झीगु मोहनि नखः

उत्तमलाल शिलाकार

नेवाःतय्सं हना वयाच्वंगु नखःचखः मध्ये मोहनि नं छगू खः। मोहनियात राज्यं तकं तःन्हुतक विदा बियाः हंके बियाच्वंगुलिं थुकिया महत्व गुलि दु धइगु सीदु। शरद ऋतुया न्ह्यइपुगु इलय् हिन्दू, बौद्ध निगुलिं धर्म संस्कार हनीपिंसं छगू हे इलय् न्यायेकीगु थ्व नखतं धार्मिक सहिष्णुता ल्यंका तःगु दु ।

बडा दशैं व मोहनि:
मोहनि नखःयात खय्, ब्रम्हू, क्षेत्रीतय्सं बडा दशैंया रूपय् हनाच्वंगु दुसा बौद्धतय्सं थःगु हे मौलिक संस्कृति कथं हनाच्वंगु दु। खय्तय्सं हनीगु बडा दशैं दुर्गा तन्त्र, विष्णु पुराण, देवी पुराण, सूर्य पुराण, धर्मोत्तर पुराण आदिया आधारय् हनी। रामायण कथं रामं थः कलाः अपहरण याना यंकूम्ह लंकाया जुजु रावणयात श्री दुर्गा भवानीया आराधना यानाः बुकूगु न्हि विजया दशमी जूगुलिं थुकियात विजयया उत्सव कथं हना वयाच्वंगु जुल। मेगु खँ, ने.सं ४४४ पाखे सिम्रौनगढया जुजु हरिसिंह देवं श्री तुलजा भवानीयात नेपालमण्डलया ख्वप देशय् स्थापना यायेधुंकाः ख्वप व येँया जुजु महिन्द्र मल्लया पालय् येँय् नं श्री तुलजा भवानी (तलेजु द्यः) स्थापना यानाःलि थन तन्त्र परम्परा कथं श्री भवानीया नामय् बलि बीगु हिंसादी कर्म यासें बडा दशै हंगु खनेदु। मोहनि नखःनाप तलेजुया सतीगु स्वापू दुगुलिं थुकिया आधार कायेछिं। हिन्दु परम्पराकथं हनीगु मोहनी नखःबलय् श्री दुर्गा भवानीया उपासनानं यायेगु याः। थुकिया ल्यूने श्री भवानी दुर्गा महिसासूर दैत्ययात संहार यानाः लोक कल्याण याःगु व धर्म रक्षा याःगु खँ नापं स्वानाच्वंगु दु। पिनें स्वयेबलय् खय्तय्सं हनीगु बडा दशैं व मोहनि नखः छथी हे थें च्वंसां नेवाःतय्सं हनीगु मोहनि नखः यक्व हे पाःगु खनेदु। नेवाःतय्सं खास यानाः अष्टमी, नवमी व दशमि कुन्हु स्वन्हु जक थ्व नखः हनी। अथेसां नखत्या सःतेगु व मोहनि सिन्हः तीगु ज्या धाःसा पुन्हि तकं न्ह्यानाच्वनी। नेवाः दुने नं हिन्दू परम्परा व बौद्ध परम्पराकथं हनीगु मोहनि नखः बिस्कं हे खने दयाच्वंगु दु। लिच्छवीकालय् बौद्धतय्सं हनीगु मोहनि नखः आः थें खने मदु। नेपालय् वज्रयानं क्वातुक थाय् काये धुंकाः जक वज्रयानीतय्सं मोहनि नखः हना वयाच्वंगु दु। थुकिया विधि नं बौद्ध परम्परा कथं दु। बौद्ध जगतं हनीगु मोहनि हिंसा कर्म यानाः मखु प्रज्ञा व उपाय कौशलया भावना तयाः हनी। नेवाः बौद्ध समाजं थःथःगु आगमय नःलासना अष्टमीकुन्हु सकल पीठपीठय् पूजा यानाः आगमय् पूजा स्वनाः नवमी कुन्हु नं उकियात हे हाकनं पुज्यानाः दशमी कुन्हु मोहनि फयाः स्वां क्वकयाः सकल जः मुनाः सगोलं च्वनाः नयेगु याइ। थुमिसं मोहनि नखः हनीबलय् वज्रयोगिनी, वज्रदेवीया पूजा आराधना नं याइ। थुगु ज्या वज्रयानी धर्मकथंया खः। हिंसाकर्म मयायेगु थःके दुगु अकुशल कर्म (लोभ, मोह, आशक्ति, पाप)यात छेदन यायेगु कथं पायाः पिकाइ। महायानी व वज्रयानीपिनि धर्मगुरु वज्रसत्व खः। वज्रसत्व प्रज्ञा व उपाय कौशलया प्रतिक खःसा वसपोल शून्यताया अधिपति नं जूगुलिं मनूया म्ह्य नं शक्ति स्रातया रुपय् विराजमान जुयाच्वनी ।

