छाय् वल सलंसः सरकारया प्रणाली?

श्रीकृष्ण महर्जन

नेपाः संघीय गणतान्त्रिक मुलुक धकाः घोषणा जुइधुंकूगु ला सकलसिनं सिउगु हे खँ खः। उलि जक मखु संघीयता धइगु संवैधानिक कथं हे राज्यया शक्तियात फुकभनं इना बीगु खः धकाः नं मनूतय्सं अःपुक हे थुइकाच्वंगु दु। एकात्मक राज्य प्रणालीइ क्वय्या तहयात अधिकार विकेन्द्रित यायेगु अले माल धाःसा लित कायेगु याइसा संघीयताय् धाःसा अधिकार हे संवैधानिक कथं इना कायेगु नापं समस्या ब्वलन धाःसा निथ्वःया दथुइ सहमति ब्वलंकाः समाधान यायेगु धकाः अःपुक हे थुइका वयाच्वंगु खः ।

गन गन संघीय संरचना लागू जुयाच्वनी अन अन निगू बाय् स्वंगू तहया सरकार दयेकातःगु नापं व हे कथंया छगू, निगू बाय् स्वंगू कथं हे संविधान दयेकाः लागू याना वयाच्वंगु दु। संसारय् दकलय् ताःहाकःगु संविधान कथं भारतया संविधानयात नाला वयाच्वंगु दु। भारतय् संघीयता लागू जुयाच्वंसां प्रदेशया अधिकार नापं फुक्क हे खँ छगू हे संविधानय् च्वयातःगु दु। अथे हे संसारय् दकलय् चीहाकःगु संविधान कथं अमेरिकाया संविधानयात नालातःगु दु। अमेरिकाय् केन्द्रीय सरकारयात माःगु जक खँ केन्द्रीय संविधानय् च्वयातःगु दुसा मेगु प्रदेशया सरकारया थःगु हे कथं ल्वय्क ब्यागलं ब्यागलं कथंया हे संविधान च्वयातःगु दु ।

संघीय गणतान्त्रिक नेपालय् आवंलि केन्द्र, प्रदेश नापं स्थानीय यानाः सलंसः सरकार दयेकेगु धकाः संविधानसभाया नीन्हय्गुलिं हे दलया नेतातय्गु दथुइ सहमति जूगु दु। संविधानसभाया फुक्क दलपाखें न्हूगु संविधान दयेकेगु सवालय् वयाच्वंगु थीथी कथंया विवाद ज्यंकेत धकाः गुगु कथं लिपांगु इलय् उच्चस्तरीय कार्यदल दयेकल उगु कार्यदलं आः नेपालय् केन्द्र, प्रदेश व स्थानीय यानाः स्वंगू तहया सरकार दयेकेगु धकाः खँ क्वःछिउगु धइगु करिब करिब संविधानसभां हे क्वःछिउगु बराबर खः धाःसां छुं पाइ मखुत ।

उलि जक मखु आः नेपालय् स्वंगू तहया सरकार नापनापं स्वंगू हे तहलय् व्यवस्थापिका संसद व न्यायपालिका तकं दयेकेगु धकाः नं सहमति याःगु दु। थ्व ल्याखं आः नेपालय् स्वंगू तहया सरकार, अले स्वंगू हे तहलय् व्यवस्थापिका संसद नापं कार्यपालिका दयेकेगु धकाः न्हूगु संविधानय् च्वइगु अवस्था ब्वलंगु दु ।

