथे जूगुलिं थ्व सम्वतया बारे नं उज्वःगु हे बाखं दयेकूगु जुइफु । अय् नं गन तक शंखधरं हे नेपाल सम्वत पलिस्था यात धयागु खँ दु ने.सं. ९७२ व १०२७ अभिलेखय् बाहेक मेगु गनं नं शंखधरकृत धकाः न्ह्यथनातःगु खनेमदु । उकिं नेपाल सम्वत शंखधर साख्वालं हे स्वंगु धयागु खँय् शंका यायेछिं । मेखे सम्वत ७ या यलया महावोधि विहारय् च्वंगु ताडपत्रय् परम भट्टारक महाराजधिराज परमेश्वरी श्री शंकरदेव राज्यय् धकाः च्वयातःगु दु । गनं थ्वहे जुजुं जकं मुक्कं सम्वतयात शंखधरकृत धकाः न्ह्याकूगु मखुला अथेहे थ्व सम्वत नेपाः स्वतन्त्र जूगु लसताय् स्वंगु खः धाईपिं छथ्वः इतिहासकारत नं दु । इमिगु धापू कथं नेपाःयात खुगूगु शताब्दी सन् ६०० या जःखः श्रोङचङ गम्पों अंशुवर्माया पालय् अधिनस्थ याःगु व लिपा चीन व तिब्बतया दथुइ गुंगूगु शताब्दीया अन्तय् ताः ई तक ल्वापु जुइधुंकाः तिब्बतया बादशाह सिनाःलि वा तिब्बत बुनाःलि नेपाः स्वतन्त्र जूगु व उकिया हे लसताय् नेपाल सम्वतया पलिस्था जुल धयागु धापू नं दु । सन् ८४२ य् तिब्बति जुजु ग्लाङ वर्माया हत्या लिपा नेपाः अधिनस्थ मजुल उकिया लसताय् नं सम्वत छ्यल जुइफु ।

थ्व सम्वत गब्लेनिसें छ्यलाहल धयागु बारे मेगु छता नं खँ दु । नेवाः समाजय् च्याय् हाःगु मिभं उकिं शक सम्वत ८०१य् थ्व ल्याः च्याय् हाःगु कारणं थुकिं ८ ल्याःयात चीकाः ०१ जक च्वयाः सम्वत न्ह्याकूगु जुइमाः धइगु छगू तर्क नं न्ह्यःने वयाच्वंगु दु । गथेकि झीसं आःतक नं २०१७ सालयात ०१७, २००७ यात ०७ जक च्वयेगु यानाच्वनागु दनि । थ्वहे कालक्रम लिपा वनाः ९०० थ्यंगु इलय् ल्वःमना वन वा उगु १ सालयात हे सम्वत कथं कायम याना यंकल जुइमाः धयागु धापू दु । थ्व ल्याखं स्वयेगु खःसा नेपाल सम्वत थौं १११८ मजूसे (८००+१११८) १९१८ जुइमाः धाईपिं नं दु ।

अथेहे उगु इलय् जुजु हिलकि वा वंश हिलकि सम्वत नं हिलेगु चलन दु । गथेकि अंशुबर्मां वि.सं. ६३३ य् न्हूगु सम्वत छ्यल । अथेहे राघवदेवया पालय् नं थःगु राज्यारोहणया न्हापांगु दँयात न्हूगु सम्वत मखुसां गणना ल्याः १ छुनाबिल । गुगु लिपा थ्यंमथ्यं निसःदँ पुलेधुंकाः तिनि नेपाल सम्वतया रुपय् न्ह्यात धाईपिं नं दु । थुकियात न्हापा 'नेपाल हायन' अर्थात राज्याभोग वर्ष कथं तायेका वयाच्वंगु खः । यदि जुजु हिला वंक्वपितं सम्वत हिलाच्वनीगु खःसा कार्तिकादी शुरु जूगु अंशुवर्मा सम्वत १४२१ दत थ्वयात हे झीसं नेपाल सम्वत धायेमाली । नापं थ्व इलय् झीसं ४७ दँ पुलांगु त्रिभुवन सम्वत छ्यले मालावइ ।