थेरवादीतय्सं मोहनि नखःयात भारत वर्षया सम्राट अशोकं कलिंग युद्ध लिपा शस्त्र त्वःताः आवंलि बुद्ध धर्मय् च्वनेगु प्रतिज्ञा याःगु दिंया रुपय् "शस्त्र त्याग दिवस" कथं विजया दशमी हनी। नेपाः दुनेया शेर्पा, गुरुङ्ग, मगःतय्सं मोहनि झीसं थें महं। थुमि थःथःगु हे कथंया तःधंगु नखः "ल्होसार" हनी ।

मोहनिया भिंगु व मभिंगु पक्ष:
न्ह्यागु नं खँय् भिंगु पक्ष व मभिंगु पक्ष निगुलिं दयाच्वनी। मोहनिया भिंगु पक्ष धइगु तापले वनाच्वंपिं थःथितिं नापलाइगु, थःथःगु कुलय् च्वनाः कुल देवता पुज्यानाः सकलें नापं च्वने दइगु खः। अथे खःसां मोहनि तःन्हुतक तःजिक हनेगु परम्परां यानाः आर्थिक स्थिति बमलाःपिनिगु नितिं धाःसा नखः मखु अःखः जुयाच्वंगु दु। अनावश्यक तडकभडक थुकिया बांमलाःगु पक्ष खः। नखःबलय् छेँजःयात छजु वसः तयाबी हे माल, नयेगु त्वनेगु नसा त्वँसा नं मेबलय् स्वयां बांलाक हे व्यवस्था यायेमाल। पूजाया सारजाम याये हे माल। दुपिनि लागिं ला थ्व ठीक हे जू, मदुपिनि लागिं मोहनि नँयागु बजि न्ह्यये थें जुयाच्वंगु दु। उकिं थ्कगु धुकू स्वयाः गच्छे कथं जक न्यायेकेगु खःसा थुकिं दुष्परिणाम वइ मखु। अथे हे मोहनिया स्याक्वत्याक्व कुन्हु थःगु वाहनय् खा, दुगु, हँय् स्याये हे माःगु अन्धविश्वास नं थ्व नखःया नकारात्मक पक्ष हे जुल। थथे बाहां स्यात कि अज्याःगु ज्वलनं कर्किया हि त्वनी मखु धइगु गलत धारणां यानाः अथे जूगु जुइमाः। वास्तवय् दुर्घटना जुइगु धइगु मनूया हे बेहोशीं यानाः खः। थुकी बाहनया दोष मखु। अथेहे मोहनिबलय् रहरबहरं भुतुमालि ब्वयेकीबलय् मस्त तजाःगु थासं कुतुं वइगु, विद्युतया तार ज्वनाः दुर्घटना जुइगु नं थुकिया बांमलाःगु पक्ष खः। न्हापा न्हापा विद्युत मदु, छेँ नं चिजाः। अबलय् थ्व ठीक नं खः। आः शहरया दथुइ भुतुमालि ब्वयेकेगु पाय्छि मजुइधुंकल ।

पायाः व अहिंसा कर्म:
मोहनि नखःबलय् नेवाःतय्गु छगू बिस्कं संस्कृति खः पायाः। बौद्ध परम्परा कथं त्वाःथलेगु (स्याये माःगु) बस्तु धइगु अकुशल चित्तय् लुया वइगु काम, क्रोध, लोभ, मोह खः। थुपिं हे मनू मात्रया शत्रु खः। थुकिया हे प्रतिक कथं भुइफसि, तु पालु आदि पालाः हनीगु छगू नेवाः संस्कृति पायाः खः। अबोध प्राणीया हत्या यानाः न्यायेकागु नखःया पुण्य नं शून्य जुइ। उकिं ला नयेत थःपिंसं हे प्राणी हत्या यायेमाः धइगु मदु। थःत माःगु ला थौंकन्ह्य बजारय् हे माक्व न्यायेगु दु। न्हापा न्हापा न्ह्याथासं न्ह्यागु इलय् नं ला न्यायेगु मदुगु इलय् ला जक नयेत नं द्यःयात अर्पण यानाः पुजा यानाः नयेमाः। उकिं अबलय् थःपिंसं हे हिंसाकर्म यायेमाः। आ अज्याःगु अवस्था मदु। उकिं झीसं बिचाः याना स्वये माःगु दु। नेवाःतय्सं थुगु हे खँयात मनन यासें पायाःया संस्कृति दयेकाः न्ह्याका तःगु जुल। न्हापा हरेक नेवाःतय्गु आगमं थथे पायाः पिहां वयेगु यानाच्वंगु खः, नेवाःतय्गु आगमय् खड्ग छपु नं दइगुलिं नं थ्व खँयात क्यं। थ्व ज्या महाबू, तेबाहाः, वटु, असं व थँबही आदि पायाःलय् सीमित जुल ।

लिखँ:
संस्कृति परम्परा धइगु ईयात ल्वयेक जुइमाः। थौंया इलय् झीगु आर्थिक स्थिति, सामाजिक स्थिति व सांस्कृतिक पक्षयात स्वया यंकेबलय् हीके हे हथाय् जुइधुंकूगु पक्षत नं यक्व हे खने दयेधुंकल। उकिं संस्कृति वा परम्परा हनेगु खँय् बाध्यात्मक परिस्थिति कथं मकासें ईयात ल्वःकथं न्ह्याकाः संस्कृतियात नं जगेर्ना याना वनेगु ईया माग खः ।

More Stories Like this