थ्व स्वंगू कथंया सरकार दइगु अले व सरकारतय्के थःथःगु हे कथंया अधिकार नापं दइगु धइगु खँ तसकं बांलाःगु हे खः तर, संविधानसभाया राज्य पुनर्संरचना नापं राज्य शक्ति बाँडफाँट समितिं झिंप्यंगू प्रदेश दयेकेगु अले व झिंप्यंगू हे प्रदेशया ब्यागलं ब्यागलं कथं सरकार दइ, ब्यागलं कथं संसद दइ, न्यायपालिका दइ धकाः खँ हयेवं आर्थिक सामर्थ्यताया ल्याखं ब्यागलं ब्यागलं सरकार व संसदया भार क्वबी फइ मखु धकाः बय्बय् यानाः छगू कथं संघीयताया हे विरोध यानाच्वंपिंसं धाःसा थ्व इलय् सलंसः सरकार दयेकेगु धकाः सहमति याःगुयात उलि अःपुक नाला काल धाःसा कन्हय् वनाः नेपाःया आदिवासी जनजाति, लिउने लानाच्वंगु समुदाय नापं थीथी ख्यःयापिं मनूतय्सं हाकनं छकः बिचाः मयासें हे मगाः। मात्र झिंप्यंगू प्रदेशया सरकारयात हे विरोध यानाच्वंपिं मनूतय्सं थौं वयाः आकाझाकां छु जुयाः सलंसःगू सरकार, संसद व कार्यपालिका दयेकेगु अवधारणाय् वयाः सहमति यात? नेपालय् गुलि नं गाविस, नगरपालिका, उपमहानगरपालिका नापं महानगरपालिकायात दुथ्याकाः स्थानीय निकायया सरकार दयेकेगु धइगु सलंसः सरकार दयेकेगु धकाः इमिसं मथूगु मखु। प्यंगू गाविस बराबर छगू स्थानीय निकाय दयेकेगु धकाः धाःगु सलंसः स्थानीय निकाय दयेकेगु खः ।

छुं ई न्ह्यः तक हे संघीय संरचना दुने आवंलि झिंप्यंगू प्रदेशया सरकार व संसदयात तकं अस्वीकार याःपिंसं सलंसः सरकारया खँ स्वीकार याःगु धइगु छगू कथं संघीय संरचनाय् हे गोलमटोल यायेगु कुतः याःगु खः। बाय् बांलाःगु हे नियतं अथे क्वय्या तहलय् तकं अधिकार बीगु ल्याखं खः व धाःसा स्वयेगु ल्यं हे दनि ।

गनं केन्द्रीय सरकारं स्थानीय सरकारयात नाला प्रदेशया सरकारयात बेवास्ता यायेत जकं अथे स्थानीय निकायसं नं सरकार दयेकेगु धकाः खँ क्वःछिउगु मखुला धकाः न्ह्यसः ब्वलना वइगु नं स्वाभाविक हे खः। उलि जक मखु स्थानीय निकायय् नं ब्यागलं कथंया सरकार दयेकेगु इलय् प्रदेशयात जाति, भाषा, व क्षेत्रया आधारय् गुगु कथं संविधानसभाया राज्य पुनर्संरचना नापं राज्य शक्ति बाँडफाँट समितिं तयार याःगु प्रस्तावयात अस्वीकार यानाः क्षेत्रया आधारय् जक प्रदेश दयेकाः नेपाःया आदिवासी जनजाति, लिउने लानाच्वंगु समुदाययात स्थानीय तहलय् जक अग्राधिकार बीगु कुतः जकं मखुला धकाः न्ह्यसः ब्वलनीगु नं स्वाभाविक हे खः। विशेष यानाः लिपांगु इलय् वयाः मू मू राजनीतिक दलतय्गु दथुइ राज्य पुनर्संरचना नापं राज्यशक्ति बाँडफाँट समितिं तयार याःगु नेवाः, तामाङ, मगः नापं थीथी जाति, भाषा नापं क्षेत्रया आधारय् तयार याःगु झिंप्यंगू प्रदेशया प्रस्तावयात अस्वीकार यायेगु निंतिं मेगु उपाय मदयाः आः राज्य पुनर्संरचना आयोग दयेकाः उकिया सिफारिस कथं हे वनेगु धकाः सहमति जूगु खँ वयाच्वंगु अले उच्चस्तरीय राजनीतिक कार्यदलं राज्य पुनर्संचनाया बारे सहलह ब्याका मच्वंगु कारणं गनं जातीय आधारय् प्रदेशत निर्माण मयायेगु अले उकिया निंतिं हे वातावरण ब्वलंकेत स्थानीय निकायलय् तकं सरकार दयेकेगु धकाः खँ हःगु जकं मखु ला?

kirtipurkrishna@yahoo.com

More Stories Like this