सन्दर्भ हाकनं छक्व राघवदेवपाखे यंके । राघवदेवकालीन थुगु सम्वतयात वय्कःया राज्यया निसःदँ ति लिपा जक नेपाल सम्वत धका: नां छुनाबिउगु खःसां भाषा वंशावली कथं जुजु राघवदेवं न्हापा हे पशुपति भट्टारक संवत्सर च्वःगु खनेदु । तर राघवदेव कालिन छुं हे इतिहास झीगु न्ह्यःने मदु । ६३ दँ तक राज्य यात धकाः धयातःम्ह थुम्ह जुजुया बारे बेंडाल व कर्कपेट्रीक त्वःताः मेपिं सुं नं इतिहासकारतय्सं चर्चा यानातःगु मदु । नत राघवदेवया शिलालेख हे छुं लूगु दु । थ्व ल्याखं स्वयेगु खःसा थुगु सम्वत स्वंगु ई तसकं अन्धकारया युग खः । गुलिं इतिहासकारतय्सं थुगु इलय् राघवदेवया राज्य विशालनगर छगुिलं छस्वा जुइक च्याःगुलिं पशुपतिइ वनाः क्षमापूजा यानाः हाकन न्हूकथं राज्य चले यानागु कथं न्हूगु सम्वत छाःगु धकाः नं धायेगु याः । थ्व ल्याखं स्वयेगु खःसा थ्व सम्वत न्हापा हे दयाच्वंगु खः । तर लिपा हाकनं राज्य स्थापना यायेमाःगु कारणं जक हानं थ्व सम्वत स्वंगु खनेदु ।

अथेहे मेगु तर्क उगु इलय् नेपाः गालय् जजु जुइ तसकं थाकू । जुजु जुइके थाकूगु सिबें नं नेपाःमि धायेके तसकं थाकु । नेपालय् न्हापा न्हापा गुलि नं जुजु जुयावन ईपं अप्वः धइथें सामन्त महासामन्त संयुक्त शासक जक जुल । अझ गुलिं गुलिं जुजु जूसां सुयां अधिनय् च्वनाः जुजु जूगु कारणं थनयापिनिगु नुगः त्याकेमफु । शासक जुजु जूसां नेपाःमि जुइमफूगु कारणं यानाः हे नेपाल सम्वत छ्यलेमफूगु जुइफु । लिपा शंकरदेवया पालंनिसें तिनि जनमतया आधारय् थः नेपाःया जुजु व नां मदयाच्वंगु सम्वतयात नेपाल सम्वत घोषणा याःगु जुइमाः । थुकियात दसु कथं मल्ल जुजुपिन्त कायेफइ । मल्लतय्त ताः ई जुजु जुइधुंकाः तिनि लिपा नेपालेश्वर धकाः विशेषण घाकेहःगु खः ।

दकलय् लिपा शंखधर हे । शंखघर धयामह् छु शुद्र हे खःला वा जुजु राघवदेव हे खः पशुपतिइ च्वंगु शंखधरया सालिकया लिधंसा कयाः बिचाः यायेगु खःसा शंखधर शुद्र मखु । छाय्कि वया जनै चिनातःगु दु अले शंख ज्वनातःगु दु । जनं दुगु कारणं व जुजु जकं खःला धकाः धायेछिं । अय् नं उगु शालिकया न्हाय्पनय् कानफत्ता जोगीतय् थें कुण्डली घानातःगुलिं व जुजु मखुसे खालि भक्त जक खः ला धकाः नं बिचाः यायेछिं । यदि व शंखधर वा राघवदेव हे खःसा सालिक दयेकेफु तर अन नापसं शिलापत्र छगू हे छाय् तयेमफु थ्व धाःसा अनुत्तरित हे तिनि ।

More Stories Like this